Deze film maakt deel uit van Warners Errol Flynn Collection, waartoe ook nog The Adventures of Robin Hood S.E., Captain Blood, Dodge City, The Sea Hawk, Dive Bomber, They Died With Their Boots On en de documentaire The Adventures of Errol Flynn behoren.

FILM
In de begindagen van de Technicolorfilm bewaarden de studio’s het dure en ingewikkelde procédé voor hun prestigefilms. De meeste bonzen gaven in die tijd dan ook maar groen licht voor twee à drie kleurenfilms per jaar. Het spreekt boekdelen over de box office status van Errol Flynn dat de acteur in 1939 optrad in beide Technicolorprenten die Warner Bros. dat jaar uitbracht. Maar waar hij in Dodge City nog de enige naam boven de titel was, moest hij in The Private Lives of Elizabeth and Essex top billing delen met een ander icoon van het witte doek – Bette Davis. De twee konden het naar verluidt absoluut niet met elkaar vinden op de set, maar daarvan straalt weinig tot niets af op de film. De prent is – op pensioensgerechtigde leeftijd – nog steeds een meeslepend kostuumdrama met romantische interludes.

Gebaseerd op het toneelstuk Elizabeth The Queen volgt de film een bewogen episode uit het leven van de maagdelijke zestiende-eeuwse koningin. Haar oorlogsvloot heeft net de Spaanse Armada verslagen bij Cadiz – onder aanvoering van Elizabeths geliefde, de graaf van Essex – maar de vorstin huivert bij de financiële en menselijke tol die dat kostte. Ze wenst alle banden met Essex te breken, maar haar hart zit in de weg van rede. Nu eens stoot ze de graaf af, dan weer haalt ze hem aan. Historische intriganten als Walter Raleigh en Francis Bacon ademen bovendien in haar nek met roddels en raadgevingen die de koningin niet naar waarheid kan schatten. Een mislukte veldtocht tegen de opstandige Ieren lijkt voorgoed een het lot van Essex te hebben bezegeld. De graaf blijft echter niet bij de pakken zitten en rebelleert tegen Elizabeth. Met een muitend leger trekt hij haar paleis binnen. Hij wil de liefde van zijn leven van de troon stoten.

De thema’s die in The Private Lives of Elizabeth and Essex worden opgevoerd, zorgen voor een intrigerende honderd minuten. Zo blijft de vraag of het liefde is die de twee titulaire personages in elkaars armen jaagt, of machtswellust, onbeantwoord. Goed en kwaad kennen geen duidelijke afbakening in de film, die karaktergewijs gebouwd is op schakeringen van grijs. Het is een heel verschil met Flynns andere projecten, waarin hij voor honderd procent de held mag uithangen. Precies daarom steigerde Bette Davis toen ze hoorde dat Flynn de rol van Essex op zich zou nemen: zij zag hem niet aan voor een acteur met diepgang. Laurence Olivier leek haar een betere keuze. De Australische superster gaf haar echter lik op stuk met een van zijn allerbeste vertolkingen. Jaren later, in een persoonlijk gesprek met co-actrice Olivia de Havilland, zou Davis trouwens toegeven dat zij ongelijk had.



Ironisch genoeg is het juist haar Elizabeth die het meest in stereotypes vervalt. Een legendarische Britse vorstin vertolken, wiens bizarre looks haar persoonlijkheid domineren, is niet eenvoudig, maar Bette Davis gaat zo over the top dat je je in sommige scènes in een vaudeville waant. Ergst van al is dat ze haar vertolking zelf enorm au sérieux lijkt te nemen. Olivia de Havilland is ook aanwezig, in een kleine bijrol, waarin ze haar talent nauwelijks kan tonen. De rol van Nanette Fabray is niet veel groter, maar zij krijgt tenminste nog een cruciale, emotionele sequentie voor de kiezen. In een ommekeer van zijn gewoonlijke sidekick-karakters speelt Alan Hale in The Private Lives of Elizabeth and Essex op overtuigende wijze een Ierse krijgsheer. Maar meest opvallend in de nevencast is de introductie van Vincent Price als Sir Walter Raleigh. Het was de eerste grote rol voor Price, die nog wat onwennig het scherm siert, maar wiens geweldige stem al meteen duidelijk maakt dat een nieuwe ster geboren is.

De grote troef van de prent is echter niet de cast, noch het scenario, maar de indrukwekkende prestatie van het technisch personeel bij Warner. Kosten noch moeite werden gespaard om grootste sets neer te poten, die niet per se op realisme bogen, maar wel de emoties van de personages veruiterlijken. Een modern publiek zal de theatrale kwaliteit van bijvoorbeeld een in studio nagebouwd Iers bos moeilijk kunnen appreciëren, maar de lichtjes surrealistische en hoogst gestileerde sfeer die door een dergelijke set ontstaat, geeft m.i. de film juist een ongelooflijke cinematografische kracht. Ook de kostuums, de montage en de fotografie zijn overigens pareltjes. En de statische decors verhinderen regisseur Michael Curtiz niet om prachtige visuele vondsten uit zijn hoed te toveren, zoals een kanteldeur in de vloer van de Tower, die toegang geeft tot de cellen in de duistere bunkers onder het gebouw. Kers op de taart is een van prestige bulkende score van Erich Korngold, die dankbaar gebruik maakt van de blazerssectie van het orkest.

Al die visuele troeven – en enkele goede vertolkingen – ten spijt, blijft The Private Lives of Elizabeth and Essex echter niet meer dan verfilmd toneel. Het scenario vervalt te vaak in repetitie, de plot kent te weinig dramatische stuwkracht en de overdadige dialogen echoën vaak hol door de grote sets. Maar zodra de woorden ‘The End’ verschijnen, heb je toch het gevoel een erg interessante film gezien te hebben, met een fascinerend thema – de rol van macht in een liefdesrelatie – meer knappe scènes dan je op de vingers van een hand kan tellen. Dat was Hollywood in de jaren dertig en veertig: zelfs in gedeeltelijke mislukkingen konden ze triomfen oogsten. Waar is de tijd…



BEELD EN GELUID
Alle Technicolor-glorie van The Private Lives of Elizabeth and Essex komt tot leven in een uitstekende beeldpresentatie op dvd. De digitalisering kon blijkbaar rekenen op een zo goed als krasvrije print, met prima bewaarde kleuren, verrassend goede contrasten en een prima scherpte. Ook het geluid is subliem, met een monotrack die nergens ruis bevat, de dialogen zeer helder weergeeft en Erich Korngolds muziek met pathos door de boxen stuwt.

EXTRA’S
De grandeur van de prent gaat grotendeels verloren in een zwartwitte Trailer (3 min.), die vooral de nadruk legt op de twee grote sterren in de cast. Elizabeth and Essex: Battle Royale (11 min.) laat daarna een stel filmhistorici aan het woord – en origineel castlid Nanette Fabray – over de productie, maar de documentaire blijft te veel op de vlakte en zoekt niet naar diepgang. Daardoor is het hoogtepunt van de extra’s eens te meer de Warner Night At The Movies. Die wordt op gang geschoten met een Introductie (4 min.) door Leonard Maltin en een trailer voor een ander Bette Davis vehikel uit 1939, het drama Dark Victory (3 min.). Vervolgens toont een Newsreel (2 min.) ons zulke diverse nieuwsitems als hitlers invasie in Denemarken, de zomermode en een kampioenschap vissen. The Royal Rodeo (14 min.) is een muzikale korte film, deels gefilmd op de herkenbare Robin Hood-sets. En afsluitend is er een Chuck Jones cartoon – Old Glory (9 min.) – waarin Porky Pig het belang van de eed aan de Amerikaanse vlag ontdekt.

CONCLUSIE
The Private Lives of Elizabeth and Essex ontsnapt nooit volledig aan zijn theaterorigine, maar kan de meubelen meer dan redden dankzij een goede cast, een prima regie en de fantastische technische bijdrage van crewleden in alle categorieën. Beeld en geluid zien er beter uit dan je voor een vroege Technicolorfilm voor mogelijk houdt en ook de extra’s vormen weer een prima aanvulling op de hoofdfilm.