TV-SERIE
Toen ABC in januari 1977 Roots op 6 consecutieve tv-avonden uitzond in Amerika, veroorzaakte die omroep daarmee het zgn. Forsyte Saga-effect. De BBC zorgde er in 1967 voor dat bioscoopzalen leeg bleven en cafés tegen het begin van de zoveelste Forsyte-aflevering de deuren konden sluiten wegens geen klanten, want de Britten zaten massaal voor hun televisietoestel om de belevenissen van Jo, June, Hélène en Soames Forsyte op de voet te volgen. Roots had in de Verenigde Staten anno 1977 een vergelijkbaar effect: de bioscoopzalen sloten de deuren, Broadway annuleerde massaal theatervoorstellingen en zelfs in Las Vegas klaagde men over weinig activiteit in de casino’s en over nauwelijks publieke belangstelling voor de glittershows. Ondanks de zwarte helden en de blanke schurken die in Roots ten tonele worden gevoerd, sloeg de zesdelige serie vanaf de eerst aflevering in als een bom. Met meer dan 36 miljoen kijkers gaf Alex Haley’s geesteskind de concurrentie het nakijken, want noch de tweedelige uitzending van Gone With The Wind noch The Superbowl - ze werden beide op hetzelfde moment uitgezonden - slaagden erin om Roots van de eerste plaats in de kijkcijferstatistiek weg te houden.

De serie Roots begint in 1767 in het dorpje Jeffure in Gambia, West-Afrika. Blanke mensenhandelaars maken er jacht op zwarte inboorlingen. Met de hulp van zwarte helpers worden ze naar de open vlakte gedreven en gevangengenomen. Geboeid dwingt men ze naar de slavenschepen voor de kust die de levende koopwaar naar de andere kant van de Atlantische Oceaan brengen. Onderweg sterft tot een derde van de slaven, maar dat is geen probleem, want de aanvoer is gegarandeerd, de vraag hoog en de opbrengst per slaaf commercieel interessant. Eén van de jonge slaven is Kunta Kinte (LeVar Burton), zoon van de fiere Mandinka-stam. Hij overleeft de overtocht naar Amerika en zal zijn familie en zijn dorp nooit meer terugzien. Op de plantage in het zuiden van de States past hij zich moeizaam aan. Hij weigert aanvankelijk zijn nieuwe naam Toby te gebruiken, maakt kennis met de zweep, schikt zich uiteindelijk in zijn lot om te overleven, maar zal zijn afkomst nooit vergeten en zorgt ervoor dat zijn kinderen zich bewust zijn van hun oorsprong. Hij drukt ze op het hart hetzelfde te doen met hun kinderen en de kinderen van hun kinderen. De nakomelingen houden de gedachte aan hun stamvader inderdaad levend en geven het verhaal over zijn moedige en krijgshaftige voorouders in Afrika van generatie op generatie door, tot Alex Haley het in de jaren zeventig van de vorige eeuw optekent.



Kunta Kinte’s dochter Kizzy (Leslie Uggams) wordt op haar zestiende verkocht aan een bevriende plantage. Haar zoon Chicken George (Ben Vereen) is een specialist inzake hanengevechten. Hij reist zelfs naar Europa (Engeland) om er voor zijn baas een financiële schuld te vereffenen en komt 14 jaar later als een vrij man terug naar Amerika. Dan breekt de burgeroorlog uit en na de nederlaag van de Zuidelijken wordt de slavernij afgeschaft. De zgn. "Night Riders" (voorlopers van de KKK) zaaien evenwel terreur onder de zwarte bevolking, verkrachten jonge zwarte meisjes, doden zwarte vaders en hun opstandige zonen en branden hun hutten plat. Tom (George Stanford Brown), de oudste zoon van Chicken George, bedenkt een methode om de bandieten te ontmaskeren. Zijn oude vader zal de droom van Kunta Kinte realiseren en zijn familieleden naar Tennessee brengen voor een nieuw en vrij leven.

Roots was zo’n 30 jaar geleden dé televisieserie die iedereen in Amerika bezighield. Ieder schoolkind kende De Hut van Oom Tom, het kinderboek over een neger die aan de slavernij en de ontberingen in het zuiden ontsnapt en naar de Amerikaanse Yankee-staten in het noorden vlucht waar de slavernij is afgeschaft, maar een hele miniserie over de geschiedenis van de Amerikaanse zwarten, de zgn. African Americans, had niemand tot dan toe gezien of durven maken. Alex Haley, de zwarte jongen uit Tennessee, ex-kok en vroege schoolverlater, afstammeling van Kunta Kinte in de zevende generatie, begon in de nadagen van de zwarte betogingen voor gelijke mensenrechten het verhaal van zijn familie te reconstrueren. Zijn boek Roots gaf al een eerste indicatie over het succes dat voor zijn onderneming weggelegd was, maar de verfilming voor televisie was een nooit eerder geziene triomftocht. Voor het eerst wordt het verhaal van de slavenhandelaars in Afrika, de lijdensweg naar Amerika en de vernederende leefomstandigheden op de plantages, door zwarten verteld in een miniserie waarvoor geen geld of middelen zijn gespaard. Vier regisseurs, tientallen hoofdacteurs en honderden figuranten bevolken de zes afleveringen van in totaal meer dan 560 minuten. In 1977 sleept Roots 9 Emmy Awards in de wacht, de Golden Globe Award en nog 50 andere awards voor wat genoemd wordt "een blik op onze geschiedenis waar weinigen van op de hoogte zijn, maar die niemand nog zal vergeten".

Roots is een reis door de tijd die geen enkel heilig huisje overeind laat. Het begint met de onmenselijke jachtpartijen in Afrika en het mensonterende transport van naar schatting 20 miljoen zwarten waarbij tienduizenden sterven door ontbering, ondervoeding en 'blanke' ziekten. Op de plantages worden ze als slaven ingezet op het veld, onder een brandende zon. Ze worden als koopwaar gekocht en verkocht en men versjachert hun kinderen alsof het jonge kalveren en veulens zijn. De plantages liggen vaak op vele dagmarsen van elkaar en contact tussen familieleden, ouders en kinderen is zeer onregelmatig en soms totaal onmogelijk. Bovendien zijn er lijfstraffen en machtsmisbruik. Jonge meisjes zijn nooit veilig voor blanke mannen die hun tot seksuele diensten kunnen verplichten op elk moment en in elke omstandigheid. De toestand verandert op papier na de Amerikaanse burgeroorlog in de tweede helft van de 19de eeuw, maar de controle is slecht georganiseerd en de nachtelijke acties van de Night Riders maken het leven van de zwarten zo mogelijk nog driester dan tijdens de slavernij. Roots eindigt met de invrijheidsstelling van de nakomelingen van Kunta Kinte eind 19de eeuw, maar voor minder fortuinlijke zwarten duurt het nog tot na de Eerste Wereldoorlog voor aan de wanpraktijken voorgoed een eind wordt gemaakt.

Het belang van Roots zoals schrijver Alex Haley het heeft neergeschreven en zoals het bijna woordelijk is verfilmd, zit in de confrontatie met een overwegend blank publiek (in Amerika en Europa) én met de zwarte Amerikanen zelf. Ook zij waren in grote mate niet echt op de hoogte van hun verleden omdat het op Amerikaanse scholen (tot begin jaren zestig raciaal gescheiden) nooit is verteld. De serie zorgde voor een hernieuwde interesse voor de eigen cultuur en stimuleerde het bewustzijnsproces van de zwarte bevolking. Het blanke westen werd voor het eerst in prime time geconfronteerd met weggemoffelde of in elk geval geminimaliseerde historische feiten die als een etterende wonde openbarstten op het kleine scherm. De reacties waren gemengd, maar overwegend positief en het boek van Alex Haley beleefde een tweede jeugd.

Het Roots-epos is een geromantiseerde reconstructie van de feiten. Geromantiseerd omdat de makers mooie en goedogende zwarte acteurs inzetten en uitzinnig geweld vermijden terwijl het in werkelijkheid allemaal veel erger is geweest, maar het scenario had wel het berekende effect met net voldoende afgemeten gruwel en sentimentaliteit om de aandacht vast te houden en de kijker aan de buis te kluisteren. Zo zijn de aanvallen op het Amerikaanse systeem beperkt gebleven en is god de toeverlaat van alle benadeelden. De racisten van de Klan worden niet geportretteerd als vertegenwoordigers van dé VS, maar als een minderheid die zich bij de democratische wetten van de staat niet wil neerleggen. Voor het overige is deze verfilming een prachtig kostuumdrama over het landelijke leven in de USA vanaf het begin van de 18de tot het einde van de 19de eeuw met prachtige interieurs en zorgvuldig uitgevoerde kapsels en toiletten van blanken én zwarten.

Deze serie heeft overigens ook een positieve boodschap, nl. dat niet alle blanke zuiderlingen racisten en niet alle zwarten blankenhaters waren of zijn. Wat vooral ook in de verf wordt gezet – terecht of niet – is dat de blanken zich vooral onder druk van de eigen groep volgens een bepaald schema gedroegen (zoals Duitsers in de nazi-tijd of Zuid-Afrikaanse blanken tijdens het apartheidsregime). Men mag niet vergeten dat er in de zuidelijke staten van Amerika wettelijke discriminatieregels bestonden voor blanken tegen zwarten.

Roots is een tijdloze miniserie die vandaag nog net zo actueel is als 30 jaar geleden. Wellicht zou men nu het tempo verhogen en sommige taferelen anders, waarheidsgetrouwer en minder melig uitwerken, maar dat doet niet af aan het feit dat de makers een stevig onderbouwd en diep menselijk verhaal vertellen dat waard is om te worden gezien en gehoord.

BEELD EN GELUID
30 jaar opberging in de archieven van Warner Brothers heeft de kwaliteit van deze miniserie nauwelijks beïnvloed. Het beeld is nog altijd mooi met levensechte kleuren, gedetailleerde contrasten, ook in de donkere passages en de ongerechtigheden en het weinige vuil zijn zorgvuldig verwijderd. Van zichtbare beschadigingen is er sowieso geen sprake meer. Het materiaal is goed bewaard en goed overgezet naar dvd. Het geluid is zuiver met af en toe ruis, maar over het algemeen met een mooie stereobalans die de stemmen in het midden houdt en de bijgeluiden opzij. Tijdens de hevigere fragmenten neemt de muziek het voortouw met diepe basklanken die het in de subwoofer goed doen.



EXTRA’S
Deze 30th Anniversary Edition is de opvolger van de 25th AE die in 2002 al een keer op het koperspubliek is losgelaten. De prachtige kartonnen verpakking is vervangen door twee slim cases in een kartonnen wikkel. De documentaire Remembering Roots uit de 2002-uitgave staat op disk 3B, alle afleveringen zijn voorzien van een Commentaarspoor (door het productieteam en de acteurs), op een extra vierde disk staan twee nieuwe documentaires die speciaal voor deze 30ste verjaardagsuitgave zijn gemaakt. Roots: One Year Later is een film van 47 minuten over wat Roots teweeggebracht heeft in de Amerikaanse samenleving op sociaal en maatschappelijk vlak. De cameraploeg brengt verslag uit over Haley’s bezoek aan Juffure, het geboortedorp van Kunta Kinte in Gambia, waar hij wordt ontvangen als de verloren zoon door de plaatselijke bevolking die door de overheid op de hoogte is gebracht van zijn zoektocht, zijn boek en het succes van de verfilming in Amerika. In de kortere reportage Crossing Over: Hoe Roots Een Hele Natie Betoverde (20 min.) komt o.a. Haley’s zoon William aan het woord die meent dat de tekst van zijn vader werd afgezwakt door de blanke scenarioschrijvers. ABC-producer David L.Wolper repliceert dat Alex Haley zelf om blanke scenarioschrijvers vroeg omdat hij vreesde dat zwarte schrijvers voor extreme reacties zouden kunnen zorgen. Bij ABC waren ze er op de vooravond van de eerste uitzending (in prime time tussen 21.00 en 23.00 uur) overigens niet helemaal gerust in. Men was bang voor rellen in de zwarte gemeenschap en de reclame- en verkoopafdeling van ABC was niet gelukkig met de programmering, want men vreesde inkomstenverlies en een kijkcijferdip. Ondanks de impact van de serie anno 1977 meent (de blanke) David L.Wolper dat de maatschappelijke positie van de zwarte Amerikanen vandaag, dertig jaar later, nauwelijks is verbeterd: de doorstroming naar goedbetaalde jobs hapert en de networks maken nauwelijks goede zwarte tv-series. Hij heeft de indruk dat de situatie minstens zo erg is als toen. De discriminatie is niet afgenomen, ze is veranderd van toon, minder zichtbaar, maar daarom niet minder efficiënt.

De extra’s Familiestamboom van de Kuntes en Websitetoegang dvd-rom uit de 25th Anniversary Edition heeft Warner voor de nieuwe release geschrapt.

CONCLUSIE
Roots, de geschiedenis van de Amerikaanse zwarten vanaf hun verscheping uit Afrika tot de afschaffing van de slavernij in Amerika en de daarna geleidelijke en effectieve bevrijding uit de machtsgreep van de plantagehouders, is een goed gemaakte, door zwarte ogen bekeken historische reconstructie van een niet zo fraaie pagina uit de Amerikaanse geschiedenis. Het boek van Alex Haley is op een eerlijke manier verfilmd zonder veel bombast in een poging om de belevingswereld van de slaven van toen zichtbaar en voelbaar te maken voor mensen van nu. Daar is men erg goed in geslaagd, zij het met hier en daar té sentimentele en romantische toetsen, in een verhaal dat voor de rest – laat ons eerlijk zijn - ook heel veel droevigheid en verdriet laat zien. Ondertussen kondigt Warner in een Extra Trailer de komst aan van Roots: The Next Generations, het verhaal van de Kintes – ondertussen heten ze Murray en Haley naar hun laatste plantage-eigenaars - vanaf Chicken George tot Alex Haley, de vervolgserie die twee jaar na Roots het Amerikaanse tv-scherm haalde met een al even groot succes, maar die bij ons nog niet eerder op dvd is verschenen. We tellen de dagen af…