DOCUMENTAIRE
Toen de 4-disceditie van The Lord Of The Rings: The Fellowship Of The Ring in de Benelux verscheen, bevatte de giftset naast de intussen felbegeerde Argonath-boekensteunen ook nog een vijfde disc met een documentaire van National Geographic. Bij de daaropvolgende releases van de giftsets van The Two Towers en The Return of The King werd een dergelijke vijfde disc, met respectievelijk een documentaire over het maken van het Gollum-beeldje en één over de orkestbewerking van de soundtrack door Howard Shore, wél toegevoegd. De extra disc uit de eerste set was echter wél los verkrijgbaar. Kan een dergelijke documentaire nog iets toevoegen aan het geheel van films waar intussen al alles over gezegd en geschreven is?

We moeten wel even wijzen op het feit dat deze documentaire dateert uit de periode van release van de eerste film, en bepaalde ontwikkelingen uiteraard achteraf door de feiten achterhaald zouden worden. Eerst en vooral: het grote publiek kende schrijver John Tolkien nog niet op dezelfde manier waarop vandaag de dag elk aspect van 's mans leven beschreven staat, onder impuls van de verfilmingen. Aangezien een beetje duiding nooit overbodig is, beklemtoont de documentaire voor zowat de helft het leven van de man, en de parallellen met zijn boeken. Dat Tolkien aan Engeland de mythen wilde terugschenken die in de Anglosaksische mondelinge overlevering verloren waren gaan door de inval van de Vikings was uiteraard al bekend. Het enige geschreven overblijfsel uit de Anglosaksische periode is overigens het gedicht Beowulf - hét expertisegebied van professor Tolkien - en ook daarvan maken de samenstellers van deze documentaire een overzicht met verschillen en gelijkenissen; tevens gaan ze op zoek naar archeologische restanten die het bestaan van een - weliswaar iets té bovennatuurlijk beschreven - leider als Beowulf zou kunnen staven. Dat Tolkien zich erg heeft laten inspireren door het Finse epische gedicht Kalevala is ook gemeengoed. De documentaire bezorgt ons wel een klein beetje meer historische duiding bij het verval van de mondelinge traditie, en houdt naar het einde toe een sterk pleidooi voor de conservatie van het groeiend aantal verdwijnende talen. Zo leren we dat het het Elvish van Tolkien grotendeels is gebaseerd op een Fins-Russisch dialect dat in bepaalde grensstreken in Lapland nog gesproken wordt, alhoewel de makers al een flink oude bompa voor de camera moeten halen die als enige nog grote stukken van de Kalevala uit het hoofd kan citeren. Andere aspecten, zoals de parallellen tussen het oprukken van het Orcleger en de industriële revolutie, zijn reeds eerder uitvoerig gedocumenteerd. De makers trachten ook Tolkiens fascinatie voor de gruwel van de oorlog te kaderen, die hij overigens deelde met C.S. Lewis, waarbij de vraag wordt gesteld of een personage als Saruman al dan niet gelijkenissen vertoont met Hitler. Tot slot is het gebruik van Nieuw-Zeeland als lokatie voor Midden-Aarde al elders, uitgebreider en beter gedocumenteerd.

De documentaire kan de eerste 45 minuten boeien, maar op het einde wordt er een fatale uitschuiver gemaakt: als een 'zedenlesje' wordt er de donderpreek van een fanatieke milieu-activist achtergeplakt, die parallellen ziet tussen Tolkiens waarschuwing voor overindustrialisering en de kap van het Braziliaanse regenwoud. Alhoewel we respect hebben voor de visionaire talenten voor Tolkien, lijkt ons deze analogie toch een brug te ver, is deze bijdrage gewoon een excuus voor National Geographic om één van hun eigen projecten in de kijker te zetten, hopend dat ze een graantje kunnen meepikken van Peter Jacksons filmsucces, en verzandt het einde van de documentaire wat in ecofundamentalistische prietpraat, met een nog veel vermanender opgeheven vingertje dan de integrale reeks Suske en Wiske bij elkaar geperst.

BEELD EN GELUID
Deze documentaire is duidelijk voor de Amerikaanse televisie gemaakt: de transfer is duidelijk een (slechte) poging van omzetting van NTSC naar PAL. Wat onder meer hakkelende beelden bij snelle cameravoering en een eerder ongezond uitziend kleurenpalet met zich meebrengt. De gebruikte filmfragmenten zijn allemaal letterboxed, en de ondertiteling is niet ingebrand, maar toch niet uitschakelbaar. U wordt verder op deze uitgave bediend met een simpele 2.0-stereotrack, die niet echt groots te noemen is, maar de meerwaarde op een documentaireschijf als deze, zelfs al handelt deze over één van de (of misschien wel dé) grootste spektakelfilms aller tijden, is beperkt. Voor het echte werk verwijzen we uiteraard naar de diverse releases van de films zelf.

EXTRA'S
Rekening houdend met het feit dat deze disc oorspronkelijk zélf als extraatje bij de R1-versie van de giftset bedoeld was, is het niet verwonderlijk dat hier zelf geen extra's meer op te vinden zijn.

CONCLUSIE
Deze National Geographic-documentaire slaagt er toch nog in om een paar onbelichte aspecten van het eerste deel van de vermaarde Tolkienverfilming aan te snijden, maar in alle eerlijkheid: deze disc is enkel voer voor completisten, en had misschien beter tot zijn recht gekomen als extraatje bij de giftset van The Fellowship Of The Ring dan als aparte release.