In de sterkste scènes in Pasolini’s Mamma Roma zien we Anna Magnani als de straathoer, de afperser, de liefhebbende en dwingende moeder of de vulgaire boerendochter die haar personage ooit geweest is. Ondertussen heeft Mamma Roma zoals iedereen haar noemt zich opgewerkt tot marktkramer en verkoopt ze groente op de plaatselijke markt. Het nachtleven heeft ze vaarwel gezegd na het huwelijk van haar pooier met een jongere vrouw en sindsdien bouwt ze aan een respectabel leven waarin plaats is voor haar zestienjarige zoon. Ettore is bij boeren op het platteland opgevoed en hij is niet op de hoogte over haar bijzondere activiteiten tijdens de voorbije twee decennia. Anna Magnani noemde haar hoofdrol in Pasolini’s film de belangrijkste prestatie uit haar ruim 50-jarige carrière, hoewel ze al een Oscar voor de beste vrouwelijke hoofdrol in The Rose Tattoo (1955) van regisseur Daniel Mann naar een theaterstuk van Tennessee Williams had gekregen. Mamma Roma is evenwel van begin tot einde haar film, waarin ze afwisselend alle facetten van haar talent kan tentoonspreiden en bewijzen dat ze tot de beste actrices van de wereld behoort, ook al is er sprake van een zekere mate van overacting in de stijl van de vooroorlogse cinema.

 

Ettore komt bij z’n moeder in Rome wonen en Mamma Roma is zinnens om van de boerenpummel met z’n vreemde accent een heertje te maken. De jonge kerel hangt echter de hele dag op straat rond met z’n kameraden van twijfelachtige afkomst en met Bruna, een jonge vrouw met wie zelfs de melkboer het al gedaan heeft, dixit één van Ettores kompanen. Mamma Roma benadert de parochiepriester met het verzoek werk te zoeken voor Ettore, maar gezien die geen enkele opleiding heeft, is dat een bijna onmogelijke zaak. Ze neemt dan maar haar toevlucht tot chantage, waarvoor ze haar voormalige collega Biancofiore optrommelt. Ondertussen is haar vroegere pooier Camine weer in de buurt en die eist 200.000 Lire en dreigt Ettore op de hoogte te brengen over haar verleden. Voor Mamma Roma zit er niets anders op dan opnieuw in de prostitutie te gaan. Ettore die op de hoogte gebracht wordt door z’n hitsige vriendinnetje, laat z’n baantje in een restaurant staan en zoekt een lucratievere bezigheid: tijdens een poging tot diefstal in het plaatselijke ziekenhuis wordt hij opgepakt.

 

Mamma Roma is Pasolini’s tweede bioscoopfilm, gedraaid in zwart-wit met een beperkte cast die op de hoofdrolspelers na ook te zien was in z’n debuut Accatone! (1961) en waarin de regisseur de neorealistische stijl combineert met komedie. Zowel de grappige scènes (o.a. de beginscène op het huwelijksfeest van Mamma Roma’s voormalige pooier Camine) als de meer ernstige fragmenten (o.a. het besef dat ze opnieuw zal moeten tippelen) maken van Mamma Roma een interessante en beklijvende film. Minder boeiend zijn de vele lange scènes over Ettore en zijn kameraden op de zandvlakte tussen de Romeinse ruines tegen een achtergrond van nieuwe torenflats en de vaak terugkerende scènes met het hoertje Bruna, die nog nauwelijks supplementaire informatie bevatten. Wel maakt Pasolini voortdurend gebruik van close-ups (o.a. gezichten van de jonge mannen), van lange takes zonder onderbreking of beeldwisseling (de monologen van Mamma Roma ’s nachts in de tippelzone van Rome) en van vervreemdende beeldvertragingen op muziek van Antonio Vivaldi. Ze klinkt vaak heel opgewekt en contrasteert fel met het beeldmateriaal en dat is beslist een bewuste keuze, hoewel niet helemaal duidelijk is wat de meerwaarde kan zijn. Het is op z’n minst een vreemde combinatie, maar Pasolini zoekt wel vaker aparte invalshoeken in zijn films. Zo is er hier overduidelijk sprake van een oedipusrelatie tussen Mamma Roma en haar zoon Ettore, die Pasolini al meteen in het begin van z’n film stopt, m.n. in de scène waarin Ettore en z’n moeder de tango dansen op een vrij intieme manier en later, in een scène waarin ze hem volgt en vervolgens tegenhoudt op straat, en hem zittend op een betonnen bank met hoog opgetrokken rok en gespreide benen de les leest.

 

Mamma Roma zit bovendien vol met verwijzingen naar de stad Rome, naar het facistisch verleden van Italië en de hoop op betere tijden, naar het christendom en naar Pasolini’s lievelingsonderwerp het Marxisme, stof die voor een hedendaags publiek beslist veel minder evident is dan in 1962. Op uitzondering van het moderne decor van nieuwbouwflats in een Romeinse voorstad, heeft de film trouwens meer de aanblik van een productie uit de laten jaren 40 en vertoont hij visueel heel wat overeenkomsten met bijv. Ladri Di Bicicletti (1948) van Vittorio De Sica voor wat betreft de kostumering en de aankleding van de interieurs. Naar verluidt was Pasolini overigens niet echt in z’n nopjes met de overdreven bewegingen en stemverheffingen van Anna Magnani en opteerde hij voor een veel soberdere interpretatie van de hoofdrol. De actrice gaat evenwel voluit en heel vaak ontstaat de indruk dat ze op die manier de intimiteit van een scène min of meer geweld aan doet. Voor Ettore Garofolo (als Ettore) was Mamma Roma de eerste kennismaking met het medium film. Hij gaat veel rustiger te werk, ingetogener en hij houdt de camera heel lang op afstand. Z’n karakter wordt ook nauwelijks uitgediept, misschien omdat er niet veel over z’n personage te vertellen is, en wat we over hem weten, vernemen we meestal via zijn moeder, via de pastoor of via z’n vrienden.

 

 

Mamma Roma is vooral belangrijk als vroege film in het oeuvre van Pier Paolo Pasolini, want hij bevat de ingrediënten die hij in z’n latere producties systematisch zou ten tonele voeren en dieper uitwerken. In deze film bewijst hij een goed verteller te zijn met aandacht voor details en een goed oor voor dialogen. Bovendien komt hij visueel heel sterk uit de hoek en daarvan zou hij niet veel later het definitieve bewijs leveren met Il Vangelo Secondo Matteo (1964), z’n eerste meesterwerk waarvoor hij drie Oscar-nominaties in de wacht sleepte.

 

De voor deze transfer gebruikte master is prima gerestaureerd. De meeste vlekken en technische ongerechtigheden zijn grotendeels weggewerkt, allemaal binnen de beschikbare mogelijkheden. Het zwartniveau is ongeveer goed en het beeldmateriaal ziet er altijd scherp uit. Af en toe is er sprake van wat edge enhancement en soms van een flikkerend beeld (panoramische opnamen). Maar voor een film van bijna een halve eeuw oud, ziet deze versie er nog meer dan acceptabel uit. Het geluid staat in de oorspronkelijke monoversie. De kraakjes en de storingen zijn grotendeels weggehaald, maar de track heeft uiteraard beperkingen die niet te upgraden zijn: doffe fragmenten, onderbrekingen en veel ruis.

 

Er zijn Production Notes (tekst), Biografieën van de regisseur en de belangrijkste acteurs (tekst), er is een stel Andere Trailers en nog wat Info over Homescreen.

 

Ondanks z’n faam als een grote film uit het Italiaanse neorealisme, is Mamma Roma als gevolg van een vrij ouderwetse dramatisering en een niet altijd even vlot lopend verhaal, vooral een film voor liefhebbers van het genreen van het oeuvre van de cineast. Het tempo is traag, de acteerprestaties zijn goed tot middelmatig en de afwikkeling is te bombastisch om van een evenwichtig resultaat te kunnen spreken. Mamma Roma is wat dat betreft vooral een historisch document, dat arthousefans graag zullen leren kennen wegens z’n plaats in de ontwikkelingsgeschiedenis van de Europese film en z’n invloed op de wereldcinema.