Na z’n opmerkelijke debuut in Las Edades de Lulu (1990) van regisseur Bigas Lunas en z’n al even gewaardeerde optreden in Tacones Lejanos (1991) van regisseur Pedro Almodóvar, stond niets de Spaanse acteur Javier Bardem een doorbraak als internationaal geapprecieerde superster nog in de weg. Het definitieve startschot gaf Julian Schnabel door Bardem in 2000 te casten voor Before Night Falls, waarin hij de rol van de Cubaanse schrijver en dichter Reinaldo Arenas (1943-1990) voor zij rekening nam en waarvoor hij in 2001 een Oscar- én een Golden Globe-nominatie uit de brand sleepte. Vier jaar later speelde Bardem de hoofdrol in een productie die de Oscar voor beste buitenlandse film in ontvangst mocht nemen: Mar Adentro (2004) van regisseur Alejandro Amenábar, waarmee hij de aandacht trok van o.a. Milos Forman (Goya’s Ghost, 2006), Ethan & Joel Coen (No Country for Old Men, 2007) en Woody Allen (Vicky Cristina Barcelona, 2008). Dat hij in 2008 een Oscar kreeg voor zijn ondersteunende rol in de Coen-film, is natuurlijk een opsteker waardoor z’n carrière nog veel meer wind in de zeilen kreeg met als resultaat een uitermate sterke prestatie in Biutiful (2010) van regisseur Alejandro González Iñarritu, waarvoor acteur én regisseur een Oscar-nominatie kregen (2011).
 

 

In z’n Spaanse periode waren komedies het werkterrein van Javier Bardem, voornamelijk voor Bigas Luna en nadien een paar keer voor Pedro Almodóvar, regisseurs die de meligheid van het genre overstegen en die door een ingenieuze vindingrijkheid, pittige originaliteit en absurde grappigheid ook buiten de Spaanssprekende wereld de aandacht op zich en hun werk wisten te vestigen. Ook toen al trok Bardem de aandacht wegens zijn imposante verschijning en z’n bijzondere acteerstijl die hij in de daaropvolgende jaren systematisch zou verfijnen. Eind jaren negentig maakte hij de oversteek naar serieuzer werk en kreeg hij de morbide rol van een psychotische crimineel in Álex de la Iglesias’ Perdita Durango (1997), waarmee hij bewees meer te zijn dan een vrouwenversierder en een macho. Toch duurde het nog tot in 2004 voor hij ook bij het grote publiek naambekendheid kreeg, uitgerekend met een rol waarin hij – behalve in een aantal flashbacks – een totaal verlamde man speelt die alleen z’n mond en z’n ogen kan bewegen en die ten slotte aangeeft vrijwillig uit het leven te willen treden omdat hij voortleven onder die omstandigheden zinloos vindt. Vreemd genoeg werd Bardem zelfs niet genomineerd voor z’n verpletterende acteerprestatie in Mar Adentro, maar het duo datz’n make-up verzorgde kreeg wél het felbegeerde beeldje. Het kan verkeren, zei Bredero…

 

In Biutiful van regisseur Alejandro González Iñarritu staat Javier Bardem er weer, sterker en imposanter dan ooit, in een aartsmoeilijke rol die hij met bravoure tot een goed einde brengt. Z’n personage Uxbal, drugdealer en sjacheraar, vader van twee jonge kinderen voor wie hij alleen opdraait sinds de gedwongen opname van z’n manisch-depressieve echtgenote Marambra in een instelling, krijgt na een bloederige plasbeurt van z’n arts te horen dat hij prostaatkanker heeft met uitzaaiing naar de botten en de lever. Hij kan z’n leven met een paar maanden verlengen via chemotherapie, maar dat er sprake is van een dodelijke afloop op korte termijn is onvermijdelijk. Je hebt te lang gewacht, zegt de behandelende arts geprikkeld. In het begin deed het niet zo’n pijn, is Uxbals verdwaasde antwoord. En dus probeert Uxbal in de korte tijd die hem nog rest z’n zaken te regelen en de toekomst van Ana en haar broertje Mateo veilig te stellen, maar dat loopt niet van een leien dakje, want z’n poging om zich te verzoenen met de moeder van zijn kinderen is tot mislukking gedoemd wegens de ongeneeslijke bipolaire toestand van Marambra die hem wel trouw wil zijn, maar ook graag het hoertje speelt en die maar al te graag voor haar beide kinderen én haar echtgenoot zou willen zorgen, maar dat fysiek en mentaal meestal niet aankan.
 

 

En ook zakelijk gaat het Uxbal niet voor de wind. De handtassen die een groepje illegale zwarten in de straten van Barcelona aan toeristen probeert te slijten zijn volgens de verkopers van minderwaardige kwaliteit en bovendien worden ze opgejaagd door de politie omdat ze tussendoor op de Plaça de Catalunya drugs dealen. Uxbal geeft elke maand handen vol geld uit aan het omkopen van de smerissen in de buurt van het plein, maar hij kan niet voorkomen dat er uiteindelijk een razzia plaatsvindt waarbij z’n beste kracht Ekweme opgepakt en uitgewezen wordt, waardoor er een acuut probleem ontstaat voor diens vriendin en hun één jaar oude baby. En met de illegale Chinezen die hij via z’n oudere broer Tito tegen dumpingprijzen op de grote bouwwerken in de stad aan het werk zet, zijn er eveneens problemen, want de bouwopzichters klagen dat ze het verschil niet eens kennen tussen een boor en een breekijzer. Z’n derde belangrijke bron van inkomsten, de illegale sweatshop, waar een twintigtal eveneens illegale Chinezen namaakaccessoires maakt en illegale dvd’s brandt, zit op een dag zonder personeel na een drama op de gemeenschappelijke slaapzaal. Uxbal blijft buiten schot, maar de Chinese bazen van de sweatshop worden van hun bed gelicht en door zwaar bewapende politiemannen meegenomen. Het enige wat Uxbal nog rest zijn z’n opgespaarde inkomsten van de voorbije zes maanden.
 

 

Javier Bardem met halflange haren, forse stoppelbaard en een maffe geitensik, is een kleine crimineel met een medisch probleem en met het hart op de goede plaats. In de luttele weken die hem nog resten probeert hij z’n foute wereld te corrigeren, maar de omstandigheden werken eerder tegen en in plaats van voortgang is er schijnbaar alleen maar sprake van achteruitgang: z’n zesjarige zoon plast weer in bed, Marambra heeft al een hele tijd haar pillen niet meer ingenomen, mensen om wie hij geeft worden het land uitgezet of komen om door een onhandigheid of een onzorgvuldigheid en vooral degenen om wie hij het meest geeft zijn het slachtoffer van onfortuinlijke situaties waaruit ontsnappen onmogelijk lijkt. Zelfs zijn goed bedoelde actie om het lot van een aantal illegalen te verbeteren, draait op een drama uit. Maar Uxbal is ook schuldig, want hij is net zo goed een uitbuiter en een misbruiker als de Chinese mensenhandelaars met wie hij telkens opnieuw interessante handeltjes opzet. In dat verband is het overigens contradictorisch dat regisseur Iñarritu zijn hoofdpersonage een hele film lang als een onbaatzuchtige held neerzet en hem bij de toeschouwer in de gunst laat staan, terwijl dit soort kerels in het echte leven alles behalve braaf, humaan of medevoelend is. Gelukkig weet Javier Bardem daar in niet geringe mate een mouw aan te passen door de figuur van Uxbal op een sobere en ingehouden manier te karakteriseren en de luchtige momenten te bewaren voor de scènes met Ana en Mateo. In alle andere scènes kijkt hij benauwd, bedrukt of in gedachten verzonken en alleen als de Chinezen het op Uxbals geld gemunt hebben, laat Bardem het duiveltje heel kort te keer gaan. Op dat moment is hij heel even een monster. Op andere ogenblikken is hij dan weer heel lief en aantrekkelijk, soms zelfs sexy en even later hatelijk, lelijk en dierlijk.
 

 

Regisseur Alejandro González Iñarritu situeert z’n film in de onderbuik van Barcelona, ver van de Sagrada Familia, het Parque Güell of de Barrio Gótic, de toeristische plekken die de Catalaanse hoofdstad haar Disneyachtig karakter verlenen en waarvoor Noord-Europese vakantiegangers van elke leeftijd en alle slag massaal overstag gaan. Het Barcelona van Iñarritu is druk en hectisch, smerig, armoedig en vooral gevaarlijk in de smalle en donkere stegen die bevolkt worden door een multiculturele massa van illegalen, sjacheraars en zwartwerkers. De zwarten wonen er met vaak meer dan tien volwassenen en een stel kinderen in grauwe huizen uit het begin van vorige eeuw zonder veel comfort en op een beperkte oppervlakte; de Chinezen slapen in bloedhete pakhuizen omgetoverd tot primitieve slaapzalen met één toilet en een grauwe wasbak naast de illegale sweatshops waar ze van ’s ochtends halfzeven tot laat in de avond aan naaimachines zitten, bewaakt door andere Chinezen die hun identiteitsbewijzen en persoonlijke documenten in bewaring hebben genomen opdat ze het niet in hun hoofd zouden halen om de benen te nemen: een veelkleurige omgeving m.a.w. waar alles om uitbuiting en misbruik draait en de kleine en grotere criminaliteit schering en inslag zijn. Regisseur Iñarritu toont het allemaal als achtergrond of als overgangsbeeld tussen de verschillende verhaallijnen, een donkere en niet ongevaarlijke wereld waar niemand voor z’n plezier wil wonen en waarmee hij de slechte sociale toestanden aanklaagt, zij het dat er niet de nadruk op wordt gelegd.

 

 

Na drie films in samenwerking met scenarioschrijver Guillermo Arriaga (Babel, 21 Grams, Amores Perros) verandert regisseur Alejandro González Iñarritu het geweer van schouder en kiest voor een film met één continue verhaallijn i.p.v. een productie met verschillende verhaallijnen zoals in z’n vorige producties. Guillermo Arriaga is dus niet meer van de partij, doch vervangen door Nicolás Giacobone die een heel ander soort vertelsels in petto heeft. Na het min of meer ontgoochelende Babel – waarvoor componist Gustavo Santaolalla een Oscar in ontvangst mocht nemen – is dit een interessante en frisse nieuwe start voor de van oorsprong Mexicaanse Iñarritu en het resultaat is meteen uitstekend.

 

Biutiful is een donkere film, want de maker gebruikt weinig extra licht en in de smalle stegen tussen de hoge woonhuizen en in de gammele interieurs dringt weinig licht door. Z’n aanpak is realistisch en afgestemd op de rauwe toon van de verhaallijnen. Desondanks is het beeld haarscherp en zien we elke grijze stoppel op Bardems ongeschoren gezicht en elke diepe rimpel op z’n voorhoofd. De soundtrack van Gustavo Santaolalla (Brokeback Mountain, 2005) klinkt gevaarlijk en dreigend in de heftige scènes, maar blijft een stuk rustiger en gemoedelijker tijdens de huiselijke taferelen. De film is in het Spaans gedraaid en dus zijn ondertitels voor de meeste kijkers beslist nodig om het verhaal te volgen.

De interessantste Extra is zonder meer Behind Biutiful: Director’s Flip Notes, een videodagboek dat de regisseur heeft bijgehouden tijdens de draaiperiode van de film en waarin hij diverse aspecten van de productie aan bod laat komen. In Biutiful Crew stelt de technische ploeg zich aan de kijker voor, in de extra Interview with Cast & Crew worden vooral schouderklopjes gegeven. De op de hoes aangekondigde Theatrical Trailer is nergens te bespeuren.

 

In Biutiful van regisseur Alejandro González Iñarritu zien we Javier Bardem in de rol van een man die z’n einde met rasse schreden ziet naderen en probeert om de toekomst van z’n beide jonge kinderen veilig te stellen. Het is Iñarritus beste film sinds 21 Grams en betekent een belangrijke wending in z’n carrière, want z’n eerder verhalende assemblagestijl maakt plaats voor één rechtlijnige en dramatisch handeling met een stevige emotionele diepgang.