FILM
Toen deze tv-film veertig jaar geleden werd uitgezonden op de Duitse televisie, waren de kritieken in de pers overwegend negatief. Sommige journalisten beschouwden Ich Will Doch nur, dass Ihr Mich Liebt als het dieptepunt uit Fassbinders carrière en ze voorspelden z’n definitieve ondergang. Dat is op z’n minst verrassend, want als je de film u bekijkt, dan valt het op wat voor een groot visionair iemand de Duitse regisseur eigenlijk was. Algemeen wordt hij beschouwd als een criticus van de ontwikkelingen in de naoorlogse Duitse samenleving, met voorop de kwalijke effecten van het zgn. Wirtschaftwunder, de economische wederopstanding van z’n vaderland na de desastreuse gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en de verschroeideaardepolitiek van Hitler en het naziregime. Het ging om ontwikkelingen die zich in alle West-Europese landen voordeden en die niet typisch zouden blijken te zijn voor de jaren zestig en zeventig, want omdat ze het gevolg zijn van de implementatie van een kapitalistisch systeem naar Amerikaans model (zij het met sociale correcties), zijn ze ondertussen een essentieel onderdeel van de manier waarop onze maatschappij functioneert. Maar die boodschap werd Rainer Werner Fassbinder destijds niet in dank afgenomen. In de jaren zestig waren de Europeanen vooral bezig met de wederopbouw van hun maatschappij, met het zich omringen met luxespullen die in de jaren 50 onbereikbaar waren en die nu als onontbeerlijk werden beschouwd om gelukkig te zijn. Fassbinder zag hoe mensen op die manier afgeleid werden van wat essentieel is in een mensenleven en zich uitsloofden om hun deel van de nieuwe rijkdom veilig te stellen.  Z’n kritiek werd ervaren als tegenwerking en paste niet in de euforie van het tijdperk. Hij was een eenzame roeper in de woestijn.

40 jaar later denken we daar anders over en krijgt Fassbinder gelijk. Maar we kunnen uiteraard niet meer terug ook al gaat het milieu eraan en zijn we niet in staat om de schommelingen van het economisch systeem te beheersen. Meer dan ooit zijn we bezig met het verwerven van tablets en iPhones; meer dan ooit speelt ons leven zich af op sociale media en laten we ons denken en doen bepalen door wat kranten schrijven en journaals ons oplepelen, en ondertussen wordt de lijst van wanbetalers alleen maar langer, want ook wie het zich niet kan permitteren, wil het wel allemaal hebben, anders hoor je er straks niet meer bij.

In Ich Will Doch Nur, Dass Ihr Mich Liebt raakt hoofdpersonage Peter Trepper niet in een dergelijke situatie verzeild omdat hij per se alles wil hebben wat anderen zich ook kunnen permitteren, maar omdat hij hoopt om op die manier vriendschap, genegenheid en liefde terug te krijgen, want daaraan heeft hij in eerste instantie behoefte. Hij is de zoon van een cafébaas. Om z’n ouders goed te stemmen heeft hij toegezegd om op z’n eentje hun nieuwe huis te renoveren. Maar als hij ’s avonds afgepeigerd thuiskomt, vinden z’n vader en moeder het normaal dat hij nog uren achter de toonbank staat terwijl zij zich te slapen leggen. In een kort fragment zien we hoe z’n vader hem dom noemt tegen een paar klanten en zijn moeder leest hem op scherpe wijze de les als hij in de kroeg verschijnt met vuile nagels. Uit een flashback leren we dat de Treppers hun zoon altijd slecht hebben behandeld en dat er nooit een vriendelijk woord af kon, ook niet als hij bloemen voor z’n moeder meebracht (die hij dan misschien geplukt had in de tuin van de buurvrouw, die zich daarover kwam beklagen waardoor hij een flink pak slaag kreeg in plaats van een dankjewel en een aai over z’n bol). Als hij op een keer kennismaakt met de jonge en goed uitziende Erika, is Peter meten verkocht. Niet veel later stappen ze in het huwelijksbootje, maar inwonen bij z’n ouders is geen succes en dus besluit hij om naar het zuiden uit te wijken, naar München. Hij gaat er aan de slag als bouwvakker, vindt een betaalbaar huisje en wacht Erika na zes weken op aan de trein met een flinke bos bloemen.
 

  

Meteen beginnen Peter en Erika aan de inrichting van hun eigen woning: een bankstel, tafel en stoelen, een televisietoestel, en stofzuiger, allemaal op krediet, maar dat is geen probleem want Erika zoekt werk en dat is er genoeg in München. Ze wordt evenwel zwanger en dus vraagt Peter aan z’n ploegbaas of hij extra uren mag doen, en als dat niet volstaat gaat hij opzoek naar een baantje voor het weekend. Maar ondanks z’n beperkte financiële middelen, kan Peter het niet laten om dure cadeaus voor Erika te kopen, want hij is het gewend dat je genegenheid en vriendschap afkoopt: een gouden armband, want die heeft hij gezien aan de arm van een oudere vrouw (Lilo Pempeit, Fassbinders eigen moeder) in het postkantoor, en een breimachine, want die heeft een verkoopster (Ingrid Caven) hem aangepraat in een elektrozaak. Als blijkt dat de huishuur drie maanden niet is betaald, besluit Erika dat ze een paar duizend Mark aan Peters vader zullen vragen. Maar Peter durft het zijn vader niet te vragen, ook al leeft die op zeer ruime voet. Hij leent 100 Mark bij Erika’s oma, waarmee hij een revolver koopt. En als kijker kan je al raden wie het slachtoffer zal zijn. Maar het loopt heel anders, alhoewel de consequenties dezelfde zijn…

In Ich Will Doch Nur, Dass Ihr Mich Liebt verstopt R.W. Fassbinder z’n sociaal-politieke kritiek achter de emotionele behoeften van zijn hoofdpersonage, maar z’n kritiek zal een oplettende kijker niet ontgaan, want het jonge gezin gaat niet te onder als gevolg van de labiele toestand van Peter Trepper, maar zeer duidelijk ten gevolge van slecht financieel beheer, aangedreven door de drang om gevoelens af te kopen en tegelijk door het idee dat luxe geluk brengt. In de wereld van R.W. Fassbinder leidt dat tot een catastrofe, want het inruilen van emotie en menselijkheid voor de verlokkingen van de consumptiemaatschappij, het staat voor de Duitse regisseur voor de totale ontmenselijking van het individu, maar tegelijk ook van de hele maatschappij. Het is een evolutie die niet is gestopt toen de droom uiteenspatte op het moment dat de OPEC de oliekraan dichtdraaide in het begin van de jaren 70 – Peter wordt op dat moment werkloos waardoor de situatie uitzichtloos is – maar die nadien steeds nadrukkelijker aan bod is gekomen.
 

  

Ich Will Doch Nur, Dass Ihr Mich Liebt is één van de weinig teksten die Fassbinder niet zelf heeft geschreven. Het scenario gaat terug op een verhaal uit de roman LebensLänglich van Klaus Antes, waaraan de  regisseur autobiografische elementen heeft toegevoegd, want volgens insiders herkende hij zich uitstekend in het hoofdpersonage wegens het feit dat hij zelf en niet al te gelukkige jeugd had gehad (na de scheiding van z’n ouders, vond z’n moeder en nieuwe levensgezel, maar die had het moeilijk met de 14-jarige Rainer, waardoor de jonge kerel op een gehuurde kamer in München terechtkwam). Waarom de regisseur Victus Zeplichal voor de rol castte is niet helemaal duidelijk, want oorspronkelijk was het de bedoeling dat z’n minnaar Armin Meier die rol voor z’n rekening zou nemen, en bovendien was Zeplichal een jonge acteur met weinig ervaring en al helemaal geen lid van Fassbinders antitheatertroep in München. Dat Zeplichal zich niet altijd op z’n gemak voelt of de precieze sfeer aanvoelt, is duidelijk te zien in een aantal scènes, maar het komt het realisme wel ten goede. Voor de rest van de cast besloot Fassbinder om een andere koers te varen, want vertrouwde medewerkers als Lilo Pimpeit, Ingrid Caven en Peter Raaben kregen weliswaar screentijd, maar uitsluitend in kleine rolletjes (Raaben zien we heel kort als de verkoper in een meubelzaak). Voor de rol van Erika selecteerde Fassbinder de 25-jarige Elke Aberle, die er in Duitsland al een lange en succesvolle carrière als kindsterretje op had zitten en die zich in de film duidelijk veel losser en vrijer beweegt dan haar tegenspeler. En ook Johanna Hofer (in de rol van Erika’s grootmoeder) was geen onbekende voor het Duitse publiek. Zij was een gevierd theateractrice, debuteerde op het witte doek in 1926, emigreerde in het begin van de jaren 30 met haar echtgenoot naar Amerika, maar keerde in 1948 terug naar Duitsland, waar ze haar carrière met succes voortzette. Toen Fassbinder haar in 1975 voor de rol castte, was ze net geen 80… Een andere opmerkelijke verschijning is de in Oostenrijk geboren actrice Erni Mangold, die de rol van Peters moeder Edith voor haar rekening neemt. Zij maakte haar filmdebuut kort na de oorlog (1948) en tegen de tijd dat ze door Fassbinder werd gecast, had ook zij al een zeer succesvolle carrière achter de rug. In Ich Will Doch Nur, Dass Ihr Mich Liebt heeft ze misschien wel de opvallendste en beste rol, ook al is haar bijdrage eerder beperkt, maar de manier waarop ze een bikkelharde moeder en echtgenote neerzet, is zonder meer indrukwekkend.
 

  

Uiteraard speelt R.W. Fassbinder met spiegels en horizontale en verticale breuklijnen om effecten te creëren en scenario-ontwikkelingen te suggereren. Het is een subtiel spel van reflectie, van licht en donker, dat je alleen maar na meerdere kijkbeurten helemaal begrijpt. Dat was destijds wellicht het grote probleem, want de film werd speciaal voor televisie gemaakt en nauwelijks één keer uitgezonden, waardoor niemand de kans kreeg om de diepere lagen en betekenissen te ontdekken. Pas 35 jaar later zou de Bayerische Rundfunk de originele kopie laten remasteren en beschikbaar stellen voor de release op dvd.