FILM
De jonge boer Wortel (Ronny Waterschoot) neemt na het overlijden van zijn vader het pachthof en al wat erbij hoort over. Hij trouwt met de aantrekkelijke dochter (Magda Lesage) van de buurman, maar hij heeft het geluk niet aan zijn kant: zijn jongste kind sterft binnen het jaar, een dochtertje (Sabine De Volder) blijkt blind te zijn bij de geboorte, één van zijn zoons (Erik Goossens) raakt op het slechte pad en pleegt zelfmoord, zijn vrouw sterft van verdriet en zijn tweede vrouw (Christine Domen) aan een longontsteking. Kortom: een leven vol tegenslagen. Gelukkig is er de pastoor (Jef Burm) om Wortel moed in te spreken en is er god om heil en vertroosting bij te zoeken.

Felix Timmermans publiceerde Boerenpsalm in 1935 en hij beschrijft in het boek het wel en wee van de boerenstiel in Vlaanderen vanaf de jaren 1890. In Wortel, de hoofdfiguur, concentreert Timmermans een Bruegheliaans verleden waarop hij met heimwee terugblikt en dat in werkelijkheid alleen heeft bestaan in de nostalgische Vlaams heimatliteratuur en z'n bijproduct de Vlaamse heimatfilm uit de periode 1970-1990: de liefde voor het land, de vrouw en het romantische buitenleven. Het genre is mettertijd een eigen leven gaan leiden. Het verheerlijkt een imaginair Vlaanderen dat gelukkig, verdraagzaam, onschuldig en hardwerkend is en waar iedereen alle kansen krijgt om een hoger doel te bereiken: de gratie gods.

Roland Verhavert heeft het materiaal van Felix Timmermans trouw verfilmd en een heimatfilm gemaakt met prachtige decors en landschappen, maar jammer genoeg zonder veel emotie en passie. Het resultaat is een aaneenschakeling van menselijke tegenslagen waarvan ten minste een gedeelte ongeloofwaardig en grotesk is door het gebrek aan karaktertekening van de nevenfiguren (Wortels vrouwen) en een gebrekkige uitwerking van de plots. Blote borsten, ruwe taal, flauwe seksistische moppen en dierlijke instincten schragen de productie. Over het zogenaamde harde boerenleven vernemen we niets (behalve een romantische zaai- en melkscène), en evenmin over tegenvallende oogsten, plattelandsarmoede, etc. In het Vlaanderen van Timmermans en Verhavert is alles peis en vree, schijnt de zon elke dag, levert het land altijd voldoende opbrengst om goed van te leven en zijn de vrouwen altijd sexy en goed gekapt. Voeg daarbij de gekunstelde taal, het zgn. Schoon Vlaams, en je hebt een klassieker onder de Vlaamse heimatfilms. Wie zijn verstand op nul zet en de historische achtergrond wegdenkt krijgt een goede film te zien.

En dan is er het acteren: Ronny Waterschoot is het enige karakter dat min of meer is uitgewerkt, maar zijn personage doet vaak aan overacting. De rest van de cast (op de blinde dochter na, maar die rol blijft steken in een vorm van levenslange naïviteit) is bordkarton. De figuren slagen er niet of maar matig in tot de kijker door te dringen, emoties over te brengen, kortom: te boeien.

De sociale en maatschappelijke relevantie: wat kan een kijker uit 2004 nog boeien aan en leren uit dit soort films? Dat hard werken en geloven in god de bron en het doel van alle heil zijn? Volgens Roland Verhavert in het interview (zie extra’s) is Wortel een metafoor voor wat ieder van ons elke dag overkomt of kan overkomen. Jammer voor hem is de wereld van 1935 niet meer die van vandaag en staat de moderne mens mentaal en sociologisch mijlen ver af van de wereld van Boerenpsalm. Wie wil weten hoe het boerenleven er in het echt heeft uitgezien, kan beter The Ballad of Narayama bekijken. De film is gemaakt in Japan en gaat over Japan, maar vertelt wellicht meer over de harde realiteit in Vlaanderen destijds dan Boerenpsalm.

BEELD EN GELUID
De kwaliteit van de film is zeer goed. De mensen die aan de restauratie hebben gewerkt verdienen een proficiat (de bijgeleverde trailer – die niét is bijgewerkt – heeft fletse kleuren en onscherp beeld.) De film zelf heeft prachtige kleuren en is haarscherp. De restauratie mag met gemak een klein wonder heten. De klank is duidelijk en helder, de muziek van Dirk Brossé gedoseerd en sfeervol, jammer genoeg alleen in stereo geremixt.

EXTRA'S
De dvd bevat een totaal overbodig interview met Roland Verhavert waarin hij zich verdedigt tegen de critici die hem er bij de release van de film van beschuldigden een boerenregisseur te zijn. De onhandige manier waarop hij zijn verweer doet, aflezend van een briefje en stotterend, het is effenaf zielig. Men had de regie daarvan ten minste in de handen kunnen leggen van een échte regisseur! De bijgeleverde bioscooptrailer is te lang, weinig boeiend en slecht van beeldkwaliteit. De reportage van Roel Van Bambost op de laatste draaidag in 1989, is slecht van beeld. De tijd heeft er aardig zijn tanden ingezet. Het interview met Ronny Waterschoot kan er nog net door, de interventies van Roland Verhavert zijn – opnieuw – weinig interessant en totaal irrelevant. Pijnlijk.

CONCLUSIE
Voor wie nog een keer een lekker ouderwetse BRTN-zondagavondje wil beleven, is deze film gesneden koek. Voor wie zich geen vragen stelt en zich beperkt tot het kader dat Roland Verhavert hier borstelt, is dit een leuke en spannende Vlaamse film. Voor wie het allemaal een beetje politiek correct wil houden, is Boerenpsalm beter te vermijden. Hij of zij kan zich alleen maar ergeren aan deze Vlaamse klassieker wegens banalisering van ons aller verleden.