FILM
Schilder Jan Vermeer (Colin Firth) woont met zijn familie op een gracht in Delft. Het is omstreeks 1664 en het gezin met 5 kinderen heeft het moeilijk om te overleven. Jans vrouw Catharina (Essie Davis) is opnieuw zwanger en de bestellingen van financieel goed gesitueerde burgers blijven uit. Een nieuwe meid, Griet (Scarlett Johansson), calvinistisch en van boerenafkomst, wordt in dienst genomen om huishoudster Tanneke (Joanna Scanlan) te helpen met de was en de bereiding van het eten. Maar de aanwerving van Griet zorgt voor onrust in huize Vermeer: zijn echtgenote vindt de aandacht van haar man voor de nieuwbakken meid maar niets, zijn schoonmoeder Maria Thins (Judy Parfitt) ziet haar als zijn zoveelste avontuurtje en zijn weldoener Van Ruijven (Tom Wilkinson) wil ook nog wel eens een fris jong blaadje. Het jonge meisje komt met andere woorden in een web van intriges terecht waarvan ze nauwelijks de consequenties overziet, maar wel beseft dat haar goede naam op het spel staat. Het schilderij dat in 1665 van haar wordt gemaakt en dat bekend staat als Meisje met de parel behoort tot het beste van Jan Vermeers beperkte maar wereldvermaarde productie van 36 doeken.



Girl With A Pearl Earring is gebaseerd op de roman van Tracy Chevalier en is een fictief verhaal dat zij bedacht vertrekkend van het schilderij dat jarenlang als affiche boven haar bed hing. Het doek, ook bekend als Mona Lisa van het Noorden, toont een jong meisje met een bijna even sensuele en geheimzinnige glimlach als het bekende doek van Leonardo Da Vinci, maar met een gedurfdere, verleidelijkere oogopslag. Tracy Chevalier, geboeid door wie dat meisje wel kon zijn, verdiepte zich in het weinige wat over Jan Vermeer bekend is en hertekende het Meisje met de Parel tot de muse van de schilder, de vrouw die hem in de ban hield, maar hem ook boeide wegens haar intellectuele capaciteiten en haar aanvoelen van kleur en compositie, ondanks haar lage afkomst. Gelukkig is het allemaal fictie, want de afstand tussen lage burgerij en de massa was in dié tijd zodanig groot dat – net zoals in het Indiase kastensysteem – een overtreding van de gangbare regels een regelrecht catastrofe betekende voor beide partijen. Maar dat kan de pret niet bederven. Als Wiedergutmachung schildert regisseur Peter Webber haarscherp de sociale onrechtvaardigheid van die tijd, de bittere armoede van de arbeidersklasse en de primitieve huisvesting. Minutieus als Vermeer zelf borstelt hij het ene schilderij na het andere, niet alleen de bekende ensceneringen, maar ook nieuwe, met Vermeers lichtgevende koude kleuren en kale interieurs van keukens en werkplaatsen naast de uitbundigheid en de warme aankleding van de lokalen van de rijken. We zien Griet en Tanneke, maar ook de vrouw van de schilder, in situaties die zó uit de collectie van de Delftse grootmeester lijken te komen.

Het decor – zowel de Delftse binnenstad als het woonhuis van de familie zelf – zijn staaltjes van een groot professionalisme. Ben Van Os (productie design) en Eduardo Serra (cinematograaf) hebben alles in het werk gesteld om de historische context en het beroemde Vermeer-licht te reconstrueren. Het resultaat is ronduit verbluffend en een streling voor het oog. De geïnteresseerde kijker waant zich in de stegen en langs de kaden van het 17de eeuwse Delft met zijn indrukwekkende hoofdkerk waar alle Nederlandse koningen begraven worden. Peter Webber ontwikkelt iets tussen Jan Vermeer en Griet dat hij nooit benoemt. Er is duidelijk sprake van seksuele aantrekking, maar die wordt nooit fysiek. Vermeer Draait om het meisje heen als een mot rond een brandende kaars, maar zorgt er wel voor zich niet te verbranden met schoonmoeder en echtgenote altijd in de buurt. Lichamelijk contact heeft hij alleen met zijn echtgenote, wat dan weer spanningen opwekt bij Griet, die Vermeer bewondert en aanbidt, maar tegelijk beseft dat een andere relatie dan een verstandelijke haar kan vernietigen.



Interessant is de korte, maar zeer indringende hoofddoekscène wegens haar actualiteitskarakter in tijden van Pim Fortuynen en andere schrikhazen: Vermeer vraagt aan Griet om bij het poseren voor zijn schilderij haar kap achteruit te schuiven en vervolgens om ze af te zetten, wat ze weigert. Waarom wordt niet verteld, maar als calvinistische in een katholieke omgeving was haar thuis op het hart gedrukt voorzichtig te zijn met roomsen. Het tafereel is met grote trefzekerheid neergezet en de bedoeling is zonder meer duidelijk. We zien Colin Firth voor het eerst in lange tijd een serieuze rol spelen in de huid van de mensenschuwe, asociale Jan Vermeer. Scarlett Johansson schittert net als in Lost in Translation met schaarse monologen en veelzeggende gelaatstrekken. Een terechte Golden Globe 2003 voor beste actrice drama.

BEELD EN GELUID
Girl with a Pearl Earring is het bewijs dat een perfecte transfer mogelijk is. De kleuren zijn helder en realistisch waar nodig en ze zijn met filters bijgewerkt om de diverse sferen van warm (salons van de rijken) en koud (bedstee van de meiden), van rijk (goudgeelachtig tot groen) en arm (blauw, bleekgrijs en wit) te onderstrepen. In het atelier van Vermeer zijn de kleuren afwisselend belicht en gedempt al naar gelang de stemming van de schilder. Alexandre Desplat levert een smaakvolle muziekscore af die aanvankelijk jachtig is om het werk van de meiden en de handelaars op straat te onderstrepen, en die daarna vaart mindert en een meer solemneel karakter aanneemt bij het cruciale bezoek van weldoener Van Ruijven ten huize Vermeer. Geen Star Wars-toestanden hier, maar knap gedoseerde muziekflarden in Dolby Digital 5.1 en DTS 5.1 die opnieuw de sfeer onderstrepen zonder melig of hooghartig te zijn.



EXTRA’S
De eerste disk bevat naast een setje trailers van andere A-filmreleases een commentaartrack, ingesproken door regisseur Peter Webber en producent Andy Paterson. De tweede audiocommentaartrack van schrijfster Tracy Chevalier en scenariste Olivia Hetreed, die we op andere releases terugvinden, moeten we echter op deze release missen. Disk 2 bevat de extra’s (in 4:3) met een totale lengte van 54 minuten. The Art of Film Making, een 13 minuten durende reportage met de hoofdacteurs en de regisseur, scriptwriter en producer over de situering van het onderwerp, de zorg voor details, enz. wordt gevolgd door een reportage van de Sundance Channel, Anatomy of the Scene genaamd, waarin de cruciale tafelscène met Van Ruijven wordt ontleed. Het belangwekkendst zijn wellicht de verwijderde scènes, de fragmenten die de film niet hebben gehaald. De originele versie van de film duurde ruim 3 uur en 20 minuten. Achteraf is die ingekort tot 95 minuten waarbij hele stukken, waaronder de pestepidemie in Delft, compleet zijn weggevallen. Daarbij zijn jammer genoeg ook scènes gesneuveld die verduidelijking brengen over het waarom van Griets verhuis naar de Vermeers en de aversie van Vermeers echtgenote voor de jonge vrouw. Door het rigoureuze inkorten heeft de regisseur de aandacht helemaal toegespitst op de affaire Vermeer-Griet en dat is een goede zaak, maar de geschrapte scènes bewijzen dat er heel wat mooi materiaal in de prullenmand is terechtgekomen. Stof voor een director’s cut?



CONCLUSIE
Girl wit a Pearl Earring is een rustig voortkabbelende, kunstzinnige, wondermooie en overtuigende film over een meisje op een schilderij van de Delftse kunstenaar Jan Vermeer, dat door regisseur Peter Webber op een geloofwaardige en intimistische manier tot leven wordt gebracht. Hij heeft ook veel aandacht besteed aan decor, aankleding, kostumering, sfeer, belichting en de sporadische dialogen, waardoor de film an sich de kwaliteit van een schilderij van Jan Vermeer krijgt. Een film als een parel.