SERIE
De Eerste Wereldoorlog is voorbij en in Schabbach (Duitsland) komt de zoon des huizes thuis na vier jaar aan het front. Over zijn ervaringen vertelt Paul niet veel, want er is werk aan de winkel in de smidse van zijn vader. De familie Simon is niet rijk, maar doet het niet slecht. De tijden zijn voor iedereen hard na een vrede waardoor het Rijnland gedemilitariseerd wordt en een groot deel van de Duitse industrie als oorlogsbuit naar Frankrijk verdwijnt. Paul trouwt met Maria Wiegand, de dochter van een herenboer uit het dorp en samen krijgen ze twee zoontjes, Aron en Ernst. Pauls zus Pauline trouwt met een juwelier uit de stad en zijn broer Eduard, naar Berlijn gestuurd om iets aan z'n longen te laten doen, trouwt met Lucie, een vrouw - zoals hij zijn familie meedeelt - uit de betere Berlijnse kringen, maar eigenlijk een hoerenmadame van een bordeel voor de rijken.

Zo begint Heimat 1: Eine Deutsche Chronik van regisseur Edgar Reitz, die ons vervolgens meeneemt voor een reis door de Duitse geschiedenis van de 20ste eeuw in 11 afleveringen en 929 minuten. Maria Wiegand, de vrouw van Paul, blijft het hele project lang de figuur waar alles zich omd beweegt. Geboren in 1900 is ze 82 jaar oud wanneer ze in Schabbach overlijdt, het dorp, dat ze ondanks haar dromen over verre reizen, nooit heeft verlaten. We maken alle ups en downs uit haar leven van dichtbij mee, haar vreugdes en haar verdriet, haar eenzaamheid na het weglopen van Paul, die pas 12 jaar later via een brief van zich laat horen en na de oorlog (er zijn dan bijna 20 jaar verstreken) als een rijke Yankee plots weer ten tonele verschijnt. Ondertussen voedt ze alleen haar beide zoontjes op, krijgt nog een derde zoon, Hermann, van een landmeter die net voor de oorlog aan de autobahn naar Trier komt werken, ziet ze haar familieleden met SS-tekens op de mouw lopen die ze bij de opmars van de Amerikanen gauw weer wegstoppen samen met de portretten van de führer, beleeft ze het Wirtschaftswunder (economische heropbloei) en de terugkeer van Anton en Ernst uit de oorlog, het eerste radio-optreden van Hermann als componist en dirigent op de Duitse radio, de grote auto's en het zakelijk succes van haar zoons en hun grote villa's buiten het dorp. Het huis en de smidse in de dorpskom zijn meer dan een halve eeuw lang het toneel van veel drukte, van generaties mensen die bij elkaar wonen, maar na haar dood timmert Anton de voordeur met planken dicht en worden het oude interieur en de herinneringen aan de rust en de vergetelheid overgelaten. Het Feest van de Levenden en de Doden heet de laatste aflevering heel toepasselijk.

Edgar Reitz begon aan Heimat 1 – oorspronkelijk opgezet als een televisieserie – in 1979. Een heel jaar lang doorkruiste hij de streek van de Hundsrück (landstreek waarin Schabbach ligt) en documenteerde zich over de streek. In 1981 begonnen de opnamen en die duurden 286 productiedagen. De montage duurde een jaar en de postproductie tot mei 1984. 28 acteurs, 140 sprekende personages en 5000 niet-professionele acteurs en figuranten werden gemobiliseerd om het project tot een goed einde te brengen. 320.000 meter 35 mm negatieffilm en 120.000 kleurfilmpellicule waren nodig om alle scènes vast te leggen.

Voor de opnamen koos Egdgar Reitz het dorp Woppenroth in de deelstaat Rheinland-Pfhalz, helemaal in het westen van Duitsland, een heuvelachtige streek tussen Rijn en Moezel, de streek van de wijn waar Reitz zelf is geboren in Morbach, van waar hij later naar München trok (zoals het personage Hermann) om te studeren. De regisseur scande de Hundsrück systematisch op bruikbare locaties om het hele verhaal zo precies mogelijk te kunnen filmen. Alles wat bij de tijd paste, werd gebruikt: oud landbouwmateriaal, meubelen, karren, paarden, oude auto's en tractoren. Ondertussen behoorde het leven in Woppenroth wel zijn gewone gang kunnen gang om de inwoners zo weinig mogelijk te storen in hun dagelijkse leven. De grote landbouwmachines maakten veel lawaai en een grote cameraploeg in een klein dorp zorgt voor veel overlast. Afspraken maken was dus de boodschap. Bovendien ligt er in de buurt ook nog een Amerikaanse luchtmachtbasis die voor het nodige lawaai zorgt. Ondertussen is het dorp een toeristische trekpleister geworden voor Heimat-fans en staat er naast het bord Woppenroth nu ook het bord Schabbach wanneer men het plaatsje binnenrijdt.

Met Heimat 1 (en de later delen Heimat 2 en Heimat 3) levert Edgar Reitz een uniek stukje filmgeschiedenis af dat hem door niemand ooit is nagedaan. Vertrekkend van het rurale verleden aan het begin van de vorige eeuw, knutselt hij aan de hand van precieze karakterschetsen en kleine bondig uitgewerkte anecdotes een handvol personages die de kijker meteen in de ban houden. De gesprekken gaan over alledaagse dingen, over bizarre voorvallen en nieuwtjes uit de krant, maar de blikken zijn veelzeggend in een wereld waar fysieke aanrakingen en openlijke uitingen van vriendschap en liefde zeldzaam zijn. De personages zijn levensecht, mooi in hun armoede en in hun dagelijkse strijd om te overleven, mooi ook in hun verdriet bij een tegenslag of het verlies van een geliefde, aandoenlijk in hun naïviteit en hun eerlijkheid, hun oprechtheid, hun boosheid en hun gelatenheid. Edgar Reitz probeert nooit sentimenteel te zijn. Zijn onderneming staat of valt met de geloofwaardigheid van de personages en de omgeving waarin ze zich bewegen, de situaties die hun tot actie doen overgaan. Dat hij daarin slaagt, staat zonder meer vast. Mocht Heimat 1 een boek zijn, dan was er hier sprake van een page turner, een zeer toegankelijk en levensecht meesterwerk dat de kijker niet loslaat en waar hij niet genoeg van kan krijgen, dat hij in één keer wil meemaken. Dat soort film is Heimat 1: een aangrijpende kroniek met voortdurend nieuwe wendingen en evoluties die nog dagenlang in het hoofd blijven hangen. Vooral de vrouwelijke personages met Maria aan de kop, maar ook Lucie, de Berlijnse die zich op een bewonderswaardige manier aanpast aan het leven in Schabbach en die haar echtgenoot stimuleert tot onverwachte professionele stappen in zijn carrière, de grootmoeder, de moederkloek, die haar nest tot het einde bewaakt, Kätchen en Lotte, de twee buitenstaanders die in het gezin Simon worden opgenomen, maken van Heimat 1 een onvergetelijke reis door de tijd. Heimat, een Duits woord dat in geen enkele taal zijn gelijke heeft en dat na WOII eerder "vuil" was door het misbruik dat Hiter ervan had gemaakt in verbinding met "Blut und Boden", kreeg via Edgar Reitz opnieuw zijn oeroude betekenis van vaderland, geboortestreek, maar vooral van warme, beschuttende plek waar men zich veilig voelt, geborgen is, thuis is.

Edgar Reitz heeft in Heimat 1 gebruik gemaakt van zowel zwart-witfilmpellicule als van kleurenfilm. Het is niet altijd duidelijk wanneer het ene en wanneer het andere materiaal wordt gebruikt, maar naargelang de film opschiet is kleur in elk geval meer aanwezig en zijn de gekleurde passages langer. Kleur gaat men onwillekeurig associëren met zachtere, sentimentele en positieve scènes; wanneer de donkere en steeds terugkerende pianomelodie inzet, verdwijnt alle kleur en keren we terug naar de hardheid van het dagelijkse leven, naar de werkelijkheid die in Heimat 1 een gevecht is met tegenslagen en veel armoede. Toch is het titanenwerk van Edgar Reitz finaal optimistisch en uitbreidbaar naar elk land in Europa. Uiteindelijk is de geschiedenis van de 20ste eeuw niet alleen die van Duitsland, maar ook die van ons. Met het wegvallen van de Muur en het verwateren van de landsgrenzen, de uitgebreide transportmogelijkheden en de globalisering, is iedereen overal in Europa op zoek naar een hernieuwde definiëring van zijn heimatgevoel. Heimat 1 fungeert daarbij als een kompas, een kroniek van het Europa van de 20ste eeuw.

Enig punt van kritiek: aflevering 9 (over het liefdesleven van Hermann) en aflevering 11 (waarin de kinderen van Maria terugkijken op het verleden) zijn te lang uitgesponnen en net iets te sentimenteel om de kwaliteit van de overige 9 films te benaderen. Aflevering 9 had makkelijk een half uur korter gekund, zonder verlies van inhoud en tegelijk minder remmend voor de verhaallijn; in aflevering 11 krijgen we een aantal interessante flashbacks, waardoor scènes uit vorige afleveringen duidelijk worden en meer betekenis krijgen, maar waarbij nogal wat tijd kruipt in nostalgie die hier niet helemaal op zijn plaats is. In het kader van de hele Heimat 1 is het wellicht muggenzifterij, want Heimat 1: Eine deutsche Chronik is een monumentale en verpletterende ervaring.

AFLEVERINGEN
Aflevering 1: Reisdrang (123')
Aflevering 2: Het Middelpunt van de Wereld (90')
Aflevering 3: Kerstmis zoals nooit tevoren (58')
Aflevering 4: Rijkshoogstraat (52')
Aflevering 5: Er vandoor en terug (56')
Aflevering 6: Thuisfront (59')
Aflevering 7: Soldatenliefde (58')
Aflevering 8: De Amerikaan (106')
Aflevering 9: Hermannetje (146')
Aflevering 10: De Fiere Jaren (94')
Aflevering 11: Het Feest van de Levenden en de Doden (87')

BEELD EN GELUID
Voor een filmreeks die 20 jaar oud is, is de kwaliteit van het beeld zeer goed en blijkt ook de overschrijving naar dvd geen probleem op te leveren. De zwart-witbeelden hebben een mooi contrast tussen licht en donker met voldoende detail, de kleurenfragmenten zijn prachtig verzadigd en komen door de gewenning aan het zwart-witbeeld nog beter tot hun recht. Een perfecte filmpellicule garandeert een schone transfer zonder beschadigingen, compressiefouten of vuil. Het geluid staat in Dolby Digital 2.0 en voegt een mooie klank toe. De soundtrack is rustig met een pianoloopje dat de overgang naar zwart-wit aankondigt en als ijking fungeert. Af en toe wat ruis, maar dat verbaast niet bij een film van 20 jaar oud. Storend is het evenwel nooit.

EXTRA'S
Deze dvd-reeks (6 stuks) bevat geen extra's, maar hopelijk worden die bij de afsluiting van dit project (Heimat 3) toch nog toegevoegd. Een mammoetproductie van dergelijke omvang (54 uur alle drie de Heimats samen) is interessant genoeg om nog een paar uur Making of en een gesprek met regisseur en acteurs toe te voegen.
Heimat 1 zit in elk geval in een leuke verpakking met Maria Wiegand op de cover. Het boekje is interessant qua inhoud met een stamboom van de families die in de reeks aan bod komen en een overzicht van het totale project. In het Nederlands en het Frans.

CONCLUSIE
Heimat 1: Eine Deutsche Chronik sloeg bij de release in 1984 vriend en vijand met verstomming. Nooit eerder was een dergelijk project gerealiseerd met dít als resultaat. 20 jaar later is de indruk die de filmreeks nalaat nog precies dezelfde als toen : groots en meesterlijk. Edgar Reitz heeft unieke filmgeschiedenis geschreven. Heimat 1 en de vervolgreeksen 2 en 3 zijn verplichte kost voor elke echte filmliefhebber.