SERIE
Als er één genre op onze tv-schermen is, dat je als kijker onmogelijk nog kan verrassen, is het wel de detectivereeks. Sinds de hoogdagen van Columbo en Murder, She Wrote volgt iedere aflevering van iedere detectiveserie wel min of meer hetzelfde stramien. Persoon wordt vermoord in bizarre omstandigheden. Politie haalt er Peter Falk / Angela Lansbury bij. Deze is in eerste instantie met stomheid geslagen, maar weet in de laatste tien minuten nog net die éne, cruciale tip vast te krijgen die hem/haar naar de dader leidt. Allemaal behoorlijk voorspelbaar dus. En dat is de reden waarom ik er geld op had durven verwedden dat ik nooit nog verslaafd zou kunnen raken aan een detectivereeks. Of dat vernieuwende innovaties in het genre onmogelijk waren. Nu, ik ben mijn geld grandioos kwijt. Want naar geen enkele episode van geen enkele reeks kijk ik tegenwoordig zo uit als naar Monk. Jawel: een detectiveserie. Nochtans: Monk volgt slaafs zowat elk regeltje dat het genre kent. De voltallige cast lijkt wel een doorslagje van de grondbeginselen die Arthur Conan Doyle meer dan een eeuw geleden vastlegde in zijn Sherlock Holmes verhalen. Met Adrian Monk in de rol van excentrieke speurder. Trouwe, onwetende vazal Dr. Watson is in deze reeks een vrouw die de naam Sharona Fleming draagt. En in plaats van de klungelende Inspector Lestrade van Scotland Yard krijgen we politiecommandant Leland Stottlemeyer voorgeschoteld. Enige afwijking van de geijkte Conan Doyle formule is Stottlemeyers assistent: Randy Disher. Maar in een tv-landschap waar sidekicks schering en inslag zijn, kan je dat bezwaarlijk een innovatie noemen. Meer van hetzelfde zou je dus denken. Temeer daar de opgevoerde misdaden ook al van weinig onvoorspelbaarheid getuigen. Vanwaar dan mijn onvoorwaardelijke liefde voor Monk?

Drie simpele letters. OCD. Obsessive Compulsive Disorder. Adrien Monk, het titulaire karakter is immers niet je gewone excentrieke, arrogante detective. Nee, hij heeft hoogtevrees. En pleinvrees. En smetvrees. Schotel hem een karton melk voor en hij panikeert. Want melk de meest onvoorspelbare vloeistof ooit. En dat risico wil Monk niet nemen. Hij poetst zijn tanden met kokend, bacterievrij water. Kan het niet laten iedere lantaarnpaal die zijn pad kruist eventjes aan te raken. Niet omdat hij dat per se wil. Niet omdat hij toevallig een paar tics heeft. Maar omdat hij niet anders kan. Adrien Monk leidt aan OCD. Hij is obsessief en compulsief veroordeeld tot een bizar leven, vol excentriciteiten. Sharona is dan ook niet zijn partner in een detectivebureau of zijn liefje. Ze is zijn verpleegster. Zonder haar is hij verloren. Deze gimmick maakt Monk tot een grand cru in het genre. Hoewel detectives altijd wel een portie humor hebben gehad (denk bijvoorbeeld aan Moonlighting), is komedie nergens zo goed gecombineerd met het moordverhaal als in deze serie. Op veel vlakken doet de misdaad er eigenlijk niet meer toe. De belevenissen van Monk zelf treden op het voorplan. Het lijkt een simpele formule, maar de slappe koord tussen comedy en drama is nimmer makkelijk te belopen. Dat deze reeks een briljante homerun slaat, verdient dus een stevig applaus.

Zoals ik al deed uitschijnen, zijn het de relaties tussen de personages die Monk tot must-see tv maken. Elk lid van de supporting cast benadert de defectieve detective immers anders. Sharona bemoedert Monk, heeft ergens medelijden met hem, maar probeert eveneens zijn grenzen te verleggen. Soms succesvol, soms niet. Commandant Stottlemeyer daarentegen wordt al nerveus als hij de speurneus nog maar ziet. Niet alleen frustreren de tics hem, ook het feit dat Monk beter is in het oplossen van misdaden dan hij steekt hem tegen. En dan is er nog sidekick Disher. Hij vertolkt de stem van ons, als kijker, door Adrian Monk met nieuwsgierig ogen te bekijken, alsof het een freak is uit een circus. De perfecte schetsing van deze personages, niet de plot, is wat de scenario’s ver boven de middelmaat verheft. Met veel gevoel voor komische timing diepen de schrijver de karakters uit tot mensen van vlees en bloed, die ook nog eens verdomd grappige maniërismes hebben.

Het bulk van de gags landt natuurlijk op de schouders van Tony Shalhoub, in de titelrol. Waar een minder begaafde acteur het karakter wellicht met te groteske bewegingen had geportretteerd, kiest Shalhoub voor minimalisme. Zijn Adrian Monk is nog altijd lager-than-life (hoe kan het ook anders), doch de humor zit niet in het grote gebaar, maar in de subtiele lichaamstaal, die Shalhoub als geen ander beheerst. Al in de eerste paar minuten van de pilootaflevering zet hij een personage neer dat met gulden letters mag worden bijgeschreven in het boek der memorabele tv-helden. Shalhoub kreeg dan ook al terecht een Emmy voor zijn uitmuntend werk aan de reeks. De nevenrollen zijn echter niet minder van niveau. Als verpleegster Sharona vormt Bitty Schram het emotionele hart van iedere episode. Monk is, zoals de meeste detectives, een man van rede. Sharona is zijn tegenpool: een vrouw van passie, die het hart op de tong draagt. Bitty Schrams verdienste is dat ze het karakter nooit lijkt te vertolken, maar het lijkt te zijn. Legendarisch zijn nu al de afkeurende blikken waarmee ze Tony Shalhoub keer op keer bestookt. Ook Ted Levine is in goeden doen als commandant Stottlemeyer. Hij geeft subliem de gekrenkte trots en jaloezie weer over Monks schijnbaar onvermoeibare deductieve vermogens. Maar het personage wordt nooit onaangenaam neergezet, wél erg menselijk. Het laatste vaste castlid, Jason Grey-Stanford, is wellicht de meest onderschatte acteur binnen het kwartet. Qua karakterontwikkeling is zijn Luitenant Disher eerder een vlak land dan een grillig gebergte, maar op zijn komische timing kan je altijd rekenen. En zijn naïviteit zorgt meer dan eens voor de luidruchtigste lachbuien van een aflevering.

Alles opgeteld, kan ik dit eerste seizoen van Monk echter niet ten volle ophemelen. De kwaliteit van de episodes schommelt daarvoor te veel, met uitmuntende afleveringen die afgewisseld worden met middelmatige plots. Het lijkt er ook op alsof de scenaristen nog niet de ideale combinatie humor/detective gevonden hadden, iets wat in het tweede seizoen wél het geval is. En het tempo van de reeks ligt door de beugel genomen ietsje lager dan de ideale snelheid. Maar dat zijn slechts kleine kinderziektes die iedere beginnende reeks moet doorworstelen. Monk takes a good idea and runs wit hit, zoals de Amerikanen zouden zeggen. De OCD-perikelen van Adrian Monk zijn immers slechts een kapstok om een intelligente, humoristische, aanstekelijke reeks aan op te hangen. Monk doet dan ook iets wat velen, waaronder ik, onmogelijk achtten. De reeks blies eigenhandig een gedateerd, oubollig genre nieuw leven in.

AFLEVERINGEN
1. Mr. Monk and the Candidate
Drie jaar nadat hij uit het politiekorps gezet werd wegens zijn OCD, krijgt Adrian Monk het verzoek van Stottlemeyer om mee te werken aan het ontrafelen van een geplande aanslag op een kandidaat-burgemeester in San Francisco. De detective denkt dat het complot gerelateerd is aan een schijnbaar ongemotiveerde moord op een jonge vrouw. Maar de politie heeft moeite met zijn ogenschijnlijk vergezochte theorieën. Deze extra lange pilootaflevering zal niet rap de top tien van beste Monk-episodes halen, maar de ingrediënten van de reeks worden wel reeds in makkelijk verteerbare brokken op het kleine scherm getoverd.

2. Mr. Monk and the Psychic
Een onbetrouwbare zienster duikt op de plaats van een ongeluk op, en beweert dat het aura van het slachtoffer haar leidde. Haar ‘gave’ overtuigt veel mensen, maar niet Adrian Monk. Hij is ervan overtuigd dat het ongeluk een moord was. En hij verdenkt iemand uit het politiekorps als dader. Aflevering twee zit qua tempo al een heel stuk beter in zijn vel dan de piloot en geeft Tony Shalhoub volop de kans de angsten van zijn karakter uit te buiten. Een prima episode dus.

3. Mr. Monk meets Dale the Whale
Net zoals Sherlock Holmes zijn nemesis vindt in Moriarty, kruist Adrian Monk de degens met Dale Biederbeck, een man die zo moddervet is dat hij in de onmogelijkheid verkeert zijn bed te verlaten. En toch wijzen een getuigenverklaring en een 911-telefoontje hém aan als de moordenaar van een vrouwelijke rechter. Het is aan Monk om licht te scheppen in deze bizarre zaak. Hoewel er op komisch vlak heel wat mooie vondsten zijn in deze aflevering, kan je niet van een overdonderende episode spreken. De reden? Een als te eenvoudig op te lossen mysterie-plot.

4. Mr. Monk goes to the Carnival
Een goede vriend van Stottlemeyer maakt een ritje op een reuzenrad. Als de attractie stopt, is de man naast hem dood, met een mes tussen zijn ribben. Stottlemeyer roept de hulp in van Monk om zijn vriend vrij te pleiten. Maar de kermis is nu niet bepaald een plek waar de defectieve detective zich op zijn gemak voelt. De beste afleveringen van de serie zijn dikwijls degene waarin Adrian Monk gedwongen wordt zijn angsten te overwinnen. Op basis daarvan alleen, is dit een van de beter episodes van het eerste seizoen.

5. Mr. Monk goes to the Asylum
De vijfde aflevering van dit seizoen is wat mij betreft het absolute hoogtepunt. Monk wordt enkele dagen opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis nadat hij op de verjaardag van de dood van zijn vrouw hun oude, nu door andere mensen bewoonde, huis bezoekt. In het ziekenhuis krijgt de detective al gauw weet van een nooit opgeloste moord enkele jaren voordien. En in dit alles is een cruciale rol weggelegd voor… de Kerstman. Als een onweerstaanbare mix van humor, drama en een knap gevonden mysterie, is Mr. Monk goes to the Asylum wellicht het ultieme bewijs van hoe uitmuntend deze reeks kan zijn.

6. Mr. Monk and the Billionaire Mugger
Een koppel dat op straat wordt overvallen, slaagt erin de aanvaller te overmeesteren en te doden. Het bizarre is dat de man een schatrijke zakenman is en dus geen motief voor de overval lijkt te hebben. Adrian Monk is gefascineerd door de zaak, maar krijgt op privé-vlak een fikse tegenslag te verwerken. Want Sharona dreigt met opstappen. Deze episode is zeker niet slecht, maar mist een beetje panache, en blijft daardoor in het doordeweekse hangen.

7. Mr. Monk and the Other Woman
Na een aantal moorden valt de verdenking op de buurvrouw van een slachtoffer. Stottlemeyer is honderd procent zeker van haar schuld maar heeft onvoldoende bewijzen. Hij wil dan ook dat Monk voor dat laatste zorgt. Maar dat is niet zo eenvoudig als de detective, onder de indruk van haar kraaknette huis, tekenen van verliefdheid vertoond. Het idee om Monk in contact te brengen met liefde oogt op papier mooi, maar in de uitwerking levert het spijtig genoeg net niet de vonken op die je ervan verwacht.

8. Mr. Monk and the Marathon Man
Iedereen heeft zijn helden. Ook Adrian Monk, die een legendarische Nigeriaanse marathonloper verafgoodt. Tijdens een race in San Francisco gebeurt iets verderop een moord. En de belangrijkste verdachte blijkt na controle van de wedstrijdgegevens ieder checkpoint te zijn gepasseerd. Monk breekt zijn hoofd over het probleem, waarvan de solutie in verband blijkt te staan met zijn grote held. Een bovenmaatse aflevering is dit, waarbij zelfs de minder geslaagde moordplot het plezier niet kan verstoren.

9. Mr. Monk takes a Vacation
Tijdens een vakantie met Sharona en haar zoon, ziet deze laatste door een verrekijker een moord in een hotelkamer. Nadere inspectie leert echter dat de kamer kraaknet is en er van een lijk geen spoor is. Monk is de enige die het verhaal van Sharona’s zoon gelooft. Maar de tijd dringt. Want de dader mag niet de kans krijgen het lijk het hotel uit te smokkelen. Opnieuw een erg leuke episode, waarin Monk de kans krijgt zich als vaderfiguur te gedragen en een hilarisch nevenpersonage (een hoteldetective die het speurwerk enkel kent uit tv-shows) grandioos de show steelt.

10. Mr. Monk and the Earthquake
Een rijke zakenman komt tijdens een aardbeving terecht onder een omgevallen kast en sterft. Het lijkt op een ongeluk, maar Monk is ervan overtuigd dat het om moord gaat. Spijtig genoeg kan hij dit niet verwoorden, want door de schok van de aardbeving (die uiteraard orde in chaos heeft herschapen) spreekt hij enkel in een onbegrijpelijk taaltje. Op komisch vlak is dit een pareltje, want Tony Shalhoub krijgt volop de kans zijn talent te laten schijnen in de scènes waarin hij onzin uitkraamt. Ook het idee om Sharona in een noodsituatie te laten verzeilen was een prima denkpiste.

11. Mr. Monk and the Red-Headed Stranger
Countryzanger Willie Nelson wordt verdacht van de moord op zijn manager. De enige getuige is een blinde vrouw die Nelsons stem heeft herkend. Hoewel een belastende videotape de zanger in nog nauwere schoentjes brengt, is Monk overtuigd van zijn onschuld. Het gebruiken van een bekende naam als gastpersonage is een truc die vaker wordt uitgehaald om kijkcijfers op te krikken, maar dit gaat doorgaans ten koste van het verhaal. Ook hier kunnen we spreken van een minder sterk deel uit de serie, maar er blijft genoeg humor en drama over voor veertig minuten aangenaam vertier.

12. Mr. Monk and the Airplane
Monk is gedwongen te kiezen tussen twee dingen die hem grote angst inboezemen. Ofwel vergezelt hij Sharona naar haar tante, op het vliegtuig, ofwel blijft hij enkele dagen alleen thuis. Monk kiest ondanks zijn vliegangst voor het eerste. Tijdens de tumultueuze vlucht komt een moordplot aan het licht, waarbij Monk moet achterhalen waar op de luchthaven een lijk is verstopt, alvorens de moordenaars kunnen overstappen op de vlucht naar Parijs. Dit eerste seizoen eindigt met een aflevering die zich voor een belangrijk deel op één gesloten locatie afspeelt. Dit zorgt voor veel spanning en hilarische humor. Het reikhalzend uitkijken naar het tweede seizoen is begonnen…

BEELD EN GELUID
In tegenstelling tot de meeste Amerikaanse series van na de millenniumwende, is Monk nog in typisch 4:3-formaat geschoten. Dat is natuurlijk een gemiste kans, maar op zich niet zo erg. Ware het niet dat ook het beeld zelf niet bepaald in perfecte staat op dvd is geperst. De kleuren ogen wat flets, de scherpte is waziger dan zou mogen en ook de zwartniveaus halen niet de kwaliteit van andere recente tv-releases. Kortom: het beeld oogt iets beter dan tijdens de reguliere tv-transmissie, maar niet echt veel. Over het geluidsspoor moet ik helaas een nog strenger oordeel vellen. Dialogen zijn weliswaar duidelijk verstaanbaar, maar de stereomix is niet optimaal afgeregeld en vaak krijgen we te kampen met het aquariumeffect, waarbij de audio een beetje gedempt wordt weergegeven. Het is spijtig dat Monk nog niet tot een wereldwijd succes is uitgegroeid, want dan had Universal beslist meer tijd en moeite in deze transfer gestoken.

EXTRA’S
De laatste schijf van deze vier-disc set bevat een vijftal korte featurettes, die in totaal een twintigtal minuten duren. Elk segment behandelt een ander aspect van de serie. In Mr. Monk and his Origins wordt het ontstaan van de serie uit de doeken gedaan. Interessantste feit is wellicht dat de reeks oorspronkelijk bedoeld was als vehikel voor Michael Richards, Kramer uit Seinfeld. Mr. Monk and his O.C.D. gaat dieper in op de angsten en ziektes die het titulaire karakter kwellen, terwijl Mr. Monk and his Fellow Sufferers eerlijke onthullingen ontlokt van cast en crew over hun eigen fobieën en bizarre hebbelijkheden. Mr. Monk and his Emmy Award-Winning Performance blaast terecht de loftrompet voor Tony Shalhoubs aanzienlijke acteertalent. En als afsluiter krijgen we Mr. Monk and his Partners in Crime voor de kiezen, waarin ook de nevenpersonages en hun vertolkers lovende kritieken krijgen. Een gevarieerd potje featurettes dus, maar als een echte Monk-fan had ik op meer gehoopt.

CONCLUSIE
Alle verkondigers van de dood van het detectivegenre zitten plotsklaps zonder werk dankzij het fantastische Monk, een serie die angst, komedie en misdaad feilloos tot één ontzettend entertainend geheel smeedt. De twaalf episodes van het eerste seizoen zijn niet allen van eenzelfde hoge niveau, maar zelfs de mindere afleveringen zal je niet halverwege stop kunnen zetten dankzij de aanstekelijke scenario’s van een getalenteerd schrijversteam en de fantastische vertolkingen van Tony Shalhoub en zijn collega’s. Beeld en geluid zijn spijtig genoeg veel te middelmatig en qua bonusmateriaal haalt kwaliteit het over kwantiteit. Deze serie verdient het om door een miljoenenpubliek gesmaakt te worden. Daarom kan ik iedereen ook aanbevelen meteen dit eerste seizoen van Monk in huis te halen. Ik garandeer een permanente verslaving aan de defectieve detective.