FILM
In 1979 ontmoet regisseur Digna Sinke de musicoloog Marius Flothuis die zich een beeld probeert te vormen van het werk van de 18de eeuwse Hollandse schrijfster en dichteres Belle van Zuylen, beter bekend onder haar Franse naam Madame Isabelle de Charrière, getrouwd in de Zwitserse hogere burgerij in de buurt van Lausanne. Sinke vat het idee op om naar aanleiding van de uitgave van de biografie van Van Zuylen een film te maken over het leven van een vrouw die vooral in feministische kringen anno 1980 enige bekendheid geniet. Maar de financiering is een karwei van lange adem en de contacten in Zwitserland en Frankrijk draaien op niets uit. Het zal tot 1992 duren vooraleer de producenten het nodige geld bij elkaar krijgen om Digna Sinke groen licht te geven.

Belle van Zuylen of Madame Isabelle de Charrière, sprak uiteraard Frans, was afkomstig uit de betere kringen van Holland en zoals nogal wat intellectuelen uit de Noordelijke Provincies kritisch ten opzichte van het Ancien Régime: in haar teksten toont ze een mate van bezorgdheid over de armoede en de uitbuiting van het gewone volk, een weinig conformistische houding die voor die tijd niet evident is. Op het kasteel van haar echtgenoot met wie ze een 'verstandshuwelijk' heeft gesloten (de normaalste zaak van de wereld in die tijd) voelt Belle zich niet echt gelukkig en ze vertrekt alleen naar Parijs waar ze zich toelegt op het componeren van muziekstukken in de stijl van Corelli en Vivaldi. In het salon van Madame Saurin ontmoet ze de 20 jaar jongere Benjamin Constant, zoon van een gravengeslacht, een beetje een timide en angstigkijkende jongeman die nauwelijks aan de schaduw van zijn vader kan ontsnappen. In Belle vindt hij een luisterend oor, een vrouw die werkelijk interesse toont voor zijn problemen en zijn persoontje. Benjamin verblijft een tijdje bij de Charrières en tussen Belle en de jonge edelman groeit iets tussen vriendschap, mentorschap en verliefdheid zonder dat het ooit tot ongeregeldheden komt. Wegens speelschulden bij het kaartspel moet Benjamin het land evenwel verlaten en naar Engeland uitwijken. Door de verwijdering van zijn muze ontstaat een correspondentie tussen Belle en Benjamin over het Kanaal heen. Hun brieven zitten vol toespelingen over het wederzijds gemis, de eenzaamheid, de gehechtheid met een ondertoon van melancholie. Wanneer Benjamin uiteindelijk terugkeert naar het continent en plannen maakt om zich definitief bij de Charrières te vesten, steekt zijn vader daar een stokje voor en laat hem in Brunswijk (NL) aan het hof in diensttreden. Met de opbrengsten kan hij zijn schulden aflossen. Ondertussen is in Frankrijk de revolutie uitgebroken en is Parijs het toneel van rechtszaken tegen en moordpartijen op de adel en de burgerij. Kennissen van Belle en van Benjamin - en eigenlijk van iedereen uit hun milieu - hebben het leven verloren op de guillotine, zijn gefolterd, zonder vorm van proces omgebracht of gevlucht naar betere oorden. De onvolwassen graaf groeit in het verre Nederland uit tot een volwassen man met ambities op een carrière in de (nieuwe) Franse administratie. De kennismaking met Madame Germaine de Staele, de vrouw van de Zweedse ambassadeur in Parijs, brengt Benjamin in contact met degenen die de slechte tijden hebben overleefd en met de nieuwe tijden hun persoonlijk voordeel doen. Wanneer Belle en Benjamin elkaar opnieuw ontmoeten na een lange onderbreking en veel brieven, schrikt Van Zuylen: ze herkent de onschuldige jongen niet meer in wiens gezelschap ze zich destijds jong en gelukkig voelde en met wie ze verstoppertje kon spelen in de tuin.

Digna Sinke levert in 1992 een film af die ook vandaag, 13 jaar later, nog geen centimeter verouderd of gedateerd is. Belle van Zuylen is een kostuumdrama volgens het beste recept, in de voorbije paar jaar eveneens met groot succes toegepast in Girl with a Pearl Earring en Stage Beauty. Het verhaal krijgen we verteld via rechtstreeks confrontaties tussen Belle en Benjamin, deels via fragmenten uit hun brieven die ze zelf voorlezen. Sinke zet die teksten op beelden van bossen, bosschages en bomen die langzaam aan ons oog voorbijtrekken, waarbij de langzame beweging als metafoor dienst doet voor de tijd en de afstand die tussen het schrijven en bezorgen van de met rood verzegelde brieven ligt. Ondertussen passeren de seizoenen in prachtige tinten: het staalblauwe van groepjes dennenbomen in de verte, mist en rijp met op de voorgrond frisgroene blaadjes van beukenbomen, donkere tinten van een dichtbegroeid bos met volle groene kleuren op de voorgrond en strepen zonlicht tot op de grond en tenslotte kale en grauwe beelden van een uitgestorven en rustende natuur, nat en vochtig met de geur van rottende blaren. De vier jaargetijden van Vivaldi: de natuur beweegt mee op de golven van de gemoedsrust van de hoofdpersonages, of is het net andersom? Het kleurenpalet is geraffineerd en overtuigend: in een grauw, stro-kleurig duinlandschap in de late herfst voert de regisseur Belle op in een bordeaux wintertoilet en bijpassende assessoires van alle tinten bruin en zwart; Benjamin zit in een donker grijs-met-bruin-achtig pak met bijpassende vilten hoed en foulard, een sepia-prentje zonder sepia. Op andere momenten haalt Sinke bijna alle kleur weg uit haar film en blijft er net geen zwart-witbeeld over met links of rechts de gele vlammen van het haardvuur of de contouren van een afhangend tafelkleed, het laag invallend licht op een deurstijl. Zonder onderbreking leidt ze ons dan zonder waarschuwing binnen via een openstaande deur in een hall die baadt in fel geel en vlammend oranje. Maar meestal zijn de kleuren afgemeten en ingehouden als onder een constante spanning.

Belle van Zuylen is in deze biografische film niet van begin tot einde de sterke vrouw waarvoor ze in feministische milieus heel lang is versleten. Digna Sinke schildert haar af als rustige en evenwichtig, een beetje ongelukkig in een weinig avontuurlijk en kinderloos huwelijk, openbloeiend in Parijs met de toetsen van een klavecimbel onder haar snelle vingers, gelukkig en bevrijd, vol nieuwe moed en energie onder de invloed van Benjamin, later verstrooid en afwezig, depressief en teneergeslagen als ze merkt dat hij voor een ander leven heeft gekozen wanneer hij haar verwijt hem gevangen te willen houden. Benjamin evolueert precies in de tegenovergestelde richting: schuchter en weinig spraakzaam, beetje stotterend zelfs, onzeker en verstrooid bij hun kennismaking, groeit hij onder haar minzame glimlach uit tot een gezonde jongeman met toenemende energie en plannen. Wanneer hij na de revolutie in Brunswijk aan het hof verblijft en kennis maakt met Madame de Staele, leert hij te overleven in een wereld die veranderd is, maar waarin slimme jongens, poujadisten en plantrekkers als aasgieren op een mesthoop weten te overleven. Wanneer hij Belle opnieuw onder ogen komt is hij een protserige twintiger geworden met gepoederd haar en een apenpakje naar de laatste mode – en zelfs een dun zwart touwtje om de nek, dé hype op dat moment alsof het geguillotineerde hoofd weer op de romp is genaaid – en flauwe maniertjes, veranderde ideeën en Madame de Staele als zijn nieuwste vlam dicht in de buurt. Belle vindt hem afstotelijk: haar ideeën die nog wortelen in de verdiensten van de Verlichting staan diametraal tegenover het cynisme van de nieuwe tijd die binnen zeer kort Napoleon in grote luister aan de macht zal brengen. Benjamin is een man van de nieuwe orde. Hij laat zich meevoeren op het discours van praatjesmakers en gebakkenluchtverkopers en vindt de rationele, wetenschappelijk geschraagde idealen over mens, natuur en politiek systeem van de generatie vóór de zijne maar niets. De toekomst gaat over macht en nationalisme op de tonen van Machiavelli’s lijfspreuk: het doel heiligt de middelen (15de eeuw). De scheur die in de briefwisseling tussen Belle en Benjamin in de laatste jaren al enigszins tot uiting komt, wordt bij hun laatste confrontatie een diepe kloof en wanneer Belle haar jonge vriend verzekert dat ze hem tot niets wil verplichten, dat hij vrij is om te doen en te laten wat hij wil en dat ze hun relatie – van welke soort ook, het zal nooit echt duidelijk worden – niet meer ziet zitten, barst Benjamin in tranen uit. Maar op dat moment heeft Belle deze hoofse liefde al lang adieu gezegd. Op de kalender staat dan 21 november 1798. Sinds haar ontmoeting met Benjamin Constant zijn 12 jaar verlopen.

En om het verhaal helemaal af te maken: Belle en Benjamin hebben mekaar nooit meer gezien. Zij gaat door met haar schrijverscarrière, publiceert nog verschillende romans en novelles, verneemt in 1802 dat Benjamin verwijderd is uit het Wetgevende Lichaam, waarmee het einde van zijn carrière wordt betekend. Belle overlijdt op vijfenzestigjarige leeftijd in 1805. Haar echte naam was Isabella Agneta Elisabeth van Tyll van Serooskerken.

Het is een verademing om voor een keer een film onder ogen te krijgen zonder Jeroen Krabbé, Willeke van Amelrooy of Jan Decleir. Aan hun talent is niks af te doen, maar een frisse en minder bekende bezetting die in staat is om een dergelijke prestatie van hoog niveau neer te zetten, is een verademing en een leuke verrassing. Will van Kralingen overtuigt in elk fragment en in elke situatie en Laus Steenbeeke – evoluerend van een sulletje tot een pretentieuze trut – dwingt respect af met een veelzijdige acteerprestatie, vertederend, humoristisch en afstotelijk.

BEELD EN GELUID
Belle Van Zuylen staat in een anamorfische 1.85:1-versie en is goed op dvd overgezet. De kleuren zijn helder en bewust gemanipuleerd om een sfeer van stilte, voornaamheid en gesofistikeerdheid, maar ook gemoedelijkheid en eenvoud te onderstrepen. Af en toe een niet weggewerkt vuiltje in een blauwe lucht met witte wolkjes, maar met voldoende contrast en detail in de donkere passages. Het geluid is eenvoudig stereo, maar de korte strakke viooltoetsen van Corelli, de Pergolesi-achtige zangstukken van Haendel en het klavecimbelspel van Belle van Zuylen maken heel veel goed. Het Nederlands is tot in de kortste frasering duidelijk verstaanbaar met veel nadruk op de bijgeluiden die via de zijkanten voor ruimtelijke werking zorgen.

EXTRA'S
De Originele Bioscooptrailer, een Fotogalerij, een drietal uitgebreide Weggelaten Scènes, waarvan sommige stukken toch wel vrij essentieel voor een goed begrip van de voortgang van het verhaal en een rustige, maar niettemin interessante Audiocommentaar van de Regisseur.

CONCLUSIE
Belle Van Zuylen is een topfilm voor alle lezers die van kostuumdrama’s houden tegen een historische achtergrond – in dit geval de Franse Revolutie – in een interessante en biografische vertelling met een stel prima acteurs die alle gevoelens van droefheid tot plezier weten te bespelen. 108 minuten genieten van het beeld naar 18de en 19de Hollandse meesters op de tonen van één van Italië’s meest succesvolle Barokke componisten: hoeveel meer moet dat zijn? Deze film is met veel liefde en aandacht voor detail gemaakt en het resultaat is verbluffend.