FILM
Als er iets is waar de makers van de Sherlock Holmes films altijd in hebben uitgeblonken, is het wel hun oog voor intrigerende openingen. Van de sombere, macabere eerste minuten van The Scarlet Claw tot de onvergetelijke eerste ontmoeting met Moriarty in The Adventures Of Sherlock Holmes. Hoe goed of slecht de films ook waren, in de eerste minuten wisten ze keer op keer de kijker op het puntje van de stoel te krijgen, hunkerend naar meer. In die optiek is Terror By Night symptomatisch voor de staat waarin de reeks zich in 1946 bevond. De prent opent immers met een bizarre, door voice-over begeleidde historiek van een diamant en gaat haast meteen over naar een treinstation, waar verbale expositie stante pede losbarst. Vanaf de eerste minuut krijg je dus als het ware ingelepeld dat dit geen speciale film zal worden. Immers: als de premisse al niet intrigeert, waarom zou de rest van de film dat dan doen?

In Terror By Night stapt Sherlock Holmes aan boord van de Flying Scotsman, de expresstrein naar Edinburgh, om te garanderen dat een diamant aan boord, de Ster van Rhodesië, niet in handen van dieven valt. Helaas kan de detective de roof van de edelsteen niet voorkomen, evenmin als de moord op de persoon die er zorg voor droeg. De moordenaar kan echter onmogelijk het treinstel verlaten hebben en dus onderzoekt de speurder alle motieven van de aanwezige treinreizigers. Hij vermoedt dat een van hen de notoire diamantrover Sebastian Moran is, maar aangezien niemand die ooit in levende lijve heeft kunnen aanschouwen, tast hij in het duister over wie van de reizigers onder een alias aan boord is gegaan. De jacht op de juwelendief is geopend!

Qua opzet doet Terror By Night ontzettend denken aan Agatha Christie's Murder On The Orient Express. Beide handelen immers over een moord op een trein, waarin iedere inzittende een verdachte is. En die gelijkenis blijkt zowel de kracht als de zwakte van de prent te zijn. De zwakte omdat er slechts een beperkt aantal scenariële mogelijkheden voorhanden zijn, die bovendien allen al wel eens op het witte doek te zien zijn geweest. Verrassing is dus nooit een optie. Meer zelfs: het is al vrij snel duidelijk wie van de reizigers de echte Sebastian Moran is. Nog een minpunt is dat de film niet anders kan dan aandacht besteden aan de ondervraging van verdachten. Dit is niet zozeer een probleem als dat het een inconsequentie is met de natuur van de Sherlock Holmes verhalen. De speurder houdt zich, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Hercule Poirot, immers liever ver van ondervragingen. Liever overloopt hij gebeurtenissen in zijn hoofd, zoekt hij naar het kleinste spoortje tastbaar bewijs, dan dat hij vertrouwt op de logischerwijs onbetrouwbare verklaringen van de tot leugens veroordeelde mens. Terror By Night is dus zeker geen typische Holmes-film.

Maar de besloten ruimte van de arena is ook een krachtig wapen. Door de actie te plaatsen in een ruimte waaruit geen ontsnappen mogelijk is, creëer je namelijk vanzelf al spanning. Mensen die gedwongen op elkaars lip moeten leven gedurende een bepaalde periode gaan vanzelf in conflict met elkaar treden. De spanning die dus verloren gaat door de voorspelbaarheid van het scenario, krijg je als kijker gedeeltelijk terug door het mechanisme van de zogenaamde 'huis clos'. Maar zelfs dat volstaat niet om een coherent geheel op te bouwen in Terror By Night. De talloze zwakke schakels in de manier van vertellen halen de efficiëntie van de prent immers continu omlaag. Of het nu gaat om de ellenlange ondervragingsscènes of de obligatoire, maar onrealistische actiesequenties: de mindere aspecten van de film wegen een stuk zwaarder door dan de geslaagde.

Het helpt evenmin dat het creatieve talent van de reeks langzaam in slaap gewiegd werd door het helse opnameritme. Stijl, montage, regie, enzovoort doen meer denken aan gefilmd toneel dan aan klassieke jaren veertig cinema. Vooral het ontbreken van de sfeervolle belichting die eerdere delen van de reeks zo aangenaam maakte om te volgen, is een grote aderlating. Ook de acteerprestaties halen lang niet meer de hoogten van The Hound Of The Baskervilles of The Spider Woman. Basil Rathbone en Nigel Bruce zijn verworden tot karikaturen die hun tics uitvergroten om aan de wensen van een publiek dat meer van hetzelfde wil te voldoen. En ook de supporting cast krijgt nauwelijks de kans een reëel personage te bouwen rond de holle, mono-dimensionale kern die de scenarist hen voorschotelt.

Het spreekt voor de blijvende charme van Arthur Conan Doyles held dat ondanks al die tekortkomingen Terror By Night toch gedurende relatief lange periodes enigszins boeiend blijft om te volgen. De goede episodes uit de Holmes-reeks hebben zoveel goodwill tegenover het personage gecreëerd dat je zelfs in de mindere delen geamuseerd kan worden door verwijzingen naar vorige avonturen of idiosyncratische gedragingen van de excentrieke speurder. En af en toe is er nu eenmaal niets leukers dan volledig op te gaan in pretentieloze B-films, die schaamteloos de herkenbaarheid van een icoon als Sherlock Holmes uitbuiten. Superieure kwaliteiten kan je Terror By Night dan ook onmogelijk aanwrijven, maar onweerstaanbare, ouderwetse charme des te meer. En in die optiek is het dan ook erg spijtig dat na Dressed To Kill, het volgende deel in de Rathbone-Bruce serie, Sherlock Holmes voorgoed zijn deerstalker aan de kapstok mocht hangen.

BEELD EN GELUID
De laatste vier delen van de Holmes-reeks vormen een remarkabel consequent pad als het op de kwaliteit van beeld en geluid aankomt. Terror By Night valt dan ook ten prooi aan dezelfde deugden en zonden als Pursuit To Algiers of The Woman In Green. Enerzijds een beter dan verhoopte scherpte, contrast en zwartheidsgraad. Anderzijds de onvermijdelijke problemen met sporadische vuiltjes op de print en de overvloedige filmgrain. De mono geluidstrack krijgt door de theater-achtige setting minder dan ooit de kans om dynamiek te ontwikkelen, maar de dialogen klinken steevast helder en duidelijk, dus daar mag niet over geklaagd worden.

EXTRA'S
Deze disc bevat diverse pagina’s Production Notes, geschreven door Richard Valley, en een kleine, maar niettemin welgekomen Fotogallerij. Een heerlijke hyperbolische Trailer van anderhalve minuut toont duidelijk hoe B-films als Terror by Night in de jaren veertig aan de man werden gebracht. Afrondend staat er ook een featurette op de schijf: Restoring Sherlock Holmes (5 min.), een veel te korte en vrijblijvende kijk op het restauratieproces van alle veertien films uit de reeks.

CONCLUSIE
Terror By Night is nooit minder dan amusant, vrijblijvend vermaak te noemen, maar met een holle emotionele kern en beproefde, vrij voorspelbare plotwendingen zorgt de film ook voor een gevoel van déjà-vu. Het is bovendien kristalhelder dat alle betrokken creatieve partijen in een dipje zitten en enkel dankzij hun vakmanschap een aanvaardbare film kunnen afleveren. Beeld en geluid zijn kwalitatief echter zeker de moeite waard, terwijl de extra’s niet overvloedig zijn, maar wel met zorg werden uitgekozen.

SHERLOCK HOLMES: THE DEFINITIVE COLLECTION
Terror By Night maakt deel uit van een collectie films die alle veertien gerestaureerde Sherlock Holmes prenten met Basil Rathbone en Nigel Bruce, uit de periode 1939-1946, bundelt in een digipack van zeven discs. Iedere dvd bevat twee films. Zo staat bijvoorbeeld Terror By Night op één dubbelgelaagd schijfje met Dressed To Kill. Voor iedereen die Holmes in het hart draagt, is dit een essentiële aankoop, met een niet te kloppen prijs-kwaliteitsverhouding.