FILM
Gerard Reve (Jeroen Krabbé) gaat met de trein van Amsterdam naar Vlissingen voor een lezing. Hij is uitgenodigd door een litterair gezelschap in Zeeland dat 250 Gulden (ongeveer 125 euro) veil heeft voor een causerie. De dag begint evenwel slecht voor Reve: hij staat op met bevende handen (te veel alcohol) en een zwaar hoofd (nog meer alcohol) en z’n vriendje wil hem niet naar het station brengen met de auto. Reve krijgt een visioen waarin hij de jongen wurgt en gaat dus maar te voet naar Amsterdam CS.

Op de trein krijgt hij opnieuw een visioen als hij een vrouw met een huilend kindje bezig ziet: hij gaat een hotel binnen en zoekt kamer nummer 4 op en als hij de deur wil openmaken valt er uit het spionnetje een mensenoog. Het bloed druipt van de wand en de vrouw in de droom lijkt op de vrouw met het kind. In Vlissingen wacht de auteur een enthousiaste groep boekenfans en omdat hij door de vele vragen na de lezing z’n trein mist gaat hij in op het aanbod van de opdringerige en sexy penningmeesteres van de club, Christine Halsslag (Renee Soutendijk), om bij haar te overnachten. Daar komt natuurlijk nattigheid van en de dag nadien ontbijt op bed met nog veel meer nattigheid. Halsslag blijkt een rijke weduwe te zijn, eigenares van een kapperssalon en een groot appartement langs het strand, een vrouw met veel charme, beeldschoon, verleidelijk, badend in het geld en dringend op zoek naar een man om voor te zorgen. Gerard Reve is niet van plan om zijn dagen in Vlissingen te slijten, maar hij verandert van gedacht wanneer hij vaststelt dat Christine er een zeer aantrekkelijke minnaar op na houdt. Reve belooft te zullen blijven op voorwaarde dat Christine Herman (Thom Hoffman) naar Vlissingen haalt. Te laat beseft de schrijver dat er rond Christine een zure lucht hangt van geheimzinnigheid en dood.

Gerard Reve schrijft De Vierde Man voor het Nederlandse Boekenweekgeschenk 1981, maar de keuzecommissie ziet een controversieel boek over madonna’s en herenliefde niet zitten. Het werk verschijnt dus op z’n eigen merites na grote successen als Lieve Jongens en Ik had hem Lief en het lost alle commerciële verwachtingen in. Dat hoeft niemand te verbazen want Reve geldt algemeen als één van de grootste Nederlandstalige auteurs van na de Tweede Wereldoorlog. Als pièce de résistance uit zijn oeuvre wordt meestal De Avonden genoemd, een klassieker die eveneens op pellicule is vastgelegd.

De elementen die karakteristiek zijn voor Reves stijl zitten ook in De Vierde Man: homoseksualiteit, devotie voor de maagd Maria, bloed, dood, pessimisme en fantasie, elementen die in zijn teksten zonder duidelijke overgang in en door elkaar vloeien in een soort van superrealisme met magisch-realistische trekjes. Paul Verhoeven past gelijkaardige visuele trucjes toe waardoor de kijker bij momenten op het verkeerde been wordt gezet: de overgangen tussen werkelijkheid en droom/fantasie zijn opgeheven en de gebeurtenissen kunnen zowel echt als ingebeeld zijn. Pas na afloop merkt men of het fragment tot de ene of tot de andere categorie behoort. Dat dwingt de kijker ertoe voortdurend op zijn hoede te zijn en bij het verhaal te blijven. De figuur van Reve is té pathetisch, té ingewikkeld en té onvoorspelbaar opdat we ons zouden inleven in zijn karakters en misschien willen we dat ook helemaal niet. Krabbé is in een rol gestopt die onze nieuwsgierigheid, maar nauwelijks onze interesse of onze betrokkenheid wekt. Renee Soutendijk blijft de afstandelijke, nauwelijks bereikbare halfgoddelijke vrouw/hoer, zoals Reve de onbereikbare andere sekse in zijn werken pleegt af te beelden. De mysterieuze sfeer rond haar persoontje en de langzame manier waarop haar verleden wordt afgepeld, zorgen mee voor een thrilleraspect dat in deze film van begin tot einde overeind blijft. Gerard Reve is een meester in het creëren van broeierigheid en valse dreiging. Met eenvoudige middelen, belichting en muziek creëert Verhoeven een verstikkende en wurgende atmosfeer en dan nog komt de climax als een totale verrassing, conform de pathetische stijl van de schrijver.

BEELD EN GELUID
De Vierde Man staat in tegenstelling tot wat de hoes vermeldt in 1.66:1 anamorfisch en niet in 1.78:1. De kopie is schoongemaakt, vlekken, witte stippen en beschadigingen zijn zo goed als helemaal weggewerkt, de kleuren zijn gereconstrueerd, allemaal goed nieuws dus, en toch maakt het geheel een wat kleffe en doffe indruk met scherpte- en detailverlies ondanks de helderheid van het beeld. Nee, het beeld is niet echt spectaculair te noemen. De taal is goed verstaanbaar, ook voor Vlamingen. Jammer genoeg zijn er geen ondertitels voor gehoorgestoorden.
Het geluid valt op door de grote contrasten tussen stille en luide, trage en snellere passages, maar in de 5.1-versie zorgt dat niet meteen voor vuurwerk: het origineel monogeluid is volgens de hoes naar een 5.1 unwrapped-versie opgevoerd. De soundtrack van Loek Dikker klinkt gewoon, met af en toe een landerig vioollandschap à la Philip Glass.

EXTRA'S
Deze dvd bevat de Originele Bioscooptrailer.

CONCLUSIE
De Vierde Man is een acceptabele en verdedigbare, intrigerende en best bekijkbare speelfilm met thrilleraspecten in die typisch ranzige, overdreven, pathetische glitterstijl van Gerard Reve. Paul Verhoeven capteert de sfeer van diens werk op een haast perfecte manier. Wie niet vies is van een geut surrealisme, nichtenpathetiek, mariabeeldenverering en jongenskontjes: kopeu!