SERIE
Charlotte Brontë's Jane Eyre behoort tot de meest verfilmde klassieke romans uit de 19de eeuw. De dramatische jeugd van het weesje Jane, haar verblijf in een weldadigheidsinstelling, haar positie als gouvernante in Thornfield Hall en de intense betrekkingen met de adel en zijn geheimzinnigheden, begeesteren lezers en filmliefhebbers al sinds de publicatie van het werk. De boekdrukken in alle mogelijke talen zijn ontelbaar en de eerste verfilming dateert van het tweede decennium van de vorige eeuw. Deze miniserie van de BBC is de zoveelste poging om de intrigerende tekst om te zetten in beelden. Het is wellicht niet de laatste poging en daarmee voegt Jane Eyre zich bij de lange rij verfilmingen van al even populaire literaire werken uit de Engelse literatuur als Whuthering Heights van Emily Brontë, Emma en Pride and Prejudice van Jane Austen.

Jane Eyre, een meisje van tien, wordt opgevoed bij haar tante, een weduwe die zelf twee dochters en een zoontje heeft. Na de dood van Jane's oom is het kleine meisje evenwel overgelaten aan de grillen van de aangetrouwde tante en haar kinderen die haar het leven bijzonder moeilijk maken. Tante zoekt een stok om het meisje het huis uit te krijgen en die vindt ze makkelijk. Het jonge kind, broos, maar met een groot gevoel voor rechtvaardigheid en rechtschapenheid, ruilt opgelucht het grote, vijandige huis voor een weldadigheidsinstelling waar ze in weinig benijdenswaardige omstandigheden uitgroeit tot een veelzijdige jonge vrouw die op de leeftijd van 18 jaar in dienst treedt als gouvernante op Thornfield, het kasteel van de adellijke Mr. Rochester, om er de opvoeding van zijn bastaarddochtertje Adèle ter hand te nemen. Jane kan het goed vinden met het in Parijs geboren meisje en met Mrs Reed, de huishoudster van het immense complex. Het leven is zoet op Thornfield, temidden van een uitgestrekte tuin, waterpartijen en grote stroken weiland en bos.

De heer des huizes, Mr. Rochester, heeft als jongste zoon van een adellijk geslacht het domein geërfd na de dood van zijn vader en oudere broer en houdt zich vooral onledig met verre reizen naar het Europese vasteland en De Nieuwe Wereld. Adèle is het product van een mislukte relatie met een Parijse danseres die er met een andere kerel vandoor is gegaan. Sindsdien verblijft Mr. Rochester zeer onregelmatig op zijn kasteel, is wrokkig van aard en gedraagt zich hautain en onberekenbaar in de omgang met Adèle en het huispersoneel van Thornfield. Volgens Mrs. Reed is hij evenwel zachtaardig van aard, maar heeft het leven hem teleurgesteld en ontgoocheld. Jane's eerste ontmoeting met Mr. Rochester is niet de gelukkigste, want terwijl zij rustig te voet van het dorp naar het kasteel terugwandelt na het posten van een brief, schrikt zijn paard van haar plotse verschijning in het opkomend duister en belandt de berijder op de grond. Pas later, terug in het kasteel, dringt het tot haar door dat de norse en donkere figuur met de beschadigde enkel aan wie ze wordt voorgesteld haar werkgever is, een niet onaardig uitziende late dertiger die haar een beetje minachtend en geringschattend, zelfs spottend opneemt. Maar Jane laat zich niet uit het lood slaan door zijn brutaliteit en geeft beleefde, correcte en korte, intelligente antwoorden. Ook de dagen en weken die daarop volgen gedraagt ze zich volgens de regels, houdt rekening met de buien en moods van de kasteelheer, zijn quasi onberekenbaarheid en vaak cynische opmerkingen. Mr. Rochester raakt in de ban van haar volwassenheid en vraagt haar af en toe hem een uurtje gezelschap te houden bij het haardvuur na het diner. Dan vertelt hij haar over zijn respect voor haar werk met Adèle en de vooruitgang die er is geboekt in haar schoolwerk en haar talenkennis.

Maar Thornfield Castle is niet alleen peis en vree: 's nachts hoort Jane een vreemd soort gelach en op de hogere verdieping woont er een oudere vrouw die nooit haar kamers verlaat en die volgens Mrs. Reed voor naai- en ander herstelwerk zorgt. Ze boezemt Jane angst in, en die angst is terecht, want op een nacht wordt ze wakker van gestommel op de gang en kan ze Mr. Rochester nog tijdig wekken terwijl zijn hemelbed in de vlammen staat. Alles wijst op een aangestoken brand, maar Mr. Rochester verbiedt haar om over het voorval met het personeel, inclusief Mrs. Reed, te praten. Bovendien is zijn toon dreigend en is de man totaal overstuur. Thornfield herbergt een geheim waarover niemand praat en dat de hele gang van zaken in het huis op de één of andere manier continu beïnvloedt. Maar voor Jane blijft het een vraagteken. Haar relatie met Mr. Rochester evolueert naar vriendschap en vandaar naar liefde en op een keer wordt zij ten huwelijk gevraagd. Jane is overgelukkig, maar op de dag van de inzegening verschijnt er een Londense advocaat die de parochiepriester vertelt dat er bezwaren zijn tegen een huwelijk, want dat Mr. Rochester elders verplichtingen heeft. Voor Jane stort de wereld in elkaar en zij verlaat Thornfield zonder geld en zonder doel.

Jane Eyre is één van die hele grote liefdesverhalen uit de westerse literatuur en het moet gezegd dat Charlotte Brontë er zich niet makkelijk vanaf maakt: het verhaal is complex, met tal van nevenaspecten en situaties die allemaal om aandacht vragen en die zelfs in een miniserie van 150 minuten nauwelijks allemaal voldoende aan bod kunnen komen. Jane Eyre, het boek, is een wereld op zich, een kosmos waarin Brontë zowat alles wat haar boeit en intrigeert verwerkt tot de dramatische biografie van een jong meisje, later jonge vrouw, die door het noodlot wordt achtervolgd en met weinig fortuin aan het leven moet beginnen. Jane Eyre is een feministe, een vrouw die niet bij de pakken blijft zitten en die ook in moeilijke omstandigheden haar mannetje weet te staan, gehard door het onrecht dat haar is aangedaan, niet verbitterd en niet gefrustreerd, wel intelligent en gevoelig, een vechtster die van het leven houdt en niet van plan om zich door tijdelijke tegenslagen de weg te laten dwarsbomen, omdat ze beseft dat het leven meer te bieden heeft dan één oplossing voor één probleem. Jane Eyre is een vrouw waarin alle vrouwen zich kunnen herkennen, oud en jong, conservatief en modern, van honderd jaar geleden en van vandaag, omdat zij een boodschap uitdraagt die universeel is. Zij is het alterego van Charlotte Brontë, de dochter van de dominee, opgegroeid in een afgelegen en geïsoleerde streek, samen met haar zusjes, maar die reizen maakte naar Londen en het Europese vasteland (o.a. Brussel) en die tijdens die spaarzame momenten genoeg van de moderne wereld in zich opnam om later in de stilte en de eenzaamheid van de moors haar meesterwerkjes te componeren, woord voor woord en zin voor zin, zich onbewust van de indruk die ze op de buitenwereld zouden maken met hun harde confrontatie tussen hard en zacht, tussen zoet en bitter.

Regisseur Julian Amyes heeft uit het meesterwerk van Charlotte Brontë zijn eigen keuze gemaakt en hoewel de verhaallijn uiteraard trouw het boek volgt, is hij er toch in geslaagd om een de aandacht naar een aantal deelaspecten te verleggen die andere regisseurs minder belangrijk vonden, waarbij hij bekend materiaal minder ruimte geeft en de aandacht verlegt naar de relatie tussen Mr. Rochester en Jane Eyre, een band die in die tijd geenszins vanzelfsprekend was en die ook vandaag nog voor moeilijke overgangen zorgt in menig verfilming, want wie het verhaal deels van de romantiek ontdoet waarin het in de voorbije eeuw werd opgesloten, staat voor het grote probleem de maatschappelijke overbrugging aanvaardbaar te maken tussen een man uit de hogere adel en een simpel meisje zonder ronkende titel en (aanvankelijk) zonder financiële middelen.

Julian Amyes maakt dankbaar gebruik van de gedetailleerde en minutieus beschreven karakters uit het boek om een aantal dramatische figuren neer te zetten die tot ieders verbeelding spreken en hij schrikt er niet voor terug om de tegenstellingen breed in beeld te brengen: Zelah Clarke is een ingehouden Jane Eyre, zijn heeft haar gevoelens onder controle, zeker in gezelschap, en vertelt ons haar zielenroerselen via het commentaar dat ze af en toe op de beelden geeft, haar tegenpool is Timothy Dalton die een Mr. Rochester neerzet die verteert wordt door negatieve gevoelens en die tegelijk een diep verlangen koestert naar een grote liefde, een schaars goed dat hem steeds is onthouden. Judy Cornwell als de goede Mrs. Reed, de vrouw die de jonge gouvernante met vriendelijkheid, warmte en kameraadschap behandelt, staat recht tegenover Mr. Brocklehurst, de voorzitter van de raad van de weldadigheidsinstelling, die eerder in de film het jonge meisje Jane voor leraressen én medelotgenoten te kijk zet als leugenaar en bedriegster, als handlangster van de duivel die men moet vermijden en negeren. De tegenstellingen leiden tot emotionele toestanden, ook zo omtrent de geheimzinnige alcoholiste Helen Burns (Colette Barker) die de bovenverdieping als haar exclusieve terrein beschouwt en de verfoeilijke jonge Mrs. Fairfax (Jean Harvey), die elke toeschouwer op z'n minst de gordijnen injaagt met haar hautaine gedrag ten opzichte van het personeel van Thornfield, en Jane in het bijzonder.

Volgens IMDB, de internetsite, duurt deze BBC-serie in zijn oorspronkelijke vorm 230 minuten en werd ze in 10 afleveringen op BBC-televisie uitgezonden. Het ontbreken in deze versie van bijvoorbeeld de dood van Jane's vriendinnetje in de weldadigheidsinstelling, plus het uitgebreide verhaal over Mr. Rochester en Mrs. Fairfax (zijn zgn. verloofde), is wellicht toe te schrijven aan de inkorting die is gebeurd voor de dvd-versie?

BEELD EN GELUID
Jane Eyre verschijnt tegelijk met die andere BBC-serie Madame Bovary en een vergelijking dringt zich dan uiteraard op en die valt in het nadeel uit van deze dubbele dvd. Er zijn twee opmerkingen te maken over de beeldkwaliteit van Jane Eyre: de buitenopnamen zijn korrelig, meestal een tikkeltje wazig en de kleuren zijn verlept, waarbij de tinten door elkaar vloeien. Het ziet er niet zo goed uit allemaal. De binnenopnamen zijn van een veel betere kwaliteit, maar hier is er duidelijk sprake van het gebruik van té veel licht of van verkeerd licht, waardoor er scherpe schaduwen ontstaan op de grond en op het meubilair, dat overigens op zijn beurt gaat glimmen door de té sterke lichtbronnen. De interieurscènes ademen bijgevolg een toneelachtige sfeer en zijn onnatuurlijk. Het felle tegenlicht verkleint ook de ruimte waarin de acteurs zich bewegen, de kijker voelt als het ware het decor. De beschadigingen (krasjes en vlekken) zijn niet altijd grondig genoeg weggewerkt en er is hier dan ook sprake van een zeer gemiddelde kwaliteit. De versie die voor deze recensie is bekeken had overigens gedurende een 20-tal seconden en flinke lijnstoring midden in beeld, waardoor het eindresultaat niet echt bijzonder goed te noemen is. De klank is beter, daar heeft de tijd duidelijk minder vat op gehad. De muziek staat in functie van de sfeer en draagt die sfeer ook vaak in belangrijke mate. Maar de 5.1-versie is niet denderend en wellicht gaat het hier om geupgrade stereo.

EXTRA'S
Deze dvd bevat Andere Trailers over beschikbare BBC-producties.

CONCLUSIE
Jane Eyre, deze versie van Julian Amyes voor de BBC, is een mooie miniserie (2 afleveringen van elk 75 minuten) met een prachtige cast en goed acteerwerk. Jammer dat men de oorspronkelijke 230 minuten durende versie niet zonder inkorting op deze dvd heeft gezet. De transfer naar dvd is niet zonder kwaliteitsverlies gebeurd. Vooral qua kleuren en scherpte is er sprake van een lage prestatie en dat is betreurenswaardig, want op zich is dit een uitstekende interpretatie van het meesterwerk van Charlotte Brontë. Ik stel dan ook voor dat in een volgende stadium deze miniserie repacked wordt, men de ongekorte versie gebruikt en dat de originele banden met geavanceerde digitale mogelijkheden in hun oude luister worden hersteld.