DOCUMENTAIRE
Georges Méliès is één van de pioniers van de Europese cinema. Hij wordt in Parijs geboren als zoon van een schoenmaker voor de hogere klasse. Later werkt hij in het bedrijf van zijn vader, maar zijn interesse liggen op het vlak van fotografie en schilderkunst. Na een verblijf in Engeland (dé geïndustrialiseerde wereldnatie op dat moment) keert hij terug naar huis en wanneer zijn vader zich als gefortuneerd zakenman terugtrekt en zijn zaak verkoopt, investeert Georges zijn aandeel in het Robert Houdin-theater, een succesvolle zaak in hartje Parijs, beroemd om zijn illusionistische shows en de allereerste voorstellingen met bewegende beelden. Het is 1895 en het gegoede publiek zoekt vertier bij cabarets en theaters die bedreven zijn in goocheltrucs en aanverwante attracties. Robert Houdin, de vorige eigenaar, laat de zaak over aan Méliès, inclusief de decors, de attributen én de door hemzelf ontworpen machines waarmee getekende afbeeldingen, foto’s en primitieve dia’s de illusie van beweging opwekken. Het publiek is uiteraard niet veel gewoon en houdt de goochelaars voor echte tovenaars. Het Japanse schaduwspel is populair, evenals projecties van Japanse kleurkristallen. Op verschillende plaatsen in Europa wordt geëxperimenteerd met projectoren en camera's en Méliès gaat naar Engeland op zoek naar bruikbaar materiaal. Hij komt terug met een eenvoudige projector en bouwt die zelf om tot camera door het technische systeem om te draaien. Om meer publiek te lokken begint hij zelf eenvoudige filmpjes te maken, soms naar ideeën van de concurrenten Lumière en Pathé of naar ideeën van populaire schilders, en steeds meer voortgaand op zijn eigen smaak en interesses. Hij vervangt de films over militaire optochten en parades door korte anekdotische producties, bouwt een eigen eerste werkplaats, de voorloper van de latere studio, ontwerpt eigen decors en machines om attributen van links naar rechts en van boven naar onder te laten bewegen, engageert familieleden, vrienden en buurtbewoners en maakt z'n eigen kortfilms met mythische en alledaagse onderwerpen. Een hoogtepunt bereikt hij met A Trip to the Moon, de eerste science fiction-film, waarvan Abel Gance zal zeggen dat het om een uniek en prachtig meesterwerk gaat met veel actie en drama. Aan de eigenaars van kermisattracties verkoopt Méliès kopieën van zijn film tegen betaling per meter. Zo krijgt heel Frankrijk en een groot deel van Europa zijn filmpjes te zien. Door het installeren van vertegenwoordigers zorgt hij voor het innen van de rechten. In Amerika wordt een kantoor geopend om het ongeoorloofd vermenigvuldigen van zijn werk onder controle te krijgen en zijn broer Gaston leidt er zijn zakelijke belangen. Later zal Méliès een deal sluiten met Edison voor de verdeling van zijn materiaal in de States.

De veelvuldige illegale kopieën van Méliès werk raken over heel Amerika verspreid en oogsten er veel bijval en voor hij het goed en wel beseft is men zijn stijl gaan kopiëren en ontstaat er in de periode vanaf 1905 een eigen industrie die snel uitbreiding neemt. De Amerikanen zien het veel grootser en pakken het efficiënt aan en tegen het einde van het decennium wordt de markt overspoeld met Amerikaanse filmpjes en films die zijn techniek verder hebben ontwikkeld. Méliès probeert de trein niet te missen en past zich aan, maar zijn persoonlijke stijl en gevoelen staan een daadwerkelijke grootschalige productie in de weg. Hij zweert ook bij de onbeweeglijke camera op een moment dat de Amerikanen de vrijstaande lens hebben ontwikkeld en het statische beeld vervangen door veel spannendere kadreringen. Nog voor het begin van W.O.I is Méliès failliet en sluit zijn studio. Hij wijdt z'n aandacht aan het toneel en heeft in het begin van de jaren '20 een souvenirwinkeltje samen met zijn vrouw. Door plaatsgebrek verbrandt hij een groot deel van zijn materiaal en houdt alleen de machines van Houdin over. In 1926 herkent een journalist hem in z'n winkeltje als de filmpionier die in de anonimiteit is verdwenen en via een speciaal georganiseerde projectie in Parijs wordt zijn grote talent geherwaardeerd.

Regisseur Jacques Mény heeft gebruik gemaakt van alle filmpjes die de tand des tijds hebben overleefd om een alomvattend en representatief beeld te kunnen presenteren van Méliès leven en werk. 15 van zijn filmpjes uit de periode 1908-1909 worden in de documentaire gepresenteerd en via een doorklikknop kan de kijker ze integraal bekijken. In een eerste collage wijdt Mély aandacht aan de innovaties die Méliès heeft bedacht, want hij was niet zo zeer een uitvinder, maar een originele ontwikkelaar en een visionair die bestaande mogelijkheden uitdiepte en hun technische prestaties verbeterde of een nieuwe richting uitstuurde. Zo ontwikkelt hij niet zelf een projector, maar koopt er eentje in Engeland en knutselt van daaruit zijn eigen camera. Hij volgt de ontwikkelingen op de voet en voor zijn tweede projector prospecteert hij de markt om de beste koop te doen. Tijdens zijn eigen experimenten komt hij tot nieuwe effecten en mogelijkheden qua opnametechniek. Zo ontdekt hij dat het laten stilstaan van de camera of het terugdraaien van de bobijn en het opnieuw belichten ervan mogelijkheden biedt die niet realiseerbaar zijn bij het illusionistentheater: je kan op die manier mensen laten verdwijnen of vervangen door andere personen, jezelf dupliceren, etc. Het succes was enorm en stelde Méliès in staat om zijn dromen uit te voeren.

Na de eeuwwisseling, en een (té) late instap in de mogelijkheden in Amerika, verliest Méliès terrein. Bovendien vindt het publiek zijn films verouderd en nog maar weinig spannend en origineel in vergelijking met de concurrentie. Méliès sluit een contract met Edison om wekelijks 350 meter materiaal te leveren, maar het snelle werk vertaalt zich in een dalend kwaliteit en een manke inventiviteit. Bovendien maakt zijn broer in New York de allereerste cowboy- en indianenfilms en moet vaststellen dat het succes matig is. Méliès verliest aanvankelijk geld op die investering en de winsten nadien kunnen zijn pessimisme niet meer keren. Wanneer zijn vrouw tijdens de oorlog een toneel- en operettegezelschap opzet om de gewonden in het plaatselijke ziekenhuis te verstrooien, wordt Méliès lid van de groep. Hij zal nooit meer naar de filmsets terugkeren.

Kleinkinderen van Méliès en specialisten die met zijn werk bekend zijn, leiden de kijker door het turbulente leven van de filmpionier. Ze wijzen ook op zijn acteertalent (hij nam in de meeste films de hoofdrol voor zijn rekening), zijn regisseurstalent, de effecten die hij bereikte door het handmatig inkleuren van de filmraampjes, zijn kwaliteiten als decor- en kostuumontwerper en zijn invloed op internationale filmmakers in Europa en Amerika.

BEELD EN GELUID
Deze documentaire, voor de helft opgebouwd uit de meer dan 100 jaar oude filmreels van Georges Méliès, heeft de kwaliteit van het originele materiaal, zij het dat de makers af en toe situaties geënsceneerd hebben en daardoor kleur in de film brengen en materiaal van een uitstekende beeldkwaliteit afwisselen met oud en veelal beschadigde fragmenten. Trouwens: door de manier waarop het gevoelige materiaal destijds (ongewild bijna) werd behandeld, was het meestal al beschadigd voor het op het witte doek kwam.
Het geluid is eenvoudig en het commentaar én de interviews staan voorop. Sporadische muziek zorgt voor de nodige opvulling en sfeer. Het stereo-effect is bijzonder goed gerealiseerd. De kanalen zijn bij momenten zeer grondig gescheiden en dat levert aparte effecten op. Een mogelijk obstakel voor geïnteresseerde kijkers vormt het ontbreken van Nederlandstalige ondertitels op deze documentaire. Er is keuze uit een Franse of een Engelse ingesproken versie.

EXTRA'S
Als extra op deze dvd staat de Méliès Magic Show, waarin de kleindochter van Méliès, Madeleine Malthête-Méliès, 15 gerestaureerde filmpjes van haar grootvader presenteert, waarbij ze zelf als speaker optreedt (degene die de film inleidde en van commentaar voorzag vóór de introductie van de sprekende film), begeleidt door een pianist, die de sfeer van de film opbouwt aan de hand van harde en zachte, snelle en trage variaties van een melodie of thema. Silent Era Trailer is een overzicht van de volumes stille film die de distributeur aanbiedt, van Buster Keaton over Georges Méliès tot Charles Chaplin’s Short films. Tijdens de documentaire kan de toeschouwer op elk moment de gepresenteerde filmpjes van Méliès door een eenvoudige druk op de knop helemaal bekijken, zonder een stuk van de documentaire te missen. Interactiviteit noemt men dat. Handig voor wie alles in één keer wil zien, een gelukkige oplossing voor wie genoeg heeft aan de korte uittreksels en in eerste instantie het overzicht wil bekijken.

CONCLUSIE
Méliès – The Magician, in 1997 gemaakt in opdracht van La Sept/Arte en uitgegeven bij Total Film Home Entertainment in Amsterdam als onderdeel van hun Arte-reeks, is een uitstekend gemaakte, interessante en leerrijke documentaire over één van Europa's filmpioniers. Dit is een terechte eerherstel en een zinvolle herwaardering van een man die quasi totaal in de vergetelheid is geraakt. We kunnen alleen maar hopen dat het initiatief navolging krijgt, want nog zoveel andere Europeanen hebben meegewerkt aan het totstandkomen van het film als cultureel en commercieel product. Met Méliès wordt het bewijs geleverd dat de bioscoopfilm niet in de eerste plaats ontstaan is of uitgevonden in de States, maar dat ook in Engeland en op het Europese vasteland pioniers aan het werk waren van wie de namen behoren bekend te zijn als het om de grondleggers van de cinema gaat.