FILM
In een groots landhuis wacht een rijke aristocraat op de geboorte van zijn eerste erfgenaam. Angstig en bezweet komt echter de arts de bevallingskamer uitgestormd. Vanuit de ruimte weerklinkt de geschokte schreeuw van de moeder, vergezeld van het door merg en been snijdende gehuil van een baby. Iets is misgelopen…

Een jaar later. Kerstmis. Vol afgrijzen kijken de aristocraat en zijn echtgenote naar hun zoon, die zich verschuilt in de schaduwen van zijn getraliede kooi. Het kind graait de kat van het gezin zijn gevangenis binnen. Het dier krijst een sissende doodskreet. De ouders kijken elkaar aan. De horror wordt hen teveel. Er is maar één oplossing meer. Wandelend door een sprookjesachtige, besneeuwde stad, duwen de twee niet veel later de wandelwieg voor zich uit. Op een brug over het kille water schuiven de man en zijn vrouw hun zoon het koude nat in. De wieg wordt meegezogen door de stroming en verdwijnt de rioleringen van de stad in, waar groteske schaduwen het silhouet van het misvormde kindje op de wanden gooien. Dit is Gotham City, in de openingsscène van een prent die van het eerste tot het laatste frame de stempel draagt van een visueel genie. Tim Burtons Batman Returns



'Never change a winning team' moet het bestuur van Warner Bros. gedacht hebben, toen na het immense succes van de eerste Batman de aandacht verschoof naar een sequel op de hitfilm. En dus werden opnieuw regisseur Tim Burton en scenarist Sam Hamm aangezocht om een vervolg te breien aan de historie van de 'Dark Knight'. In de periode na zijn grote doorbraak had de cineast zich met aplomb toegelegd op het hoogst persoonlijke Edward Scissorhands, en had hij de preproductie opgestart van een ander droomproject, The Nightmare Before Christmas. De creatieve vrijheid die Burton na Batman genoot, buitte hij met andere woorden slim uit om de donkere, fantasierijke verhalen in zijn geest op het witte doek te kwakken. Ook op de set van Batman Returns liet de studio hem min of meer zijn gang gaan, wat verklaart waarom de prent een heel stuk duisterder en persoonlijker uitdraaide dan het eerste deel en doorspekt was met geliefde thema’s en motieven uit het oeuvre van de regisseur.

Nu Gotham City verlost is van de Joker, moet Batman zich voornamelijk bezighouden met kleinere criminelen en corrupte functionarissen. Maar daar komt al snel verandering in als een circusbende paniek zaait bij de inhuldiging van de jaarlijkse grote kerstboom. Onvermoed brein achter de chaos is Oswald Cobblepot alias De Pinguïn, het monsterlijke kind uit de proloog, dat ruim dertig jaar wist te overleven in de Arctische wereld van een verlaten zoo, opgevoed door pinguïns. Nu wil hij wraak nemen door op slinkse wijze de sympathie van het volk voor zich te winnen en zich kandidaat te stellen voor de burgemeesterverkiezingen. Hij krijgt hierbij hulp van Max Shreck, een almachtige, corrupte zakenman, die in een vlaag van woede en zelfpreservatie zijn secretaresse uit het venster gooide. Als bij wonder overleefde zij de klap, maar de schok splijtte haar persoonlijkheid in tweeën, zodat zij nu overdag de brave Seline Kyle speelt, maar 's nachts als Catwoman de straten van Gotham onveilig maakt. In een web vol spannende intriges verenigende de motieven en ambities van de Penguïn, Max Shreck, Catwoman en Batman zich tot één explosieve, twistrijke plotlijn.



Waar de eerste Batman-prent soms nog kraakte onder het gewicht van alle partijen die hun zegje wilden hebben over het eindproduct, is de opvolger een veel coherenter en gestroomlijnder geheel dankzij de eenzijdig sturende hand van Tim Burton. Dat laat zich ten eerste voelen in het scenario. Met de vele hoofdpersonages, die vaak nog van een lange introductie en ontstaansgeschiedenis voorzien worden, is het niet eenvoudig om als een jongleur te allen tijde de balletjes in de lucht te houden, maar de scenaristen slagen hier wonderwel in. De plot zit vol intriges en slingert zich met fascinerende vertakkingen door de film, zonder dat de aandacht van de kijker ooit verslapt of dat de graad van ingewikkeldheid het publiek hoofdpijn bezorgt. De toon van het script is nog donkerder dan de vorige film, waarbij veel dieper wordt ingegaan op de psychologie van de menselijke geest, maar de goed gevonden en niet overgebruikte oneliners verlichten geregeld de stemming. Opvallend zijn eveneens de parallellen naar het Bijbelse verhaal van Mozes (de vondeling die te water wordt gelaten, het stelen van de eerstgeborenen…)

Ook op visueel vlak laat de invloed van de cineast zich nog meer gelden. De prent speelt zich af in een duister Gotham, dat alsnog in een sprookjesachtige sfeer baadt door de feeërieke sneeuw die zich tussen decors en personages nestelt. De film profiteert bovendien van de onderkoelde fotografie van Stefan Czapsky, die de beelden kilblauw tint en knap contrasteert met de occasionele warmte van kerstverlichting of een haardvuur, in een sfeer die erg doet denken aan de winterse scènes uit Edward Scissorhands en The Nightmare Before Christmas. Van alle Batman-films is dit in mijn ogen dan ook ongetwijfeld de meest glorieus in beeld gezette. Dit heeft trouwens ook te maken met het production design, dat de knappe werk van de eerste prent voortzet en vervolgens overtreft. De Duitse expressionistische stijl wordt consequenter toegepast, en doorkruist met invloeden van fascistische architectuur en Burtons tekenstijl, wat een stad oplevert die enerzijds kil en koel aandoet en anderzijds grootsheid en ambitie uitstraalt. Ook de kostuums zijn eens te meer pareltjes, waarbij de kledij een visueel verlengstuk is van het karakter van ieder personage en de gekozen stijl refereert naar alles van Edwardiaanse gentlemens tot Film Noir en zelfs SM. Op technisch vlak dient eveneens de bijdrage van Chris Lebenzon geprezen te worden, die moeiteloos de ingewikkelde verhaallijnen tot een makkelijk te volgen en meeslepend geheel knipt. En natuurlijk de opnieuw heerlijke muzikale ondersteuning van Danny Elfman, die een nog volmaaktere score aflevert dan voor de eerste film, door zowel heroïsche motieven als speelse melodietjes en emotionele, nostalgische tonen te gebruiken.



Sfeer en aankleding van de film zijn bijgevolg eens te meer een superlatieve voltreffer. Maar ook de cast heeft een tandje bij gestoken in vergelijking met het vorige deel. Michael Keaton voelt zich beter dan ooit in zijn sas als Batman. De latente onzekerheid van de eerste film ligt achter hem en hij slaagt er in om de conflicterende dualiteit in het karakter van Bruce Wayne ten volle uit te spelen. Het helpt hierbij uiteraard dat het script hem hiervoor ampele ruimte geeft. Wat ook geldt voor de twee voornaamste tegenstrevers in deze film, die eigenlijk keerzijden van de medaille zijn, waarschuwingen voor Wayne over de paden die ook hij gekozen kon hebben. Michelle Pfeiffer maakt een fascinerende Catwoman, een personage waarvan je nimmer zeker bent of het bij het kamp van de goeden of de slechten moet worden gerekend. Gekoppeld aan de rauwe seksuele charme die in haar vertolking vervat zit en de romantische chemie die ze heeft wanneer ze het scherm deelt met Keaton, maken haar tot de ster van de show. Indrukwekkender is echter Danny DeVito, die de vele lagen van de Penguïn allemaal bespeelt en feitelijk het emotionele hart is van de film. Als kijker voel je mee met het karakter, begrijp je waarom hij zovele drieste daden doet en beschouw je hem daardoor eerder als een tragische figuur dan als een pure slechterik. Hetzelfde kan helaas niet gezegd worden van Christopher Walken, die zijn Max Shreck de dieperik in speelt met een ongemotiveerde, te weinig onderbouwde vertolking.

De regel dat vervolgfilms altijd slechter zijn dan het origineel werd reeds weerlegd met o.a. The Godfather Part II en Bride of Frankenstein. Nu mag ook Batman Returns aan dat lijstje worden toegevoegd. Intellectueel stimulerender, visueel verbluffender en emotioneel sterker dan de eerste prent uit de reeks, is de film het kroonjuweel van de reeks. Het zou niet respectabel zijn de triomfen van dit deel volledig toe te wijzen aan Tim Burton – daarvoor zijn de bijdragen van zijn cast en crew te opvallend goed – maar het feit dat de filmserie na dit deel steil bergafwaarts ging, spreekt toch boekdelen. De film past trouwens thematisch en inhoudelijk perfect in de hoogst persoonlijke trilogie van prenten die de cineast tussen 1990 en 1993 draaide. Batman Returns is de eerste Burtonfilm die ik ooit zag, en degene die mij op slag een fan van zijn werk maakte. Dertien jaar na dato is het nog steeds een van zijn beste.



BEELD EN GELUID
Eens te meer levert Warner een uitstekende beeld- en geluidskwaliteit af op deze dvd. De scherpte vormt een stevige verbetering met het eerste deel van de filmreeks, terwijl ook de kleurenpracht stijlvoller en minder monochromatisch wordt weergegeven. Beeldruis en printbeschadigingen blijven grotendeels achterwege, terwijl zowel de zwartniveau’s als het contrast van de hoogste kwaliteit zijn. Het geluid staat, net zoals op de andere delen, in twee formaten op de schijf. De Dolby 5.1 track en het DTS-spoor zijn beide van prima niveau. Voor wie de ontploffingen uit de boxen wil laten schallen, is het dynamische DTS-spoor het meest aangewezen. Mensen die echter enkel Dolby-compatibel zijn, hoeven niet te vrezen: ook deze track is perfect uitgebalanceerd.

EXTRA'S
Nadat Warner in de begindagen van de dvd al eens een bare bones editie van de film uitbracht, heeft de studio nu kosten nog moeite gespaard om twee discs boordevol hoogstaande extra's te krammen.

Disc 1
De Trailer (2 min.) op deze schijf, toont meteen aan hoe in de loop van enkele jaren filmaankondigingen heel wat professioneler en dynamischer werden. De trailer slaagt er goed in de sfeer van de prent weer te geven en laat niet na enkele explosieve special effects in de etalage te plaatsen. Een heel verschil met de trailer voor Batman! De tweede extra op deze disc is een Audiocommentaar van de regisseur. Tim Burton voelt zich duidleijk verwant met het materiaal en biedt heel wat interessante weetjes aan over de origine van het verhaal, de keuze van Batmans vijanden en de persoonlijke toetsten die hij toevoegde.



Disc 2
De extra’s op de tweede schijf volgen min of meer het stramien dat ook op de andere special editions van de filmserie terug te vinden is. Eerst is er The Bat, The Cat and the Penguin (22 min.), een voor televisie geproduceerde making-of die dateert uit het releasejaar van de prent en die eerder als promotioneel middel wordt ingezet, dan als diepgravende documentaire. Deze laatste term is wél van toepassing op het vierde deel van de Shadows of the Bat-docu’s. Dit segment duurt een half uur, werd toepasselijk The Dark Side of the Knight getiteld en kijkt inzichtvol terug op Batman Returns. Enkel de afwezigheid van retrospectieve interviews met Michelle Pfeiffer is een smet op de documentaire.

De Heroes (7 min.) en de Villains (11 min.) van de film krijgen een grondige psychologische onderbouw via interviews met hun vertolkers en fragmenten uit de prent. De duisterheid van Batman Returns wordt dan weer extra in de verf gezet via de Videoclip (4 min.) voor Face to Face, gezongen door Siouxsie and the Banshees. Een groter contrast met de pop die Prince voor de eerste Batman schreef is nauwelijks denkbaar. Tenslotte gaat Beyond Batman (66 min.) dieper in op de technische kant van het filmen. Zowel het gebruik van computereffecten, setdesign, kostuums, muziek als het samenstellen van een leger echte (en namaak-) pinguïns voor Danny DeVito’s personage komen uitvoerig aan bod.



CONCLUSIE
Batman Returns is in alle opzichten een superieure film aan zijn voorganger. Hij ziet er beter uit, bezit een fascinerender, intelligenter verhaal en wordt gevoed door uitstekende vertolkingen en een stijlvolle regie. Het is ook het donkerste deel van de reeks, waardoor de tragiek van de personages nog beter uit de verf komt. Beeld en geluid bezitten nauwelijks kwalitatieve minpunten en ook de bonussectie is goed gevuld.