FILM
In het begin van de eerste eeuw van onze jaartelling is wat we nu Israël noemen onder de voet gelopen door de Romeinen. Het Romeinse Rijk staat op het toppunt van zijn macht en dat zal iedereen ondervinden. Maar de joden zijn een moeilijk volkje en voortdurend moeten verse troepen aangevoerd worden om de controle te behouden. Het prinselijke Huis van Hur is sinds eeuwen in Jerusalem gevestigd en geniet er veel aanzien en respect. De jongste telg Judah Ben-Hur (Charlton Heston) is hoofd van de familie en staat op het punt om zijn oude vriend Messala (Stephen Boyd) te ontvangen die aan het hoofd staat van een nieuw Romeins regiment. De ontmoeting is hartelijk, maar wanneer Messala zijn vriend oproept om de oproerkraaiers aan het Romeinse bewind over te dragen, wordt het duidelijk hoe ver ze uit elkaar zijn gegroeid: Judah Ben-Hur is de nationalistische jood, Messala is de Romeinse krijgsheer die orde op zaken komt stellen.


Door een ongelukje dat hijzelf niet veroorzaakt, wordt Judah Ben-Hur nog dezelfde dag door Messala opgepakt en levenslang naar de galeien verbannen. Z’n oude moeder en enige zusje eindigen in de kerker. Judah Ben-Hur is jarenlang van huis en zweert zich te zullen wreken. Wanneer hij bij een zeeslag de Romeinse kapitein van zijn galei het leven redt, begint zijn heropstanding die hem uiteindelijk naar Rome zal voeren en naar een krachtmeting met Messala in het beroemdste filmfragment ooit gedraaid: de wagenrenscène tussen Judah Ben-Hur en Messala in het Romeinse stadion.


Ben Hur verscheen in 1959 in de filmzalen. Het was een remake van de gelijknamige stille film uit 1925, die op zijn beurt werd voorafgegaan door een korte 15 minuten durende zwart/wit-film en een succesvolle toneelbewerking voor Broadway, eveneens gebaseerd op het gelijknamige boek van de Amerikaanse generaal Lew Wallace. Die schreef het boek rond 1880. De film van William Wyler kostte uiteindelijk het gigantische bedrag van 5 miljoen dollar en voor de realisatie werden 350 sprekende acteurs en meer dan 50.000 figuranten ingezet. De opnamen verliepen aanvankelijk in de Cinecittá-studio's in Rome, later bouwde men een totaal nieuwe set in Hollywood om de opnamen af te maken. Ben Hur verscheen kort na de Tien Geboden in de bioscopen en dat was een gedurfde onderneming. Anderzijds waren dé grote blockbusters van die periode grotendeels godsdienstig geïnspireerd omdat de Studio's vermeden om controversiële onderwerpen aan te pakken op een moment dat de censuur en de communistenjacht in Hollywood nog maar nauwelijks was weggeëbd.


Ben Hur is het verhaal van de vriendschap tussen een jood en een Romein en hoe die door politieke ontwikkelingen kapot gaat waardoor de vrienden uiteindelijk tegenover elkaar komen te staan in een gevecht op leven en dood. Maar Ben Hur is meer dan dat: Lew Wallace situeert het verhaal van zijn – overigens helemaal fictieve – helden tegen de achtergrond van een andere gebeurtenis, nl. de kruisiging van een jonge timmermanszoon in Jerusalem. Daarnaast zijn er nog twee nevenverhalen: de relatie van Judah Ben-Hur en zijn ex-slavin (Haya Harareet) die hij kort vóór zijn arrestatie de vrijheid heeft gegeven en het lot van zijn moeder en zuster in de kerkers van Messala. Deze vier verhalen zullen uiteindelijk op het einde met elkaar verwikkeld raken, waarbij William Wyler op geen enkel moment bezwijkt voor te veel emotionaliteit of goedkoop succes: hij laat het gezicht van Jezus Christus bijvoorbeeld nooit zien en beperkt het verhaal van diens leven en lijden aanvankelijk tot een paar details of algemene beelden. Pas wanneer de kruisiging op de sporen wordt gezet met de kruisdraging als aanloopje, krijgt die verhaallijn meer aandacht en versmelt ze met die van Ben Hur en zijn familie.


De belevenissen van Ben Hur en Messala bereiken een hoogtepunt in de fameuze race in het Romeinse stadion, een scène die nadien tot voorbeeld heeft gediend voor alle avonturenfilms met snelle wagens, tot en met gelijkaardige fragmenten in beroemde producties als Star Wars. Zonder een beroep te kunnen doen op digitale trucages, slaagt William Wyler erin om een wedren te verfilmen zoals het publiek die nog nooit heeft gezien en die generaties van jonge regisseurs blijvend zal beïnvloeden. Met 40 camera’s vanuit alle mogelijke gezichtspunten wordt de race tussen 7 spannen van vier paarden via een snelle en vinnige montage in beeld gebracht. Charlton Heston en Stephen Boyd besturen zelf hun wagen en alleen voor de gevaarlijke stunts worden ze vervangen door professionals. Uiteindelijk gaan alleen Ben Hur (met witte paarden) en Messala (met zwarte paarden) de laatste ronde in voor wat een race wordt op leven en dood. De uitslag zal u niet verbazen.


BEELD EN GELUID
Voor de 2005-release heeft Warner de toch al vrij schone versie van 1993 aan de kant geschoven en met de meest geavanceerde technieken een nieuwe digitale master gemaakt vanaf de gerestaureerde originele 65 mm filmrollen. Het resultaat is verbluffend en het laat de hoop toenemen dat andere oude films ooit op dezelfde wonderbaarlijke manier in ere zullen worden hersteld. Deze nieuwe versie van Ben Hur oogt fris met prachtige volle kleuren, veel detail en nog meer scherpte. Het verschil met de 1993-versie is een kwestie van kleine details, maar er is wel degelijk sprake van verbetering. Wie de verschillen wil bekijken, surft naar www.dvdinmypants.com/reviews/A-G/ben-hur.php waar een paar schermprints van beide versies vergeleken worden. Voor de rest valt Ben Hur uiteraard op door het enorme panorama dat zichtbaar wordt gemaakt met een 65 mm pellicule, waardoor het decor op gelijke hoogte komt met de story en de hoofdacteurs. De muziek van componist Miklos Rosza, ingetogen, meeslepend tijdens de romantische scènes, heftig tot bombastisch tijdens de gevechten en het scheuren van het tempelkleed, lijkt gisteren geschreven en is de zoveelste standaard die Ben Hur de filmindustrie heeft geschonken. De geluidsband is in orde. De Engelse en Franse versie hebben een 5.1-remix meegekregen, maar de effecten komen voornamelijk van de surround. De commentaarband staat in 2.0. In tegenstelling tot de 1993-versie is deze filmversie niet op een dubbelzijdige dvd gezet (het blijft knoeien met dat soort schijfjes) maar op twee aparte dvds.

EXTRA'S
Het aantal extra's is voor deze 4 Disc Collectors Edition uitgebreid. Voornaamste toevoeging is de volledige Ben Hur 1925-versie van Fred Niblo op Disk 3, prachtig gerestaureerd door Thames Television met behoud van de originele kleuring en een speciaal geschreven soundtrack van Carl Davis. De pellicule is verbazend schoon voor een film die 80 jaar oud is, maar de technische tekortkomingen van camera's uit 1925 zijn uiteraard met de modernste middelen niet goed te maken. Soms is er sprake van beschadiging, van flikkerend beeld, maar al bij al is deze versie heel goed bekijkbaar. Het grote verschil met de William Wyler-versie ligt in het bijbelse verhaal. Dat wordt in 1925 uitgebreid in beeld gebracht vanaf de aankomst van Jozef, Maria en hun ezel in Jerusalem. De acteerprestaties zijn die van de stille film, overdreven en nauwelijks realistisch met ondertitelde tussentitels. Het loont de moeite om deze versie te bekijken want ze is niet alleen uitstekend, het wordt ook duidelijk dat William Wyler het warm water niet op z'n eentje heeft uitgevonden. Zijn benadering van de Christusfiguur en zijn opnamen van de wagenrenrace zijn aan deze versie schatplichtig. De 1925-versie duurt 124 minuten en is een prachtige aanwinst.

Op Disk 1 & 2 staat telkens het commentaar van Charlton Heston bij de beelden, en hij wordt daarin bijgestaan door filmhistoricus T. Gene Hatcher.


Op Disk 4 staat het materiaal dat ook al op de 1993-dvd stond, maar er is het één en ander toegevoegd. Belangrijkste toevoeging is een nieuwe documentaire die in 2005 is gemaakt. The Epic that Changed Cinema situeert Ben Hur in de filmgeschiedenis. In interviews met o.a. Ridley Scott, George Lucas en William Wyler (archieffootage) wordt een beeld opgehangen van de invloed die Ben Hur heeft gehad op filmmakers sinds de jaren’60. Het betreft hier zowel de technische invloed, de camerastandpunten, de belichting, muziekscore, de enscenering als de montage. Daarnaast wordt bekeken wat de invloed van Ben Hur is geweest in de afdeling kostumering, schmink en grime, taalgebruik en karakterisering. Deze bijna een uur durende documentaire schets de invloed van Ben Hur niet alleen op sandalenfilms, maar ook op roadmovies, spektakelfilms en sciencfictionproducties tot en met de dag van vandaag. The Making of an Epic uit 1993 (en niet uit 1994 zoals de box vermeldt) is de 58 minutendurende documentaire die ook op de 1993-versie staat. De documentaire belicht de schrijver van het boek, Lew Wallace en de manier waarop hij het boek concipieerde, het allereerste theaterstuk dat uit het boek werd gedistilleerd en met groot succes opgevoerd, de ontstaansgeschiedenis van de beide stille films – waarbij het auteursrecht voor de eerste keer juridisch is vastgelegd – en uiteindelijk de William Wyler-versie uit 1959. Het geaccidenteerde traject en de moeilijke ontstaansgeschiedenis van Ben Hur wordt eveneens uit de doeken gedaan. Veel aandacht is er tenslotte ook voor de nooit geëvenaarde wagenrenscène met veel details over het stuntwerk, het opruimen van de verongelukte wagens en de schade aan één van de 65 mm-camera’s. Beide documentaires zijn compleet ondertiteld. A Journey through Pictures laat in ruim vijf minuten een opeenvolging zien van leuke schetsen, interessante posters en aparte stills uit de film. In de Screen Tests zien we acteurs die het niet hebben gehaald tot op het witte doek (Cesare Danova, Leslie Nielsen, Yale Wexler, William Russell) en een make-up test van Haya Harareet (Esther in de film, de vrijgelaten slavin en latere maîtresse van Ben Hur). In een vijftal Oude Bioscoopjournaals zien we de première van Ben Hur in New York, Los Angeles, Londen en Tokio, waar de Japanse Keizer en zijn echtgenote voor het eerst hun paleis verlaten met Ben Hur als doel. Bij Hoogtepunten uit de Oscar-uitreiking op 4 april 1960 hoeft nauwelijks commentaar; Bioscooptrailers van Ben Hur bevat een vijftal lichtjes verschillende versies van de trailer.


Deze 4 dvd-box bevat ook nog een Facsimile van het Originele Engelse Infoboekje uit 1959, 32 pag. wat uiteraard leuk is meegenomen en de collectioneurs over de streep moet trekken, maar voor de prijs die Warner voor deze prachtige dvd-release vraagt is dat wellicht geen punt. De box heeft een reliëf opdruk van de letters Ben Hur en de disks zitten twee aan twee in een uitklapbare hoes met een getekende afbeelding van het Romeinse stadion over vier zijden. Voorts een aantal kleurenfoto’s van de race, de kroning van Ben Hur door Ceasar en Charlton Heston aan de riemen van de galei.

CONCLUSIE
Ben Hur, de klassieker die 11 Oscars in de wacht sleepte – alleen geëvenaard door Titanic – is in een nieuw kleedje gestopt voor deze Collectors Edition en dat zal iedereen geweten hebben. De verpakking oogt aantrekkelijk, de inhoud al evenzeer, met 4 disks waarvan 2 voor de William Wyler-versie, één disk voor Ben Hur uit 1925 en disk 4 boordevol extra’s waaronder een gloednieuwe documentaire met o.a. George Lucas (Star Wars) en Ridley Scott (Kingdom Of Heaven). Tijd om je oude versie op Ebay te zetten!