FILM
In de zomer van 1942 komen de Duitse soldaten van het zgn. Afrikakorps op krachten aan de (bevriende) Italiaanse Rivièra. Ze hebben net de Slag van El Alamein achter de rug in Noord-Egypte waarbij het Britse Achtste Leger hun geplande doorstoot naar Alexandrië en Caïro afslaat. Erwin Rommel, de Duitse gezagvoerder, hoopt evenwel later dat jaar een definitieve doorbraak te forceren. Aan de Rivièra is de sfeer uitgelaten en de 'jongens' worden er verwend. De ploeg van Obergefreiter Fritz Reiter (Dominique Horwitz) krijgt echter snel een nieuwe opdracht: Stalingrad. De Russische stad aan de Wolga, bijna 3000 km van Berlijn, is sinds 1 augustus het doelwit van de Duitse aanvallen, maar de Blitzkrieg verloopt té snel en de logistieke eenheden kunnen de aanvoer van noodzakelijke levensmiddelen en oorlogsmaterieel niet bijhouden. De Duitse opmars komt op luttele kilometers van de uitgestrekte Russische stad tot stilstand. Het verrassingseffect is weg en de Russen krijgen de tijd om nieuwe legereenheden aan te voeren die het terrein beter kennen dan de indringer. Om de tot dan toe geleden menselijke verliezen te compenseren stuurt Berlijn de veteranen uit de El Alamein-slag naar Rusland.



De nieuwe eenheden worden in Stalingrad evenwel met een situatie geconfronteerd die ze nauwelijks kennen: de Russen verdedigen elke straathoek en voor elk huizenblok wordt zwaar gevochten. Na een paar dagen houdt Obergefreiter Fritz Reiter nog een handvol manschappen over. Wanneer de winter plots invalt is de ramp totaal: zijn mannen hebben geen winterkledij en geen laarzen om bij temperaturen diep onder nul te overleven in hun manholes. Wanneer één van de manschappen zwaar wordt gewond, komt het tot een conflict in het geïmproviseerde ziekenhuis tussen hulpverleners en collega-soldaten over wie voorrang moet krijgen bij de verzorging. Ondanks de enorme miserie wordt de eenheid toch gestraft. Tegen kerstmis is de oorlog helemaal stilgevallen en sterven de Duitsers met bosjes. Op de radio horen de manschappen de kerstboodschap van Hitler die spreekt over een groot succes aan het oostelijke front. In het Duitse kamp wordt naar zijn woorden met bitterheid geluisterd. Wie nog niet dood of zwaar gewond is maakt plannen om de hel van Stalingrad als nog te overleven. Sommigen denken aan deserteren, de vraag is waar naartoe? Anderen maken zich op om naar het Duitse vliegveld te trekken in de hoop mee te kunnen naar het westen. Wanneer de Russische legers de Duitse troepen in de zgn Ketel van Stalingrad omsingelen en insluiten, is het lot van de bijna 300.000 Duitse militairen bezegeld: de laatste opstijgende Duitse vliegtuigen worden bestormd en er wordt gevochten om een plaatsje, terwijl alles wat een lintje of een hogere graad heeft, maakt dat ie als voorlaatste wegkomt. Radeloze soldaten houden zich aan het landingsstel en de vleugels van het allerlaatste vliegtuig vast in een poging om als nog uit de hel van Stalingrad te ontsnappen, maar zij zullen het vaderland nooit meer terug zien. Voor de achterblijvers begint een harde tijd, zonder bevoorrading, zonder logistieke steun vanuit Berlijn. Met tienduizenden zwerven ze over het bevroren landschap, met duizenden komen ze 's nachts om in de vrieskou.



Joseph Vilsmaier heeft goed naar het beschikbare archiefmateriaal over de Slag on Stalingrad gekeken, naar de zwart/wit-beelden van halfbevroren en uitgehongerde Duitse soldaten, gehuld is vodden en van hun Russische slachtoffers geroofde laarzen en overjassen. Het El Alamein-peleton dat hij de hele film lang volgt, vanaf de zonnige Italiaanse Rivièra tot in de eerste weken van 1943, maakt geen enkele kans. Zijn helden zijn anti-helden, mensen met maar een doel: het vege lijf redden, een operatie waarin niemand zal slagen, want ook wanneer er een kleine hoop is op overleven – en dat kan alleen via hulp van Russen – wordt die meteen teniet gedaan, want de Russen haten alles wat Duits is en zijn niet zinnens om ook maar één vijandelijke soldaat, hoe weerloos ook, van een gewisse dood te redden. Stalingrad van Joseph Vilsmaier is de ultieme Duitse anti-oorlogsfilm waarin geen ruimte wordt gelaten voor hoop of vergeving. Zijn film is een onopgesmukte afrekening, gestoeld op ware feiten, met een dramatisch verloop dat alleen maar crescendo gaat om uiteindelijk het niveau van een nachtmerrie te bereiken dat de kijker tegen het einde verbijsterd, ontredderd en illusieloos achterlaat. Stalingrad is de Duitse tegenhanger van Apocalypse Now, waarin geen plaats meer is voor fictief drama of sentimentaliteit. Vilsmaier enige toegeving betreft het thuisfront, de vrouwen en de kinderen van de soldaten, aan wie brieven worden geschreven, afscheidsbrieven, zoals dat in werkelijkheid ook is gebeurd.



Stalingrad is de finale ontmaskering van een regime dat niet alleen zes miljoen Joden, miljoenen Russen, maar ook meer dan een miljoen zinloos gesneuvelde Duitse soldaten op Russische bodem op zijn geweten heeft, naast honderdduizenden burgerslachtoffers tussen Keulen en Berlijn. De film werd in 1993 bewierookt op het New York Film Forum en kreeg de Grote Prijs op het Film Festival van Moskou voor zijn intens realisme en waarheidsgetrouwe voorstelling van de feiten. Samen met de driedelige documentaire Stalingrad van Sebastian Dehnhardt, Chritian Deick en Jörg Müllner uit 2003, vormt de bioscoopfilm van Joseph Vilsmaier het meest indrukwekkende verslag van de zoveelste nazi-volkerenmoord, zgn. in naam van het Duitse volk, maar in werkelijkheid om een duizendjarig rijk te stichten, gebaseerd op uitbuiting, vernedering en niets ontziend fascisme.

BEELD EN GELUID
Joseph Vilsmaier laat Stalingrad beginnen onder een Italiaanse zon, op het strand, met uitgelaten Duitse rekruten en mooie vrouwen. De tinten zijn fris, kleurig en opgewekt. Maar al heel vroeg slaat de sfeer om wanneer een soldaat een bevordering wegens uitzonderlijke verdiensten in El Alamein misloopt omdat hij te laat op het appél verschijnt nadat hij zijn kreupele luitenant een handje heeft geholpen. De tinten worden koeler en vanaf het moment dat het peleton Rusland bereikt, introduceert Vilsmaier nog alleen tinten van zwart en grauw, met bijna uitsluitend wit als contrast op het moment dat de winter in Rusland inzet, sepia-achtig bruin voor interieurscènes en metaalachtig blauw voor de nachtelijke gebeurtenissen, waarbij de gloed van de spaarzame houtvuurtjes voor de laatste restjes kleur zorgt. Stalingrad staat in een 1.85:1-beeldversie. De print is vrij van fouten en beschadigingen met een aanvaardbaar contrastniveau. Het geluid staat in 5.1 met de stemmen vooraan en de oorlogsgeluiden, het fluiten van kogels, het inslaan van bommen en de geronk van vliegtuigmotoren in de surround. Voor de originele soundtrack is een beroep gedaan op niet minder dan vier componisten: Werner Bochmann voor Heimat Deine Sterne, Martin Grassl voor de elektronische arrangementen, Michael Jary voor Roter Mohn en Norbert Jürgen Schneider voor de rest van de instrumentals.

EXTRA'S
De op de hoes vermelde Originele Bioscooptrailer, Teaser, Behind the Scenes, Cast en Interview with Joseph Vilsmaier staan niét op de disc.

De disc is in een aantrekkelijke hardplastic keepcase gestopt, zilverkleurig met zwarte, grijze en rode opdruk. Een verzamelaarsobject.



CONCLUSIE
Stalingrad van de Duitse regisseur Joseph Vilsmaier (Das Boot) is een heftige film, een stevige dobber, gebaseerd op oorspronkelijk archiefmateriaal over de Slag om Stalingrad, een anti-oorlogsfilm die afrekent met de zgn. Grote Verdienste van het nazi-regime voor en in naam van het Duitse volk (voor wie daar nog enig geloof zou aan hechten) en een aanklacht tegen elke vorm van geweld in naam van welke ideologie ook. Vilsmaier toont zowel de moordende gevechtsscènes als het onmenselijk leed aan beide zijden van de frontlijn en zijn conclusie is eenvoudig en direct: Nie Wieder. Stalingrad is geen opgewekte film, geen feel-good productie, maar eentje die de kijker een geweten schopt en hem toont tot welke onmenselijke leed regimes in naam van onrechtvaardige en criminele ideologieën in staat zijn.