FILM
De titel Johnny Got His Gun zal weinig mensen bekend in de oren klinken, maar toch hebben de meesten onder jullie al fragmenten uit de prent gezien. De rockband Metallica gebruikte immers extensief scènes uit de film in de videoclip voor hun hit One, waarvan de tekst dicht tegen plot en thema’s van Johnny Got His Gun aanleunt. Een rechtstreeks neveneffect hiervan was dat de prent jarenlang niet kon worden uitgebracht op video of dvd. Metellica had immers geen zin om moeizame onderhandelingen over het gebruik van fragmenten aan te vatten en kocht dus maar meteen de rechten op de ganse film. Ruim vijftien jaar later, is Dalton Trumbo’s enige prent als regisseur dan toch te bekijken op het kleine scherm. En zij die, net zoals ik, geïntrigeerd waren door de kleine stukjes rauw drama die in One the bewonderen vielen, kunnen hun hart ophalen, want Johnny Got His Gun bevat genoeg beklijvende momenten om niet licht vergeten te worden.

Het verhaal is gebaseerd op Trumbo's gelijknamige roman uit 1939, die een gruwelijke kijk geeft op het leven van iemand die letterlijk zijn lichaam gaf voor de oorlog. De idealistische Amerikaanse jongen Joe Bonham meldt zich aan voor het leger, om in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog voor de democratie te gaan vechten. Een granaatinslag verkort echter zijn militaire dienst. Joe verliest beide armen en benen, wordt blind, doof en kan door het afrukken van tong en kaak ook niet meer spreken. Door zijn zware verwondingen kan men in het Franse hospitaal zelfs zijn identiteit niet vaststellen. De arme soldaat wordt in een veredeld bezemhok weggestoken, afgesloten van licht of betekenisvol menselijk contact. Maar buiten weten van zijn dokters is Joe nog bij zijn volle verstand en moet hij lijdzaam toezien hoe de weken, maanden, jaren tergend traag voorbijglijden. De pijnstillers veroorzaken bovendien levendige dagdromen, waarin hij terugkijkt op zijn jonge leven en hallucineert over conversaties met Christus.



Johnny Got His Gun is 35 jaar na de filmrelease nog steeds goed voor een wrange stomp in de maag tijdens het bekijken. Dalton Trumbo, een begenadigd auteur in diverse media, sluit absoluut geen compromissen en grijpt je iedere scène weer naar de keel. De ziekenhuisscènes, in stijlvol zwart-wit gefilmd, hebben de grootste impact. De onmogelijkheid om te bewegen of te converseren uit de protagonist in hartverscheurende voice-overs. Het moment dat hij beseft dat hij geen ledematen meer heeft, is goed voor een onvergetelijke scène, waarin hij het inwendig uitschreeuwt van de angst en frustratie, maar waar extern de zusters in alle rust en kalmte de draadjes van zijn operatie verwijderen, onwetend over de agonie waarin hun patiënt verkeert. Soortgelijke sequenties vind je verspreid door de ganse film terug, en iedere keer weer krijg je er een brok van in je keel.

De droomsequenties – in vale, onscherpe seventieskleuren – zijn een stuk minder effectief. Ze fungeren prima wanneer ze de jeugd van Joe onder de loep nemen, en de innige bond met zijn vader en zijn eerste liefje, maar af en toe gaat Trumbo ook de magisch-realistische Fellinitoer op. Dat resulteert helaas in scènes die nu hopeloos verouderd zijn en vaak onbedoeld lachwekkend overkomen. Uitzondering zijn de sequenties waarin Joe met Christus converseert over zijn lot, die gekenmerkt worden door een ongewoon franke en meelevende toon.

Als Joe Bonham is de jonge acteur Timothy Bottoms een ware revelatie. In de droomscènes kan hij zijn naïeve gelaatsuitdrukking optimaal uitbuiten om een sympathiek, herkenbaar personage neer te zetten. Maar in de ziekenhuisscènes heeft hij die luxe niet en rekent regisseur Trumbo louter op zijn stem om de innerlijke frustratie, angst en hoop naar het publiek over te dragen. Bottoms triomfeert hierin, dankzij een verbluffende intonatie, waarmee hij de eerlijke, wrange monologen van een beklijvend realisme voorziet. Eveneens van grote klasse getuigt de prestatie van Diane Varsi, die de verpleegster vertolkt die jarenlang aan Joe’s zijde waakt. Zij heeft nauwelijks dialogen, maar laat haar ogen spreken. Daarin herkennen we niet enkel haar meelevende ziel, maar zien we ook onze eigen empathie met het verhaal gereflecteerd. Donald Sutherland is bovendien uitstekend als een zeer menselijke Christus, niet gespeend van tekortkomingen, maar doordrongen van de edelmoedigheid die we met hem associëren. De laatste grote naam in de cast, Jason Robards, levert dezelfde prachtige, ingehouden prestatie die hij in quasi al zijn films levert.

Om Johnny Got His Gun een uitstekend werkstuk te noemen, is de film te oneven en duurt hij een twintigtal minuten te lang. Maar het staat buiten kijf dat Donald Trumbo’s eerste en enige film als regisseur voldoende merite heeft om met pathos aan iedereen aan te prijzen, zeker om de ontknoping een van de meest zwartgallige is die ik al in een oorlogsfilm zag. De prent werd natuurlijk gedraaid tijdens de hoogdagen van het Vietnamdebacle, en het ontluisterende beeld dat Trumbo schetst van de behandeling van gewonden moet in die tijd zout in de wonde zijn geweest voor de Amerikaanse regering. Je zou denken dat de wereld 35 jaar later lessen heeft getrokken. Maar vorige week nog berichtten wereldwijde media over de schandalige ziekenhuizen waarin gekwetste Irakveteranen worden gedropt na hun repatriëring. En dus is Johnny Got His Gun vandaag de dag nog even relevant als hij dat in 1971 was.



BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit van deze dvd valt over het algemeen veel beter mee dan ik had verwacht, maar er is niettemin een tweeslachtigheid te bespeuren. Aan de ene kant heb je de zwart-witte sequenties, die opvallen door hun helderheid, scherpte en goede contrasten, een handvol uit de band springende scènes daar gelaten. Aan de andere kant zijn er de kleurensequenties, die alle mankementen vertonen van de al te artistieke aanpak van Dalton Trumbo in deze fragmenten: een zwakke scherpte, vale tinten en daardoor een vlak beeld. Positief is echter dat in de ganse film nauwelijks printfoutjes of vuiltjes te zien zijn. Het geluid staat in de vorm van een monotrack op de schijf en is maar een mager beestje. Er is geen spoor van dynamiek, de mix zorgt vaak voor moeilijk te verstane zinsneden en het volume staat te zacht. Geen grote tekortkomingen op het geluidsspoor dus, maar genoeg heikele punten om teleurgesteld te zijn.

EXTRA’S
De enige extra is gelukkig een goede. In Entretien avec Pierre Rissient (16 min.) vertelt de persattaché ronduit over de motieven van de film, de marketing ervan, en de impact die de prent had toen hij een speciale juryprijs won in Cannes.

CONCLUSIE
Johnny Got His Gun is een confronterende anti-oorlogsfilm die nu eens niet op het slagveld focust, maar op de gevolgen voor de zwaargewonden. De experimentele aard van de prent werkt niet altijd in het voordeel, maar uitstekende acteerprestaties, een solide regie en script, en de huiveringwekkende ziekenhuisscènes laten de boodschap van de film nog lang in je hoofd rondspoken. Het beeld oogt verrassend goed op de disc, maar het geluid stelt teleur. De enige extra is er gelukkig een erg informatieve.