FILM
Een meer impopulair historisch figuur, misschien na Hitler, dan de laatste Franse koningin Marie-Antoinette (Kirsten Dunst) is allicht moeilijk te vinden. Na enkele hatelijke, aan haar toegeschreven opmerkingen, zoals "laat ze maar taart eten" wanneer het Franse volk schreeuwt om brood, eindigt ze op de guillotine tijdens de Franse revolutie. Deze film begint met het uithuwelijken van de Oostenrijkse prinses aan de dauphin, kroonprins Lodewijk XVI (Jason Schwartzman), en eindigt met het noodgedwongen vertrek van het koppel uit Versailles. Tussendoor zijn we getuige van het geïsoleerde, eenzame prinsessenleventje dat alles behalve leest als een sprookje. Als een speelbal in de hofintriges is blijkbaar haar enige taak om zo snel mogelijk voor een (mannelijke) troonsopvolger te zorgen, maar haar wereldvreemde en compleet op seksueel vlak misbedeelde echtgenoot werkt niet echt mee (wat vreemd lijkt aangezien toch wel Kirsten Dunst naast hem in bed ligt, doch dit terzijde). Ook aan het hof maakt ze zich niet erg populair: de maîtresse van koning Lodewijk XV (Rip Torn), gravin du Barry (Asia Argento), die onomwonden voor hoer wordt uitgescholden aan het hof, bekijkt ze met de nek, wat een bad career move is, door de gezelschapsdames laat ze zich als het kleinste kind de neus snuiten, en de fanmail van haar moeder, die toch maar niet begrijpt waarom haar dochter nog altijd niet zwanger is, werkt niet echt bemoedigend. Op de duur kan het haar allemaal niet meer schelen, en verwordt Marie-Antoinette's leven tot één lange party met gokpartijen, slemppartijen en één langgerekt buffet. En dan vergeten we nog het belangrijkste: de rekening! Tot overmaat van ramp overlijdt grootvader Lodewijk, en wordt zijn kleinzoon véél te snel in de mallemolen van de macht gegooid, en maakt hij het gat in de staatskas nog groter door zijn geld in de bodemloze put van de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog te gooien. Zoals het een goed despoot betaamt is het tekort op de handelsbalans echter niets wat niet kan opgelost worden door het volk een rondje nieuwe belastingen op te leggen. Wanneer het volk eindelijk pissed genoeg is, is Marie-Antoinette verworden tot een zielig hoopje ellende, mogelijk nog wereldvreemder dan Fluppie en Lorrie samen, die zich heeft teruggetrokken in een vakantiehuisje, waar ze zich volledig kan uitleven aan haar liefde voor de opera (met zichzelf een redelijk belangrijke positie toedichtend óp het podium).



Tot daar het levensverhaal van één van de grootste karikaturen uit de wereldgeschiedenis. Na The Virgin Suicides vormt regisseur Sofia Coppola opnieuw een tandem met haar favoriete actrice Kirsten Dunst, die de titelrol invult. Coppola onderscheidt zich van de meeste andere filmmakers die van veraf of dichtbij een portret van Frankrijks minst populaire vorstin ooit hebben neergezet - meestal met de typische karaktertrekken zoals onder meer in The Affair Of The Necklace - door van Marie-Antoinette niet echt een evil bitch te maken, maar een door en door ongelukkig meisje, dat letterlijk haar leven achter zich heeft moeten laten na haar uithuwelijking, en nooit verstandig genoeg is geweest om het pokkenwijf te zijn dat de geschiedenis van haar gemaakt heeft. Coppola is te werk gegaan met veel oog voor detail voor de historische poppenkast die de op haar laatste benen lopende monarchie van Frankrijk zo typeerde. Bijna zou ik zelfs gaan zeggen dat Coppola Marie-Antoinette heeft getracht sympathiek te maken, alhoewel dat aspect van haar persoonlijkheid niet echt uit de vertolking van Kirsten Dunst blijkt. Wel veel verbittering; verbittering voor het seksloze huwelijk waar ze in gevangen zit, de minachting die ze dagelijks moet ondergaan omdat ze "maar" een Oostenrijkse is en geen raszuivere Française, en voor een heel smaakvol, sereen en met weinig woorden in beeld gebracht in het kraambed gestorven kind; met de meesterhand van Coppola suggestief gebracht , net zoals de zelfmoorden in The Virgin Suicides dat waren (verraad ik daarmee de plot van laatstgenoemde film? Amper, want de titel van de film is toch...). En uiteraard omdat ze het zwart schaap wordt voor al wat er in Frankrijk misloopt, alhoewel ze daar - volgens deze film dan toch - nauwelijks schuld aan heeft en gewoon ook slachtoffer is van het systeem. Erg verstandig is ze niet, want wanneer één van haar adviseurs haar een politiek pijnlijke situatie tracht uit te leggen, waarbij Rusland en Oostenrijk samen Polen zijn binnengevallen, en zij als Oostenrijkse mogelijk de situatie kan ontmijnen, zitten haar gedachten binnen een oogwenk weer aan de never ending shopping spree story.

Haar vlucht uit de realiteit, waarin ze zich terugtrekt in een miniatuur-versie van Versailles, een cadeautje van haar man omdat ze uiteindelijk toch een troonopvolger baart, wordt in deze film niet echt als een dwaasheid verpakt, maar een afweer tegen de bijzonder zure oprispingen die ze dagelijks van haar hofhouding te slikken krijgt. Ook wordt het negatieve beeld dat de geschiedenis van haar heeft, afgedaan als voer van de roddelpers, de 1789-editie van de Story, en Coppola gaat daarbij zelfs zo ver dat ze het toch min of meer algemeen verbreide "let them eat cake"-citaat niet in haar mond legt. Of de nederigheid waarmee Marie-Antoinette historisch verantwoord is, is voer voor de geschiedkundigen; men kan toch tenminste argumenteren dat ze nooit één vinger heeft uitgestoken om als vorstin de situatie van de armste onderdanen te verbeteren, te druk bezig met welk soort eik er moet geplant worden op haar domein. Als we deze film mogen geloven was Marie-Antoinette zelfs totaal onkundig van het feit dat er überhaupt iets als een wereld buiten de hoven van Wenen en Versailles bestond, en er hoogstens maar eens iets over had opgevangen "van horen zeggen".



Of deze portrettering van Marie-Antoinette historisch juist is, is misschien eerder een interpretatie van de regisseur, die als alwetende meester van het spel natuurlijk net dié aspecten van Marie-Antoinette's persoonlijkheid kan belichten die haar interessant lijken. Maar al dat oog voor materieel historisch detail staat natuurlijk vreselijk haaks op het éne unieke feit wat deze film van soortgelijke kostuumdrama's onderscheidt, en waar ik het nog niet over gehad heb. En dat is natuurlijk de toch wel héél eigenzinnige muziekkeuze voor de soundtrack. Naast een beperkte selectie aan klassiek werk, wat je bij een film als deze zou verwachten, wordt de soundtrack meer en meer een selectie van het beste wat de new wave-scene in de jaren '80 te bieden had. Wellicht wilde Coppola daar het rebelse element van Marie-Antoinette mee onderstrepen, maar my guess is as good as yours. Het resultaat mag er, mee door de doordachte keuze van de songs, best wezen, en je houdt er een zeer aparte ervaring aan over. Alleszins was het niet de bedoeling om er een MTV-achtige bewerking van te maken zoals Baz Luhrmann dat bij Romeo + Juliet wél gedaan heeft. Bovendien: de huidige MTV-generatie heeft nog nooit gehoord van bands als Bow Wow Wow, New Order, The Strokes, Adam And The Ants en Siouxie And The Banshees; misschen wel van The Cure en Aphex Twin. Ik ben er nog niet helemaal uit of het feit dat ik deze toch wel niet alledaagse combinatie van een 18de eeuwse kostuumfilm met een new wave-compilatie om U tegen te zeggen, nu helemaal overtuigt, want mijn persoonlijke voorliefde voor muziek uit die periode is daarvoor iets te nadrukkelijk latent in mijn aanwezig. Nummers als I Want Candy van Bow Wow Wow en Ceremony, het eerste New Order-nummer na het overlijden van Joy Division-frontman Ian Curtis, zitten zowel tekstueel als qua sfeer precies op de juiste plaatsen in de film. Maar die krijgt daar een onwezenlijk raar trekje door, en het nut ervan lijkt toch eerder dat Sofia Coppola wanhopig naar een excuus zoekt om al haar favoriete eighties-bands te laten genieten van het extra rondje auteursrechten in een film die zich niet voor het soort muziek leent. Merkwaardig is dat de film en soundtrack halverwege in elkaar versmelten, meer bepaald in de balscène waarin het gemaskerde publiek toch netjes op het ritme van een anachronistische playlist danst.

En niet iedereen was daardoor overtuigd van de kwaliteiten van de film: de vertoning op het filmfestival van Cannes werd door het publiek onthaald op boegeroep; of na meer dan tweehonderd jaar de algemene status van Marie-Antoinettes erfenis bij de Fransen, die ongeveer het equivalent is van wat Adolf Hitler voor de Duitsers was, daar voor iets tussen zat, kunnen we alleen maar raden. Feit is dat Kirsten Dunsts vertolking als Marie-Antoinette té sympathiek is om de waarheid naar behoren te dienen; haar Marie-Antoinette is bij momenten een zielig onschuldig opgesloten konijntje, dat haarzelf tracht sympathiek te maken door tegen het protocol in te gaan, maar daar jammerlijk in faalt. Ze is ook nog eens geplaagd door het feit dat haar libido geenszins verzadigd wordt door haar snullige echtgenoot. Sofia Coppola gaat ook iets te makkelijk voorbij aan het feit dat de Franse adel, met Marie-Antoinette op kop, op het einde van de 18de eeuw obsceen rijk was, en door nergens in de film ook maar één schrijnend beeld van de verpauperde bevolking te tonen. En toegegeven, het is artistiek gedurfd om één zo alom gehaat figuur te trachten te humanizeren, bijna als een moderne tiener met weltschmerz voor te stellen, en menselijke trekjes te geven - ongelukkige jeugd, politiek doorzicht uit het jaar nul, misval, enzovoort.



Dit gezegd zijnde kan ik niet blind zijn voor de vele kwaliteiten die de film daarnaast biedt. Als kostuumfilm is Marie-Antoinette geslaagd, de rijke en opulente details van het decadente Versailles, in alle magnifieke pracht, stromen van het scherm. Kirsten Dunst is vooral geloofwaardig in het bereik van leeftijden die ze doorheen de film uitvoert; in het begin is Marie-Antoinette nog flink minderjarig, tegen de tijd dat ze met de staart tussen de benen de pracht en praal van Versailles moet verlaten is ze een gelouterde dertiger. Dat ze zich bovendien sympathieker moet voordoen dan de historische figuur werkelijk was, is bovendien bezwaarlijk haar eigen schuld, zelfs Bruno Ganz geeft zijn vertolking van het monster Hitler in Der Untergang een humaan trekje mee, al beperkt zich dat in diens geval voornamelijk tot de affectie voor zijn hond, ruim bemeten.

BEELD EN GELUID
De release van A-Film (in tegenstelling tot internationale releases heeft Sony voor de Benelux blijkbaar de rechten niet) is aardig, maar een oogje dichtknijpen voor de voor de hand liggende fouten kan ik niet, de voornaamste zijnde dat de ondertitels op mijn dvd-speler niet uitschakelbaar waren. Toch zijn ze niet ingebrand, maar door één of andere user prohibition alleen maar weg te halen met de juiste software. Er wordt overdreven gebruik gemaakt van edge enhacement, die ontaardt in storende compressieblokken, zoals meer dan eens onderaan het scherm op de trappen van Versailles. Af en toe zijn de met tierlantijntjes overladen decors iets te veel opdat onzen bruinen het nog kan trekken; ruis is daarentegen bijna volledig afwezig, op een tijdelijk dipje na in de scènes waarin Marie-Antoinette tevergeefs probeert om haar echtgenoot tot prestaties in bed te bewegen; scènes zoals het gemaskerd bal zijn overdonderend en vertonen diepte. Het kleurpatroon is visueel in lijn met de overdreve barokke sfeer van de film, maar is op sommige momenten overgesatureerd. De huidtinten bevatten daardoor te veel rood, alsof de make-up crew een slechte dag had. Om die ongelijkmatige spreiding van de kleuren te illustreren, is het voldoende om naar de close-ups van 37:30 te kijken, om te zien wat ik bedoel, waarbij de verschillende kleurvlakken irritant in elkaar overvloeien. Mijn enthousiasme voor de beeldkwaliteit is dus aan de redelijk beperkte kant, maar ik ben wel vol lof over de audiotrack. Vooral het gevoel van evenwicht dat de DTS-track uitstraalt heeft een positieve indruk op me gemaakt. De achterkanalen worden zeer subtiel aangesproken, onder meer bij het luiden van de kerkklokken bij Marie-Antoinettes huwelijk, waaruit blijkt dat ook tracks die niet overdonderend zijn in de zin dat alle audioknoppen gewoon in maximale stand worden gedraaid, kwalitatief zeer goed kunnen zijn. De dialogen zijn perfect duidelijk, en de muziek drijft langs alle kanten mooi gespreid over de ruimte, of het nu de klassiekere stukken of de new wave-songs zijn. Mooi voorbeeld is de scène waarin Marie-Antoinette per koets in Frankrijk arriveert



EXTRA'S
Wat het bonusmateriaal betreft worden we op deze dvd bijna identiek behandeld als de diverse internationale releases, uiteraard op de collectie cross-promotionele trailers na, die wegens het uitbrengen door een andere filmmaatschappij logischerwijs ontbreken - het is logisch dat Sony met de rechten van de Spiderman-franchise het derde deel uit de reeks plugt.. Naast een trailer voor de film zelf is de voornaamste toevoeging de documentaire "The Making of Marie Antoinette", met naast inteviews met cast en crew, biografe Antonia Fraser en pappie Coppola. De documentaire beantwoordt toch een beetje de vele vragen over de artistieke keuzes, niet in het minste de aparte muziekkeuze. Daarnaast vinden we twee verwijderde scènes terug, en voor wie nog mocht twijfelen dat de film duidelijk mikt op een MTV-publiek, biedt de vier minuten durende persiflage op het programma Cribs (mensen die het eigenlijk niet verdienen om rijk te zijn tonen het publiek het nederig stulpje dat ze zich dankzij het leeggemolken fanvee kunnen permitteren), waarin Jason Schwartzman als Louis XVI een rondleiding geeft in "zijn" Versailles, duidelijk uitsluitsel.

CONCLUSIE
Met Marie-Antoinette bewijst Sofia Coppola alleszins dat ze een regisseur met visie is, al is die visie niet altijd ingegeven door even goede smaak. Voor een dergelijke in weelde badende prent is de beeldkwaliteit ook niet altijd even goed.