FILM
Mrs. Brisby (Elizabeth Harman), weduwe van de pas overleden Jonathan Brisby, woont met haar vier muizenkinderen in een knus en gezellig betonblok in het veld van een boerderij. Normaal gezien zou ze daar moeten verhuizen wanneer de boer naar jaarlijkse gewoonte zijn veld gaat omploegen, maar dit jaar is de boer er abnormaal vroeg bij, en kan Mrs. Brisby haar huis niet uit omdat haar jongste, Timotny (Ian Fried), te bed ligt met een longontsteking. Bij een eerste poging van boer Fitzgibbons (Tom Hatten) om de ploeg erin te zetten kan Brisby de brandstofleiding van de tractor nog saboteren, maar dat is maar uitstel van executie. Ze schraapt al haar moed bijeen en gaat de Grote Uil (John Carradine) om raad vragen, goed wetende dat uilen voornamelijk dol op muizen zijn om een andere reden dan hun aardig gezelschap. De Uil adviseert haar om contact op te nemen met Nicodemus (Derek Jacobi), de leider van een sociëteit van ratten die zich de ratten van NIMH (een acroniem voor National Institute for Mental Health) noemen. Zij beschikken over de technische kennis om Mrs. Brisby's betonblok op tijd te verplaatsen, maar het is nog maar de vraag of ze wel willen meehelpen, want ze hebben zelf ook nog enkele harde noten te kraken. En Mrs. Brisby ondervindt gaandeweg dat haar man Jonathan niet altijd helemaal de waarheid heeft verteld over zijn verleden.



Kwaliteit en commercie gaan niet altijd hand in hand, maar de indruk die het één en ander kunnen nalaten heeft met geen van beide wat te maken. 1982. Werner Peeters, 10 jaar. Voor de tweede keer in zijn leven met papa naar iets anders in de bioscoop dan een Disneyfilm - de eerste keer moet De Fluit Met Zes Smurfen (en de smurf smurf smurf doet van smurf smurf smurf...) geweest zijn. De half lege zaal van cinema Calypso op de Keyserlei (in de tweede zaal werd namelijk levende paardendrol E.T. gedraaid) . De enorme rij wachtenden voor de ándere film, terwijl er twee man en een paardenkop naar The Secret Of NIMH kwamen kijken (voor alle duidelijkheid en om flauwe grappenmakers voor te zijn: ik was niet de paardenkop!) Zucht van verlichting: papa moet niet bij de kassa met honderd wachten vóór hem gaan aanschuiven - in de pré-megaplextijd had elke zaal nog een aparte kassa. Oef, op vijf minuten binnen en welgezeten. Papa blij dat zoontje goeie smaak heeft. Het regent buiten nogal, en papa heeft het mee daardoor niet zo begrepen op Spielbergs laatste nieuwe strapats. Film is eigenlijk best wel griezelig voor een animatiefilm, maar zoontje zit gebiologeerd te staren naar het scherm. Zoontje wil bovendien dán al alleen naar de Engelse versie kijken; grootmoeder heeft hem leren lezen en toegegeven, zoontje is een klein beetje een show-off.



Nadat Don Bluth de deuren van Disney achter zich toe had getrokken wegens het kotsbeu zijn van constant financieel de kantjes er af te lopen, werd naar hemzelf en zijn co-producenten John Pomeroy en Gary Goldman nogal zwaar nagetrapt door zijn voormalige werkgever, die het trio bestempelde als "The Disney Defectors". Don Bluth wilde echter per sé naar hartelust kunnen experimenteren met innovatieve camera-en belichtingstechnieken, wat bij Disney niet werd getolereerd, enigszins verwonderlijk omdat hun volgende op stapel staande project het commercieel genadeloos geflopte The Black Cauldron zou worden, waarin méér dan duidelijk is dat het nieuwe pad dat het Huis van de Muis wil bewandelen een wankele ijsschots is. Met zijn pas opgerichte Don Bluth Productions had Bluth met The Secret Of NIMH het ambitieuze plan opgevat om de meest prestigieuze niet-Disney animatiefilm tot dat moment te maken die wat meer volwassen trekjes zou vertonen; onder meer wordt er in de film een tot fijne groene slijm geplette spin getoond, en gaan de personages ook nog eens met elkaar in een zwaardduel zover dat ze elkaar bloedende snijwonden toebrengen. Esthetisch gezien werd door de techniek van het fotokopiëren van de ruwe animatiecellen in het pré-computertijdperk de basis gelegd voor iets ruwere maar gedetailleerdere animatie, waarin de nodige aandacht kon worden geschonken aan details in het decor, zoals schaduwen en vlammen. Ook verdwenen: de tempo-brekende scènes waarin de hoofdpersonages plots de onweestaanbare drang voelen opkomen om in zingen uit te breken - het nummer Flying Dreams uit deze film is misschien de basis van het muzikale thema, maar wordt niet echt strikt gezongen door iemand in het bijzonder. Afgezien van Ralph Bakshi's rotoscoping-experiment en halve verfilming The Lord Of The Rings destijds du jamais vu. In één van de eerste scènes jaagt Mr. Ages (Arthur Malet) bovendien duidelijk een watervliegje weg dat alle trekken heeft van Evinrude uit The Rescuers, niet toevallig de laatste film waaraan Bluth bij Disney had meegewerkt, en de vijandige attitude van Mr. Ages kan je onmogelijk anders interpreteren dan een symbolisch "afscheid" van Bluth aan het adres van zijn voormalige werkgever. Tot grote verbazing van de makers kreeg hun film echter toch een G-rating (geschikt voor alle leeftijden) mee, wat uiteindelijk de verkoopcijfers positief zou beïnvloeden, alhoewel Bluth net erg zijn best had gedaan om zijn film in zo weinig mogelijk aspecten op Disneyfilms te laten lijken.



En dit is toch niet helemaal gelukt: weliswaar zitten er geen melige Disneyliedjes in de film, aan een doorgetrapte sidekick (Jeremy de kraai, Dom DeLuise) en een vileine ééndimensionale schurk (Jenner, Paul Shenar) kon Bluth blijkbaar niet voorbij. Als verhaal had Bluth gekozen voor een verfilming van het redelijk onbekende Mrs. Frisby And The Rats Of NIMH van Robert C. O'Brien, waarvan de titel ter elfder ure nog werd veranderd om in een op advocaten drijvende maatschappij als de USA geen problemen te krijgen met de uitvinders van de gekende plastieken vliegende schotels. Toch vertoont The Secret Of NIMH enkele donkere trekjes die anno 1982 zeker niet gewoon waren voor een animatiefilm voor kinderen - brrr, het testlaboratorium waar NIMH dierproeven houdt geeft me nu nog altijd de creeps. The Secret Of NIMH zal echter altijd memorabel blijven voor de enorm mooie en rijk ingekleurde animatie met een palet van meer dan duizend verschillende schakeringen: de spookachtige decors waar de griezelige schaduwen en angstaanjagende bliksems elkaar afwisselden hebben toch zo een danige indruk op mij gemaakt als kind dat ze me zelfs 25 jaar nadat ik met mijn vader naar de bioscoop mocht, zijn bijgebleven. Voor de hoofdrol castte Bluth de Amerikaanse actrice Elizabeth Hartman, die met de rol van Mrs. Brisby meteen haar laatste rol zou neerzetten vooraleer ze vijf jaar later zelfmoord zou plegen door uit het venster van haar appartement te springen. Daartegenover staat de bijzonder klasserijke acteur Derek Jacobi die een zeer charismatische vertolking neerzet als Nicodemus de rat, en de halve gare Dom DeLuise als de lichtjes uit de toon vallende blabbermouth Jeremy. Het is bovendien de eerste animatiefilm zijn waaraan componist Jerry Goldsmith heeft bijdragen. Bluths eerste vingeroefening zou uiteindelijk leiden tot films als An American Tail, Anastasia (mijn persoonlijke favoriet) en Titan A.E., waarna het rond de regisseur angstvallig stil is geworden, ook al omdat de laatste film mee de reden was waarom 20th Century Fox haar klassieke animatiestudio heeft gesloten. Jammer; Bluths films, en zeker deze Secret Of NIMH baden in een sfeer van mystiek en ongewone diepgang, in die tijd alleen terug te vinden in een film als Watership Down, maar zijn toch nog licht genoeg om niet tenonder te gaan aan hun eigen gewichtigheid. En vooral: Bluth wilde degelijke animatie afleveren, waarin de studio niet zou beknibbelen op bijvoorbeeld het aantal kleurschakeringen om tijd en geld te kunnen besparen.

Nu zowat alle animatiestudio's, inclusief voormalige concurrent Disney, de afgelopen 25 jaar films hebben geproducereerd met een donkerder trekje, is het eigenlijk jammer dat Don Bluth niet de erkenning heeft gekregen die hij verdiend heeft. Sterker nog, MGM heeft mogelijk één van de sterkste titels uit hun eigen catalogus uitgehold door de productie van The Secret Of NIMH 2 wat mogelijk de meest inferieure sequel op een feature-lengte animatiefilm moet zijn die ooit is geproduceerd, waar zelfs het bijhuis van Disney in hun sweatshop in Oezbekistan het schaamrood van op de wangen zou moeten krijgen, een ongeziene travestie van zijn voorganger. En ik weet dat het een loos argument is, maar één van de redenen waarom ik tot op de dag van vandaag nog steeds een sterke aversie voor E.T. is dat die film deze commercieel genekt heeft. Nu pas merk ik in conversatie met andere animatieliefhebbers van ongeveer mijn leeftijd wat voor een impact The Secret Of NIMH heeft gehad op een generatie tere kinderzieltjes die nog nooit van Scary Potter had gehoord, laat staan dat ze met hun ouders naar een dergelijke film mochten gaan kijken. De bezieling is echter over de jaren niet uit de film verdwenen, en niet alle animatiefilms kunnen daar prat op gaan.



BEELD EN GELUID
The Secret Of NIMH kwam reeds eerder uit in een Europese versie met onder meer een Nederlandse dubbing, maar bij gebrek aan Nederlandse ondertiteling bij het Engelse geluidsspoor is deze regio 1-versie met tenminste Engelse ondertitels te verkiezen. De eerder uitgebrachte pan en scan-versie in regio 1 was bovendien technisch vermassacreerd, nadat één of andere verlichte pummel het in zijn oneindige wijsheid nodig had gevonden om Mrs. Brisby's vacht in elke scène dezelfde kleur te geven en de film technisch bij te kleuren, alhoewel het duidelijk Bluths bedoeling was om de inkleuring gevoelig te maken aan de lichtinval. De eerder uitgebrachte R2-versie had tenminste het juiste beeldformaat, zij het zonder anamorfische transfer, en een iets beter kleurcontrast. Deze nieuwe 25ste verjaardagseditie in regio 1, ietwat onnozel de "Family Fun Edition" getiteld, bevat zowel de fullscreen-versie als de widescreen-versie, beide terug op gebied van kleur geherkalibreerd onder de supervisie van Bluths rechterhand Gary Goldman. De visuals van de film zijn echter niet overmatig opgepoetst, zoals Disney wel eens met haar klassiekers durft doen, en de film uit 1982 ziet er echt nog uit als een film uit 1982, met de nodige ruis en imperfecties, maar toch eer bewijzend aan het originele design dat zo een fundamenteel element van deze film is. Vooral de scherpte is opmerkelijk verbeterd. Wat een hardere noot om te kraken is, is het juiste beeldformaat. Origineel kwam deze film uit in 1.37:1-formaat, maar gezien de extra animatie die op de 1.33:1-versie te zien is, én het feit dat de widescreen hier de gecropte versie behoort te zijn, doen ons twijfelen wat nu eigenlijk de juiste bedoelde beeldverhouding was. Er zijn voldoende scènes (zie screenshots) waarin duidelijk de widescreen-versie minder informatie bevat. Maar om nog wat aan de verwarring bij te dragen: de eindcredits van de film zien er in de fullscreen-versie gewoon niet uit, omdat de tekeningen duidelijk horizontaal in elkaar gedrukt zijn, omdat bij een gewone pan & scan een deel van de tekst uit beeld zou vallen. De inclusie van de beide versies op de dvd laat dit moeilijke Salomonsoordeel echter over aan de kijker. De Engelse Dolby Surround 2.0-track heeft geen last van de vervorming van de muziek van Jerry Goldsmith, waar de R2-release ons zo pijnlijk herinnert aan het bestaan van zoiets als PAL speedup. De dialogen zijn netjes uitgebalanceerd, en alhoewel de film niet echt bedoeld is voor een stevige surroundbeleving is de stereotrack meer dan adequaat genoeg.



EXTRA'S
Voor een 2 disc-versie die zichzelf betitelt als "Family Fun Edition" is de geboden hoeveelheid extra's beschamend. Daarenboven ziet de cover er ook niet echt uitnodigend uit voor volwassenen, en is het originele artwork van de film vervangen door een eerder matte tekening die de film geen recht doet. Het bijhorende boekje ziet er bovendien uit als het soort van placemat dat je in Amerika altijd in fastfood-restaurants krijgt voorgeschoteld, met op recyclagepapier gedrukte puzzeltjes en spelletjes. De enige extra die de moeite waard is, is de commentaartrack van Don Bluth en Gary Goldman op de eerste disc, die rijk en gevarieerd is, en een schat aan informatie biedt over de inhoud van de film. Ook de featurette "Secrets Behind The Secret" op disc 2 is nog de moeite, alhoewel deze finaal wordt genekt door de korte speelduur van 14 minuten, die zeker niet voldoende is om een film als deze van de nodige toelichting te voorzien. Deze korte documentaire had echter volledig op de eerste disc kunnen staan, want voor de rest wordt de tweede disc opgevuld met een vijftal spelletjes waarvan het niveau zodanig laag is dat bij een normale mens spontaan de broek behoort af te zakken, en die lijnrecht indruisen tegen het donkere timbre van de film, die eerder zal aanslaan bij de jeugdherinneringen van nostalgici als ondergetekende.



CONCLUSIE
Ondanks de gebrekkige bonussectie is deze 2-discversie van The Secret Of NIMH te verkiezen boven de eerder uitgebrachte versie, al was het maar om de betere maar nog niet echt perfect te noemen beeldtransfer. Regio 1 is voorlopig de enige regio waar U dit pareltje van jaren '80-animatiekunst kan bewonderen.