FILM
Op zijn 43ste had de Franse journalist Jean-Dominique Bauby het helemaal gemaakt. Hij was hoofdredacteur van het modemagazine Elle, had drie schatten van kinderen en na de scheiding van zijn vrouw een knap nieuw liefje aan de arm. Maar toen sloeg het noodlot toe. Tijdens een ritje met de wagen kreeg Bauby een toeval die hem twintig dagen in coma hield. Bij het ontwaken vertelden de dokters aan zijn ziekenhuisbed hem dat hij leed aan een uiterst zeldzame ziekte: Locked-in Syndroom. De aanval had mentaal geen invloed gehad, maar Bauby’s lichaam was volledig verlamd. Op één ding na: zijn linkerooglid. Na een moeizame aanvaarding van zijn lot besloot de redacteur het beste van de situatie te maken. Met behulp van een logopediste (en later een assistente van een uitgeverij) dicteerde hij knipoog voor knipoog, letter voor letter, woord voor woord een relaas van zijn gedachten. Het resultaat was het aangrijpende, autobiografische boek Le Scaphandre Et Le Papillon dat tien jaar geleden verscheen en nu de basis vormt van een gelijknamige film.

Dat regisseur Julian Schnabel zich geroepen voelde om het verhaal van Jean-Do Bauby naar het witte doek te brengen, hoeft niet te verwonderen. De veelzijdige kunstenaar maakt slechts sporadische uitstapjes naar de zevende kunst maar als hij het doet is het om portretten te maken van getormenteerde kunstenaars. Basquiat noch Before Night Falls konden mij echter overtuigen wegens te pompeus-artistiek en dus was de vraag of Le Scaphandre Et Le Papillon in hetzelfde bedje ziek zou zijn. Het antwoord is gelukkig negatief. De cineast heeft weliswaar kunstzinnige neigingen die hij vooral in het eerste halfuur iets te nadrukkelijk de boventoon laat voeren, maar geleidelijk – gekoppeld aan Bauby's el even geleidelijke aanvaarding van zijn permanente bewegingsloosheid – ebt de 'kunst voor de kunst' weg om een intiem portret te schetsen van een man wiens lichaam vastgeklonken lijkt in een loodzware, immobiele duikersklok, maar wiens geest nog even vrolijk kan rondfladderen als een vlinder.



Scenarist Ronald Harwood stond voor de uitdaging om een passief hoofdpersonage twee uur lang interessant te houden voor de kijker. Flashbacks vormen hier een eenvoudig antwoord op maar het spreekt in het voordeel van de schrijver dat hij die tot een minimum beperkt en hij een prent die voor driekwart van de lengte het perspectief van een verlamde man toont toch de nodige bezieling en empathie kan meegeven. Harwoods ervaring met een soortgelijk passief boek – het Oscarwinnende The Pianist – kwam hem ongetwijfeld goed van pas. De derde component (naast regisseur en scenarist) die van Le Scaphandre et le Papillon een verrassend bevredigende kijkervaring maakt is cinematograaf Janusz Kaminski. Zeker wanneer hij Bauby’s point of view evokeert schildert Spielbergs vaste cameraman met licht. Zijn beelden zijn niet groots of extreem opvallend maar intiem als de beste schilderijen van de impressionisten. Alle drie bovengenoemde crewleden kregen trouwens recent een Oscarnominatie voor hun goede werk, net als monteur Juliette Welfling wiens heen- en weerknippen tussen heden en verleden de film een prozaïsch tempo geeft.

Het is een intelligente zet van Schnabel om het moment waarop je Bauby voor het eerst ziet lang uit te stellen. Hoofdrolspeler Mathieu Amalric hóór je enkel gedurende de eerste dertig minuten. Af en toe zie je zijn wazige reflectie in een mat oppervlak, maar de performance is meer die van Kaminski dan van de acteur. Wanneer je Bauby dan toch te zien krijgt, is de schok groot om een eloquente prater in een immobiel lichaam te zien. Amalric is gedwongen om louter met zijn linkeroog te acteren, wat niet altijd het drama ten goede komt, maar even vaak een treffende emotionele impact heeft. Gekoppeld aan de sporadische flashbacks zet de Franse acteur dan ook een prima prestatie neer. Hetzelfde kan gezegd worden van de nevencast. We komen slechts weinig over hen te weten – ze zijn makkelijk te classificeren in stereotiepe rollen als 'de echtgenote', 'de goedbedoelende verpleegster' of 'de vader die moeilijk zijn emoties kan uiten' – maar het kaliber van de acteurs levert prima vertolkingen op. Het meest effectief in amper een duo scènes is veteraan Max Von Sydow als Bauby’s vader.

La Scaphandre et le Papillon onderscheidt zich van andere films over een soortgelijk onderwerp – Mar Adentro, Johnny Got His Gun – door niet de verlammende conditie als centraal thema te hanteren, maar de kracht van de menselijke geest in de bloemetjes te zetten. Meer dan een prent over een man die gevangen zit in zijn eigen lichaam is Le Scaphandre Et Le Papillon een ode aan het leven. Bauby beseft door zijn ziekte immers hoe belangrijk het is het korte bestaan hier op aarde zo vrolijk mogelijk in te vullen. Hij kijkt bitterzoet op zijn leven terug en erkent fouten die hij maakte, maar is blij dat hij ze maakte omdat ze zijn hart sneller deden slaan. Dat gevoel wou hij overbrengen in zijn boek en werd ook door Julian Schnabel als motto gehanteerd voor de verfilming. Bauby heeft Le Scaphandre et le Papillon zelf helaas nooit kunnen bekijken. Hij overleed op 9 maart 1997, enkele dagen na de publicatie van zijn boek.



BEELD EN GELUID
Door de gehanteerde technieken van cinematograaf Kaminski (veel wazige, onscherpe beelden) is het niet zo eenvoudig om een verdict te vellen over de beeldkwaliteit, maar je kan best zeggen dat de prent werd gedigitaliseerd zoals een film van nog geen jaar oud dat verdient: nagenoeg perfect. Het blauwige kleurenpalet wordt erg knap weergegeven, de print is gaaf en het contrast geeft veel diepgang aan de beelden. Ook de soundtrack klinkt prima. Het DD 5.1-spoor blinkt niet uit in dynamiek, maar doet voldoende om je mee te sleuren in het claustrofobische universum van Bauby.

EXTRA'S
Het is bizar hoe een eigenzinnige auteursfilms als deze opgezadeld wordt met een ongeïnspireerde bonussectie op dvd. Julian Schnabel geeft een elf minuten durend Interview dat uitblinkt in nietszeggendheid. Een Featurette (2 min.) blijkt niet meer dan een mix tussen trailerbeelden en fragmentjes uit het interview. De volledige Trailer rondt, samen met drie trailers voor andere A-Filmreleases, de extra's af.

CONCLUSIE
Le Scaphandre Et Le Papillon is niet het meesterwerk waarvoor sommigen het verslijten maar niettemin een erg genietbaar relaas van een in zijn eigen lichaam gevangen intelligente man. Regisseur Schnabel gaat soms nadrukkelijk de kunstzinnige toer op zonder dat dit stoort. Beeld en geluid zijn op de dvd van een goede tot zeer goede kwaliteit, maar de bonussectie is een mager beestje.