Gormenghast is een eeuwenoude stadsstaat, uitgestrekt en sprookjesachtig. Centraal staat het kasteel, een gigantische en bouwvallige constructie waar de familie Groan al zesenzeventig generaties lang de scepter zwaait. De graaf en zijn familie leven teruggetrokken binnen de metersdikke muren van het massieve gebouw en ze hebben maar weinig contact met de onderdanen die het sociaal en economisch een stuk minder goed hebben. Hún enige levensdoel bestaat erin de Groans te dienen. Voor het bewaren van de traditie is de zgn. secretaris verantwoordelijk, een lelijke, oude, kreupele dwerg op krukken die niet duldt dat van de strenge regels wordt afgeweken. Al honderden jaren lang houden de bewoners van het kasteel zich zonder morren aan de meest absurde rituelen die de dagelijks gang van zaken bepalen van zonsopgang tot zonsondergang.

 

 

Op een dag wordt Titus geboren, de 77^ste graaf van Gormenghast en de gedoodverfde troonopvolger, tegen de zin van Lady Fuchsia (Neve McIntosh), zijn oudere zus en tienerdochter van het adellijk echtpaar. Zij voelt zich al haar hele korte leven veronachtzaamd en vreest nog meer op een zijspoor te belanden nu alle aandacht naar de nieuwkomer gaat. Clarice (Zoë Wanamaker) en Cora (Lyndsey Baxter) Groan, de tweeling die meent dat hun broer Lord Groan (Ian Richardson) hun wederrechtelijk de troon heeft ontfutseld, is evenmin in haar nopjes. Zij maken aanspraak op de troon, zij willen bedienden, geld en vooral macht. Tegelijk met de geboorte van Titus is de keuken van het kasteel het tafereel van een confrontatie tussen chefkok Swelter (Richard Griffiths) en keukenhulpje Steerpike (Jonathan Rhys Meyers) wegens aanstootgevende luiheid en desinteresse in het vele werk. Lord Groans persoonlijke adviseur Flay (Christopher Lee) verbiedt Swelter om de jongen te doden en Steerpike maakt van de gelegenheid gebruik om de keuken definitief in te ruilen voor een makkelijker baantje in de buurt van de kasteelheer en zijn ega. Steerpike is uitgeslapen, rad van tong, gewiekst en hij heeft ambitie: hij wordt de assistent van dokter Prunesquallor (John Sessions), doet er alles aan om Lady Fuchsia te verleiden en hij weet via mooipraterij en stokerij de familieleden van de graaf tegen elkaar op te zetten. Zijn uiteindelijke doel is de ultieme macht, maar hij vindt in de loop der jaren de jonge graaf Titus (Andrew Robertson) op zijn pad. Die krijgt zelf een grondige hekel aan de versteende mentaliteit in Gormenghast, maar meer nog aan Steerpike’s gekonkel. Steerpike laat zijn plannen evenwel niet dwarsbomen door een tiener, manoeuvreert zich in de positie van secretarisassistent met het oog op een snelle opvolging, waardoor hij uitzicht heeft op het onbetwiste meesterschap in Gormenghast, voorwaar een heel traject voor een keukenhulpje.

Gormenghast is gebaseerd op de fantasy-romans van de Britse schrijver Mervyn Peake: Titus Groan (1946) en Gormenghast (1950). Titus Alone (1959), over de avonturen van de volwassen Titus die in een wereld terechtkomt die op de onze lijkt, heeft de BBC uiteindelijk niet meer verfilmd. De boeken vertonen enige overeenkomst met het werk van J.R.R. Tolkien, maar ze zijn vooral sterk beïnvloed door het oeuvre van Charles Dickens en Robert Louis Stevenson. In het werk van Peake vindt de lezer dus geen vuurspuwende draken of raadselachtige tovenaars en zijn verhalen hebben een moraliserend karakter, waarbij de sociale achtergrond en de maatschappelijke evolutie van de figuren belangrijk zijn. In Gormenghast voert de schrijver de jonge Steerpike op, een rebel met een mateloze ambitie, een machtswellusteling die liegt, bedriegt en niet terugdeinst voor moord om z’n doel te bereiken. Gelukkig is er Flay, de trouwe dienaar van de oude graaf, die ook na zijn gedwongen verbanning de gang van zaken in het kasteel van op een afstand volgt en de jonge Titus met raad en daad zal bijstaan om te voorkomen dat Gormenghast in Steerpike’s handen valt. Maar Steerpike heeft ook een positieve invloed op Titus. Hij wijst de jongen op het gebrek aan vrijheid, op de onrechtvaardige behandeling van de onderdanen, op hun uitzichtloos en weinig verheffende bestaan in dienst van een adellijke en geprivilegieerde kaste die zich naar aloude tradities richt en gespeend lijkt te zijn van zin voor vooruitgang en een beter leven voor iedereen. Hij stimuleert Titus’ afkeer voor het immobilisme en het gebrek aan maatschappelijke emancipatie en maakt op zijn beurt van de troonopvolger een rebel. Of Titus met de oude gewoonten breekt en van Gormenghast een moderne maatschappij maakt, het blijft een raadsel, want Mervyn Peake is niet verder geraakt dan drie boekdelen.

 

 

In de Engelse literatuur wordt Gormenghast hoog aangeslagen en de trilogie geldt als één van de weinige voorbeelden van gotisch expressionisme. Volgens Anthony Burgess behoort ze zonder meer tot de hoogtepunten van de literatuur van de 20^ste eeuw en is ze de neerslag van de indrukken die Mervyn Peake opdeed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Peake was in overheidsdienst en bezocht zowel het verwoeste Dresden als de vernietigingskampen van de nazi’s. Hij woonde als kind in China en op het feodale Kanaaleiland Sark en de overeenkomsten tussen Gormenghast, de Verboden Stad en het tirannieke bestuur van een kleine geïsoleerde despoot, zijn wellicht niet toevallig. Het is dan ook jammer dat regisseur Andy Wilson voor dit mooie verhaal met zijn sprookjesachtige locaties en veelkleurige figuren niet meer overheeft dan een slapstickachtige aanpak die de serieuze en maatschappelijk relevante ondertoon van het epos helemaal onderuithaalt. Keukenchef Swelter, Titus’ zus Lady Fuchsia, de nymfomane Irma Prunesquallor (Fiona Shaw, als de zus van de dokter) en de pruilende, naïeve en spuuglelijke tweeling Groan, ze gaan allemaal ten onder als gevolg van groteske overacting, terwijl dokter Prunesquallor de verwijfde gebaartjes van een Oscar Wilde-achtige figuur  aangemeten krijgt en professor Bellgrove (Stephen Fry) nooit meer wordt dan een domme en luie schoolmeester. Het zorgt allemaal voor een humoristische insteek, maar even veel keren is het effect te verwaarlozen of gewoon misplaatst. Ook qua dramaturgie gaat Wilson een paar keer over de rooie wanneer hij Swelter en Flay tegenover elkaar zet in een gevecht op leven en dood, wanneer het hoofd van de school door het raam van de klas gekatapulteerd wordt voor de ogen van de leerlingen of wanneer Steerpike het geraamte van de Groan-tweeling met veel drama van de stoel op de grond veegt. Er zijn ook fraaie momenten, zoals het theekransje van de Groan-tweeling op de stam van een gigantische boom die horizontaal uit de muur van het kasteel groeit of de brand in de kasteelbibliotheek, maar in handen van Andy Wilson blijft Gormenghast de middelmatige oplossing tussen een voldragen verhaal en een kindersprookje.

Deze productie is gedraaid op 35 mm video in HD-kwaliteit. Dat is geen overbodige luxe, want dit verhaal dat zich bijna uitsluitend afspeelt in digitaal opgebouwde decors en dito buitenscènes moet het vooral hebben van z’n visuele aantrekkelijkheid. De makers laten de toeschouwer/kijker niet in de kou staan. Het beeld is quasi perfect, ook in de mistige en donkere scènes, de kleuren zijn heftig en andere keren getemperd met veel details en scherp contrast. Toch is deze productie met een klein budget tot stand gekomen en dat valt op in de niet altijd perfecte CGI-toepassingen: muren die net niet echt genoeg lijken, de achtergrond die soms niet helemaal stabiel is en hier en daar een niet voldoende gecamoufleerde blue key-opstelling. Het geluid is oké, met veel effecten in de surround en subwoofers die regelmatig aan het werk worden gezet. De muziek is perfect ondersteunend en goed in balans met de dialogen.

De dubbele dvd bevat geen extra’s.

Het fantasy-epos Gormenghast heeft in de handen van regisseur Andy Wilson niet de beste filmadaptatie gekregen die lezers en bewonderaars van de Britse schrijver Mervyn Peak zich kunnen wensen. De stad, de omgeving en de mensen zijn met veel creativiteit tot leven gebracht, vaak met verbazende visuele resultaten tot gevolg, maar inhoudelijk en vooral qua toon slaat de regisseur de bal behoorlijk mis. Zelfs van de poëtische taal van Peake blijft maar weinig overeind. De CGI-toepassingen konden beter, maar voor de rest zijn beeld en geluid in orde. Deze verfilming van Gormenghast is een beetje een gemiste kans. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de bonzen van de BBC uiteindelijk besloten om in het derde deel van de trilogie niet meer te investeren.