FILM
Toen iets meer dan vijf jaar geleden foto's opdoken uit de Abu Graib-gevangenis in Irak, ging er een schokgolf door de wereld. Op de kiekjes was immers te zien hoe Amerikaanse soldaten er lol in hadden hun Iraakse gevangenen te vernederen. Sommigen werden in verwerpelijke iconische poses gedwongen, anderen naakt op elkaar gestapeld, een handvol zelfs gedwongen om voor de camera te masturberen. De domheid van de betrokken soldaten bleek vooral uit het feit dat zij breed glimlachend mee op de foto stonden, een sigaret nonchalant in de mondhoek bengelend of de duim ostentatief opstekend. Maar in welke mate was het de domheid en slechte smaak van de grondtroepen die tot de foto's leidde? Maakte dit niet gewoon deel uit van de strategie van het Amerikaanse leger? Was dit niet meer dan Standard Operating Procedure? Dat is de vraag die in de gelijknamige film gesteld wordt door de meest gelauwerde documentairemaker van de voorbije decennia, Errol Morris.

Morris gaat hiervoor te rade bij de betrokkenen zelf. De soldaten - de meesten hebben er reeds een gevangenisstraf opzitten - praten vrank en vrij over de omstandigheden die tot de gewraakte foto's leidden, hun rol in de hele zaak en de wroeging over wat er gebeurde. De cineast legt hun verklaringen op film vast met de methode die hij perfectioneerde: een spiegelcamerasysteem waarbij de geïnterviewde de interviewer kan aankijken en het toch lijkt alsof hij/zij direct tot de kijker spreekt. Je kan hen met andere woorden steeds recht in de ogen kijken, wat de waarachtigheid - of niet niet - van hun getuigenis des te treffender maakt. Bijkomende voordeel - of nadeel, het is maar hoe je het bekijkt - is dat de kijker zo gedwongen wordt zelf te beslissen wiens verhaal geloofd wordt en wiens niet. Errol Morris tracht m.a.w. geen standpunt in te nemen t.o.v. de gecontesteerde foto's.

In theorie tenminste, want in de praktijk gebruikt de cineast trucjes genoeg om zijn publiek subtiel te manipuleren. Het meest opvallend gebeurt dit via de muzikale score van Danny Elfman, een duistere melodie die als een sissende slang door de film kronkelt en een voortdurend gevoel van onheil creëert. Ook in de montage stuurt Morris de kijker: het begrip 'standard operating procedure' (S.O.P.) valt  pas twintig minuten voor het einde waardoor de impact ervan vergroot, zeker wanneer de filmmaker vlak daarna ostentatief digitale stempels plaatst op foto's die crimineel dan wel S.O.P. zijn. Maar het meest stuurt Morris de kijker door de interviews af te wisselen met reconstructies van feiten uit Abu Graib. Tegenover de grauw vormgegeven interviews steken de georchestreerde scènes schril af. Tweevoudig Oscarwinnend cameraman Robert Richardson geeft immers zelfs van bloed doordrenkte episodes een wondelrijke esthetiek mee wat de gruwel - die op de foto's nogal statisch blijft - extra cachet geeft.

Het spreekt voor Standard Operating Procedure dat deze manipulaties de complexe inhoud van de documentaire niet wegspoelen. Hoewel hij heel subtiel wel degelijk een standpunt inneemt, geeft Morris de kijker voldoende ruimte om de feiten op geheel eigen wijze te interpreteren. Wat ook gebeurt, want de docu is door de critici enerzijds als te soft en anderzijds als te kritisch beschreven. De waarheid neigt eerder naar het kritische, maar eerder met en sneer naar het legerestablishment dan naar de gewone soldaat op het terrein. De nuances van de film maken dat het een tijdje duurt eer je als kijker die boodschap volledig doorhebt, maar zorgen er ook voor dat je na de eindgeneriek nog voldoende stof tot nadenken hebt om dagenlang over de ethiek van de Abu Graibfoto's te discussiëren. Net zoals het ganse oeuvre van Errol Morris is de documentaire dus eerder een uitstekend geformuleerd startpunt voor een belangrijk debat dan een doel op zich.

BEELD EN GELUID
Op het beeld van deze release is weinig aan te merken. De esthetiek die Errol Morris' werk kenmerkt, komt prima tot zijn recht. De beelden van de geïnterviewden ogen bewust wat grauwer en korreliger. Dat dit geen fout van de transfer is blijkt uit de geënsceneerde scènes waarin kleuren, scherpte en contrast van een erg hoog niveau zijn. Ook de soundtrack scoort verrassend goed. De Dolby Digital 5.1-track gebruikt alle boxen om de claustrofobie van Abu Graib aan de kijker diets te maken, terwijl Danny Elfmans muziek als een beangstigende 'ghost in the machine' door je geluidssysteem waart.

EXTRA'S
Op een interessant  Audiocommentaar komt regisseur Errol Morris naar voren als een gedecideerde man die verdomd goed weet waarmee hij bezig is. Daarnaast bevat de schijf ca. 26 minuten Deleted Scenes, voornamelijk interviews, ook met andere mensen dan met degenen die we in de afgewerkte film zagen. De schijf bevat ten slotte enkele Trailers.

CONCLUSIE
Standard Operating Procedure neemt de foto's van Abu Graib als startpunt voor een diepere discussie over de rol van het Amerikaanse leger in het bezette land. De soldaten van de kiekjes worden niet als onschuldige lammeren neergezet, maar de pertinente vraag in welke mate zij slechts uitvoerders waren van een morbide strategie, hangt voortdurend over de film. Beeld en geluid halen een uitstekend niveau, terwijl de bonussectie behoorlijk inzichtelijk is.