FILM
Engeland staat op zijn kop wanneer koningin Mary Tudor (Kathy Burke), de dochter van Hendrik VIII, kinderloos overlijdt en haar zuster Elizabeth (Cate Blanchett) de troon erft. Niemand heeft vijf frank veil om te gokken op een lange en rimpelloze heerschappij, en Elizabeth heeft al eerder te kennen gegeven dat ze niet zo onwelwillend staat tegenover de protestanten, die Mary liefst van al had uitgeroeid. De diverse adellijke huizen staan elkaar reeds te verdringen om haar hand, met de verwijfde playboy, de hertog van Anjou (Vincent Cassel) op kop. Elizabeth heeft echter een schraal en armoedig rijk geërfd: ze is in oorlog met de Schotten, die door de Franse Mary of Guise (Fanny Ardant) gesteund worden, de Spanjaarden dringen zich op, de hertog van Norfolk (Christopher Eccleston) zit klaar als een roofdier om haar van de troon te stoten en zelf de "oude riten" te herstellen, en tot overmaat van ramp leidt haar oproep tot eenheid in de Kerk van Engeland tot een breuk met de Paus (John Gielgud). Ze vindt troost in de armen van de Graaf van Leicester, sir Robert Dudley (Joseph Fiennes), maar ook dat geluk is geen lang leven beschoren wanneer ze te horen krijgt dat die feitelijk al getrouwd is met iemand anders. De enige op wie ze nog kan vertrouwen is sir Francis Walsingham (Geoffrey Rush), een protestantste edelman die onder Mary verbannen was, maar nu is teruggekeerd om zijn koningin te dienen. Walsinghams trouw aan Elizabeth is onvoorwaardelijk, zij het dat hij, om de troon te vrijwaren, vaak over lijken moet gaan.

De grauwe kostuumfilm Elizabeth van de Pakistaanse regisseur Shekhar Kapur, kaapte in 1998 zeven Oscarnominaties weg, toch een beetje drijvend op het succes van het oneindig luchtigere Shakespeare In Love, waarin Joseph Fiennes overigens een vrij gelijkaardige rol speelde. Kapur heeft een intiem en indringend portret van de jeugdjaren van Elizabeth neergezet, die we in deze film zien evolueren van een gepassioneerde jonge Engelse prinses tot een onderkoelde, verbitterde ijskoningin die geen enkele tegenspraak duldt. Naast de glansrol voor Cate Blanchett schittert een rijk gevarieerde internationale cast waarin acteurs op Shakespeareniveau zoals de innemende Richard Attenborough of John Gielgud het scherm delen met bijvoorbeeld ex-voetballer Eric Cantona, in een haast surrealistische rol, en Bondster Daniel Craig. Kapur heeft niet alleen een historisch redelijk accurate film ingeblikt - waarbij sommigen hem toch contesteren - waarbij hij de persoonlijkheid van koningin Elizabeth toch historisch gezien in een nieuw daglicht plaatst, de film is een kunstig geschoten kostuumdrama over een scharniermoment in de Engelse geschiedenis, met zeer veel gevoel voor esthetiek. De claire-obscure kleurzetting maakt van de film een twee uur durende bewegende Rembrandt, maar dan met wat meer moderne cameratechnieken gelardeerd. Essentieel is het een prent over de pijnlijke beslissingen waarmee Elizabeth zich bekeert van het katholicisme tot het protestantisme, en het schisma waardoor de Engelse bevolking, tot aan de top van de aristocratie, verscheurd wordt: zich met de nieuwe charismatische vorstin in een avontuur storten, waaraan mogelijk een permanente excommunicatie vasthangt, of verraad plegen tegen de vorstin. Hoe dan ook, in tijden van godsdienstoorlogen worden oude schulden vereffend, en uiteindelijk is het Elizabeth die altijd weer de rekening gepresenteerd krijgt.

Elizabeth is zeker geen zeemzoet drama, daar wordt al in de eerste paar minuten van de film duidelijkheid over geschapen, wanneer een drietal protestantse ketters onder luid gejuich van het publiek levend worden verbrand. Het soort "genade" van de menigte waar ze op mogen rekenen is dat de mensen nog wat extra droge takken aandragen opdat ze nog wat sneller zouden opbranden. Wanneer Elizabeth vervolgens als volgende in het rijtje wordt aangeklaagd voor ketterij, valt haar pleidooi dat uiteindelijk iedereen dezelfde god dient, in dovemansoren. Mary Tudor ziet haar als een ongeluk dat uit die "hoer van een Anne Boleyn" is getuimeld, en de grond van het godsdienstig conflict is eigenlijk terug te brengen tot een botsing van persoonlijkheden. Wanneer de ambitieuze Norfolk, die zichzelf graag op de troon zou zien, Elizabeth komt arresteren om haar vervolgens naar de Tower te escorteren, krijgen we al enkele mooie panoramische shots voorgeschoteld, die onmiddellijk verbleken wanneer het gezelschap de zowel lichamelijk als mentaal zieke koningin Mary vervoegt. Pas wanneer de oude taart haar kop komt te leggen, kiest Kapur weer even voor heldere kleuren: een flash overbelichting wanneer Elizabeth in volle glorie de koninklijke zegelring in ontvangst neemt, en hiermee het koninginschap aanvaardt (nvda. ik wéét dat "koningschap" taalkundig de enige juiste vorm is, maar gezien de teneur van de film leek dit neologisme mij te kunnen). De ceremonie wordt met de nodige luister gebracht, en het is ook een moment waarop de art direction van de film op zijn sterktst is. Toch is de film op dat moment sober, ingehouden en zeker geen pastiche. Het spectaculairste moment van de kroning is wanneer Elizabeth gewoon als een zoutzuil blijft zitten met haar kroon op haar hoofd, de scepter in de ene hand en de bol met het kruis in de andere; waar je daar misschien één of ander stuk spektakel verwacht, volgt er namelijk niks. Het charisma van Cate Blanchett is al meer dan genoeg om de hele pellicule mee te vullen.

En dan is het weer de beurt aan de vuile achterkamertjespolitiek. In het ene kamertje zit Elizabeth openlijk te vrijen met sir Robert, in het kamertje ernaast zitten tronies met een half verborgen gezicht te contempleren hoe ze Elizabeth liefst zo effectief mogelijk naar de andere wereld kunnen helpen. Elizabeths grote kracht is dat, onder haar imago van vrolijke losbol, ze een extreem koele persoonlijkheid cultiveert die bijzonder goed weet waar ze naar toe wil. Zo houdt ze met de nodige humoristische kwinkslagen een stemming in het parlement over het al dan niet breken met Rome, en heeft haar adviseur Walshingham precies het strategisch aantal stemmers die het eindresultaat zouden kunnen hebben beïnvloed, euh, een zeker "oponthoud" laten tegenkomen, een jammerlijk misverstand dat pas ná de definitieve stemming wordt uitgeklaard. Elizabeths persoonlijkheid lijdt er enorm onder dat niemand rechtuit tegen haar meer praat zonder bijbedoelingen; zelfs de dienstmeisjes met wie ze gisteren nog omzeggens in het park speelde, knikken nu nederig naar haar, en zelfs achter wat ze ooit beschouwde als Roberts onvoorwaardelijk opkijken naar haar ziet ze nu ook al een poging om haar gezag te ondermijnen. Bevorderlijk voor de relatie is het alleszins niet (voor de roddelmolen daarentegen wel) en de schaarse publieke uitbarstingen van de anders zeer gereserveerde koningin worden ons door Shekhar Kapur toch gebracht op een manier waarop hij tracht het publieke imago van Elizabeth in zijn waarde te laten, terwijl we achter de schermen voortdurend geconfronteerd worden met haar angsten en twijfels. En soms worden die angsten ook publiek: tijdens een avondje rustig bootjevaren krijgt Elizabeth op een meter of twee van haar hoofd en pijl in de scheepswand, en is het vrolijke feestje, ook cameravisueel, van het ene moment op het andere afgelopen, en neemt een grimmigere beeldcompositie weer over.

Nog enkele elementen die in het voordeel van de film spelen: de decorbouw is sober, niet overdreven en ook niet overdreven luisterrijk, een prima synthese van wat het zou moeten zijn. Eerder dan romantische sprookjespaleizen van op de koekendozen zijn de kastelen hopen kille stenen waarvan je je afvraagt door welk goddelijk wonder ze nog niet zijn ingezakt, de orneringen zijn eerder functioneel voor een natie die per slot van rekening toch nog altijd in oorlog is. We mogen daarbij niet vergeten dat het vooral Kapurs idee was om de persoonlijkheid van Elizabeth te beklemtonen, en geen volledige tijdsschets gegeven van het Engeland van de 16de eeuw. Alhoewel hij oog heeft voor historisch detail, plaatst Kapur vooral de innerlijke strijd van de personages op de voorgrond. Ze ondergaan de stroom gebeurtenissen, waarbij de opstand van hun geweten niet echt relevant is: Elizabeth komt bijvoorbeeld te weten dat haar adviseurs kinderen in het harnas hebben gejaagd in de stijd tegen Marie de Guise, wanneer die laatste één enkele jonge overlevende niét op het slagveld laat afslachten, maar terugstuurt naar de vorstin met het laconieke verzoek om volgende keer volwassen soldaten te sturen. Als de geschiedenis Elizabeth als een meedogenloze en humorloze virgin queen afschildert, dan kan Kapur in deze film haar persoonlijkheid toch danig nuanceren. En hij levert intussen een meer dan genietbare biopic af die zelfs niet-liefhebbers van het genre zal weten te bekoren. De wel-liefhebbers weten waarschijnlijk dat tien jaar na het origineel een sequel, The Golden Age, over de oorlog die Elizabeth tegen Spanje voerde en haar relatie met Walter Raleigh, intussen ook verkrijgbaar is.

BEELD EN GELUID
Deze film uit 1998 kreeg een mooie scherpe transfer mee die de leeftijd niet verraadt, en zich best kan meten met recente releases. Universal heeft tenminste voor zichzelf de lat hoog genoeg gelegd en niet zomaar een kopie van de standaarddefinitie-release op een schijfje gekwakt om er méér voor te kunnen vragen. De standaarddefinitie was al een stipje beter dan de oude release van (wie herinnert zich die nog?) Polygram, en de kwaliteit is er in high definition zeker niet op achteruit gegaan. Rijkgesatureerde kleuren waarin de felle kostuums afsteken, diepe schakeringen van zwart en wit en een scherpe focus zijn alomtegenwoordig. Wie er met een vergrootglas gaat op zitten, zal onder andere in de scène waarin het koninklijk gezelschap bij nacht een boottochtje maakt misschien wel wat grain waarnemen, en hier en daar is er een moiré-artefact te zien in de decors. Daartegenover staat dat onder meer de korreltjes op de bepoederde gezichten bijna te tellen zijn. Deze release heeft een mooie DHS-HD MA-track meegekregen die een goede beurt maakt ondanks het feit dat de film meer dialooggedreven is dan echt een demonstratiedisk voor geluidseffecten. De dialogen worden goed gescheiden, de muziektrack klinkt rijk en vol, en de track faalt niet op de hoge of lage tonen.

EXTRA'S
De extra's van de dvd werden overgenomen. Shekhar Kapur heeft vooreerst een zeer rijk geïnspireerde en informatieve audiocommentrack afgeleverd, met ruimte voor zowel historische anekdotes als details over de productie. De 25 minuten durende documentaire The making of Elizabeth toont onder meer Christopher Eccleston, Joseph Fines, auteur Michael Hirst, maar vooral Shekar Kapur. De docu bevat jammer genoeg weinig achter de schermen-fragmenten. De featurette Elizabeth is een 6 minuten durend stukje promotie dat niets anders doet dan de film in de kijker zetten. Daarnaast weer de gebruikelijke bladvulling voor mensen met een internetverbinding op hun speler: BD-live, een bladwijzer en, ongelofelijk wat ze allemaal verzinnen om uw filmervaring te verstoren, een nieuwsticker waarop Universal reclame maakt voor zichzelf.

CONCLUSIE
Dit uitgebreide kostuumdrama met uitstekende acteerprestaties waaronder Cate Blanchett in dé rol die haar carrière een boost gaf, krijgt u op een zeer respectabele Blu-ray in goede kwaliteit, met helaas een klein beetje dunne spoeling aan extra's.