FILM
Met meervoudig Oscarwinnaar Gladiator heeft regisseur Ridley Scott tegen alle tendenzen in een oud filmgenre, de sandalenfilm nieuw leven ingeblazen. Het was alweer geleden van films als Ben-Hur en Spartacus dat er nog groots opgezette producties werden gemaakt over de Romeinse samenleving, en Scott oordeelde dat met de cinematografische technieken van 1999 hij beslist tegenover voornoemde voorbeelden een zekere meerwaarde zou kunnen bieden. En het dient gezegd: hij is in zijn opzet geslaagd: de veldslagen zijn spectaculairder opgevoerd dan in welke andere historische oorlogsfilm ook, de weergave van het oude Rome met o.a. de schitterende scenes in en rond het Colosseum zijn zinderend, en de vele gevechtscenes in de arena blinken uit door dynamisme. De film verveelt ondanks zijn lengte (extended editie twee uur en vijftig minuten) geen seconde. Naast een boeiend verhaal biedt de film ook een redelijk accuraat beeld van het Imperium Romanum in het begin van haar vervalperiode. Hij vond navolging, onder meer bij Wolfgang Petersen die een paar jaar erna de legenden van Homeros deed herleven in Troy.

Generaal Maximus (Russell Crowe), een van oorsprong Iberische officier en een van de meest loyale aanhangers van keizer Marcus Aurelius (wijlen Richard Harris), leidt de strijd in het laatste verzet van de barbaarse Germaanse stammen tegen het almachtige Romeinse leger. Maximus kijkt verlangend uit naar het einde van de strijd, om zich terug naar zijn gezin in Spanje te kunnen begeven. Wanneer de strijd gestreden is, en de laatste barbaarse troepen op zeer gedetailleerde wijze in de pan zijn gehakt, neemt Marcus Aurelius Maximus in vertrouwen: nadat de strijd gestreden is, wil hij via politieke hervormingen de macht terug overdragen aan de Senaat, en dus aan het volk. Dit is zeer tegen de zin van Aurelius' zoon Commodus (Joaquin Phoenix), een profiteur en lafbek eerste klas, die hiermee zijn kansen op het keizerschap aan zich voorbij ziet gaan. Hij vermoordt daarom zonder al te veel scrupules zijn vader, en dwingt de troepen om een eed van trouw te zweren aan hemzelf, de nieuwe keizer. Enkel Maximus, die op de hoogte is van Aurelius' wens om het keizerschap te beëindigen, weigert om Commodus te volgen. Commodus laat hem arresteren en spreekt een terechtstelling uit over hemzelf en zijn gezin. Vechtersbaas Maximus kan echter zijn executiepeleton moeiteloos verschalken, en spoedt zich naar huis, waar hij alleen maar de restanten van Commodus' schanddaad kan vaststellen: zijn vrouw en kind zijn op gruwelijke wijze vermoord.

Maximus zweert wraak, maar hij wordt al snel gevangen genomen door een bende slavenhandelaars, en belandt uiteindelijk in Noord-Afrika. Door zijn vechtkunde valt hij in positieve zin op bij de slavenhandelaar Proximo (wijlen Oliver Reed), zelf een voormalig gladiator die door zijn inzet in de arena uiteindelijk zijn vrijheid heeft kunnen afkopen. Proximo geeft Maximus de kans om zich te bewijzen in het bloederige gladiatorenspel, en, gedreven door wraakgevoelens, werkt Maximus zich op tot topstrijder in de arena, en mag uiteindelijk in het Colosseum gaan optreden voor keizer Commodus.

Wanneer Commodus verneemt dat de ongenaakbare gemaskerde gladiator niemand minder is dan de doodgewaande voormalige generaal van zijn vader, confronteert hij hem in de arena met de sterkste tegenstanders en de bloeddorstigste wilde dieren. Maximus zet echter zijn reeks overwinningen voort, en wint hierdoor de sympathie van het Romeinse publiek. Ook krijgt hij het bezoek van Lucilla (Connie Nielsen), de zus van de keizer, met wie hij ooit een verhouding heeft gehad. Ze licht hem in over het feit dat Commodus de macht van de Senaat definitief wil breken om zijn eigen macht als alleenheerser verder te kunnen veiligstellen. Maximus steunt de verzetbeweging van senator Gracchus (Derek Jacobi) tegen de keizer, om de wil van Aurelius te respecteren. Lucilla wordt echter gedwongen om de plannen van de verraders aan Commodus op te biechten, wanneer deze haar zoontje dreigt te vermoorden. Omdat niets wat hij op Maximus afstuurt, hem schijnt te kunnen deren, zal Commodus uiteindelijk zelf de confrontatie met Maximus in de arena aangaan.

De acteurs geven allemaal het beste van zichzelf: Russell Crowe is uiterst overtuigend als de getormenteerde generaal die geen zielerust kan vinden vooraleer hij zijn vrouw en kind gewroken heeft, ook Joaquin Phoenix als de geestelijk gestoorde en incestueus geobsedeerde usurpator-keizer Commodus zet een glansrol neer, evenals de tegen het einde van de filmopnamen overleden Oliver Reed als de oude mentor Proximo. Maximus' beste maat in de arena, Juba, legde acteur Djimon Hounsou ook geen windeieren, want hij mocht sindsdien onder meer een rol in de reeks Alias op zijn naam schrijven, alsook rollen in onder meer The Island, Blood Diamond en Eragon. De gevechtscenes zijn naast uiterst realistisch echter danig bloederig, en niet geschikt voor kijkers met een gevoelige maag. In deze uiterst gevarieerde cocktail van liefde, verraad, intriges en vooral veel geweld, passeert de ene onvergetelijke scène de andere: Maximus wiens troepen elk woord van hun leider als nectar naar binnen zuigen, Commodus die zich zichtbaar moet bedwingen om zijn zus niet te bespringen, de slachtorgieën die zich in de arena afspelen, ze hebben allemaal iets authentieks. Misschien afgezien van de televisieserie Rome die het met een veel bescheidener budget moest stellen, is dit één van de visueel knapste recreaties van het oude Rome op het toppunt van haar macht. Ik hou echter vooral van Gladiator omwille van de schitterende fotografie die beroert - de gewelddadige slachtingen worden met een zekere visuele esthetiek toch draaglijk gemaakt zonder aan gore-level te moeten inboeten - en ontroert - de slotscène is er nog altijd één waar je moeilijk droog bij kan blijven.

Deze Blu-ray bevat van de film zowel de theatrical cut als de extended cut, die beide reeds vroeger op dvd te krijgen waren, nu met seamless branching broederlijk naast elkaar strijdend in de arena om de gunst van de kijker. In het inleidend filmpje van de Extended Edition geeft regisseur Ridley Scott echter duidelijk te kennen dat deze niét de director's cut is - dat is de versie die in de bioscoop is geweest - en dat de andere cut gewoon meer materiaal bevat dat gesneuveld was bij de theatrical cut - ongeveer 15 minuten, verspreid over de hele film. Scott wil het niet met zoveel woorden gezegd hebben, maar hij heeft duidelijk zijn reserves bij deze release. Wat de film zelf er niet slechter op maakt, natuurlijk. De extended cut bevat grotendeels dezelfde scènes als degene die op de release van de theatrical cut in de extra's-sectie terug te vinden waren, maar nu op hun plaats beter gemonteerd. Deze scènes zitten verspreid over de hele film, en een echte lijn is er niet in te trekken, behalve dan dat de subplot waarin senator Gracchus samen met Lucilla en enkele anderen plannen smeedt om Commodus af te zetten, enkele significant langere nieuwe stukken oplevert. Het is vooral Connie Nielsen die meer screen time toebedeeld krijgt in de langere versie. Er zit ook nog een volledig nieuwe scène in waarin Commodus - tevergeefs - in één van zijn legendarische zenuwtoevallen poogt om een standbeeld van zijn vader te onthoofden, en één waarin hij de verantwoordelijken voor Maximus' ontsnapping laat executeren. Ook de tocht van Maximus naar huis om de schade op te gaan meten lijkt iets langer, en één scène die echt wel verschillend is van de theatrical cut, is die waarin Commodus zijn intrede in Rome maakt: in deze versie wordt hij daarbij door het publiek ondubbelzinnig uitgejouwd en krijgt hij zelfs de belediging "usurpator" naar ht hoofd geslingerd. Geen van de nieuwe scènes verstoort het tempo van de film, behalve misschien deze laatste, omdat die nogal erg contrasteert met de populaire Commodus die 150 dagen lang brood en spelen op het menu zet, en wiens populariteit pas begint te tanen naarmate die van Maximus toeneemt. Is de extended edition nu echt beter dan de theatrical cut? Zonder afbreuk te willen doen aan de film zelf: nauwelijks. Scott verkoos zelf de theater-versie, en wij zijn geneigd hem gelijk te geven. Het feit dat de film in zijn oorspronkelijke versie reeds overladen werd met Oscars, spreekt al genoeg voor de kwaliteit ervan. De keuze is echter voor de kijker, en dat is een prima uitgangsprincipe.

BEELD EN GELUID
Universal releaste eerder Gladiator op Blu-ray in een fel gecontesteerde release waarin duidelijk een probleem was met de digitale ruisonderdrukking. Dit had onder meer tot gevolg dat er flink wat rood uit het beeld was gefilterd, dat alle natuurlijke grain uit het beeld was verdwenen, maar ook dat de gezichten er als wassen beelden uitzagen, en tot overmaat van ramp in de openingsscène bij de slag in Germania de digitale filters zodanig ijverig hadden gedraaid dat niet alleen rondvliegende pijlen waren verdwenen, maar ook hele vuurballen plots de fysieke gave hadden verkregen om in mid air te verdwijnen en plots even verder weer te verschijnen. Het volledige relaas van deze gebrekkige release kan u overigens op de bovenstaande link lezen. De officiële versie van Universal luidt nog altijd dat er met de vorige versie niets mis was, maar dat aangezien er een niet onaardig aantal mensen de digitale noisereductie-versie niet lusten, ze toch een rerelease hebben gepland met een beeld dat meer aanleunt bij de cinemaversie, alsook de eerder op dvd uitgebrachte 2-diskversie en 3-disk extended edition.

Deze nieuwe versie had een tentatieve releasedatum van 1 juli 2010, maar de disk bleek niet in de rekken te liggen wegens het feit dat de metalen steelbooks niet op tijd af zijn geraakt. Universal heeft dan maar de nieuwe versie, die ze labelen als "10th Anniversary Edition" in de oude doosjes gestoken, en een sticker op de doosjes geplakt; de nieuwe versie is dus op het zicht onderscheidbaar doordat er een nieuwe extra op disk staat (een applicatie voor één of ander stuk technische rommel van Apple), alsook aan de nieuwe barcode, namelijk 5050582773859. Helaas zijn niet alle winkels even goed op de hoogte van de verschillen tussen de twee versies, en vooral in winkels die ongesealde exemplaren verkopen, waarbij de disks in een lade achter de toog zitten terwijl de lege doosjes in de winkel staan, moet u danig uit uw doppen kijken dat u niet de verkeerde disks krijgt; de disks zelf zijn namelijk amper op het zicht van elkaar te onderscheiden. Op de datazijde van de disk kan u in tegenlicht altijd de persingscode checken: die van de buitenste ring is L0 G51-28647/1 V02 POk en die van de binnenste ring L1 G51-28647/2 V02 DWM.

Maar het goede nieuws is dat de nieuwe versie een veel betere beeldtransfer bevat dan de vorige versie. De gezichten zien er niet meer uit alsof ze gezandstraald zijn; het reliëf en de poriën, alsook de verwondingen van Maximus komen een stuk beter uit de verf, de halo's rond de Pretoriaanse wachten in het Colosseum zijn verdwenen, en de huidtinten neigen naar een meer realistisch roodoranje dan naar het bleekblauwe. Het hele kleurpalet is overigens verschoven, en het geheel lijkt niet langer op een goedkoop waterverfschilderijtje. Het zijn niet alleen dergelijke details die alleen maar boven komen in een screenshot die het hem doen, het geheel laat een veel rustigere en evenwichtigere indruk qua motion flow na, die minder pijn doet aan de ogen. Ondanks het feit dat ditmaal er niet maniakaal met een scherptefilter over het beeld is gegaan geeft het geheel een scherpe, contrastrijke indruk. Vanaf de uitval van de Germanen over de sneeuw in Marcus Aurelius' kamp tot in de woestijn van Afrika, tot en met de rozenblaadjes in het Colosseum: alles ziet er opnieuw uit zoals het van de eerste keer had moeten zijn. Naarmate u over meer high end-apparatuur beschikt wordt het verschil met de oude versie alsmaar pijnlijker duidelijk.

De DTS-HD MA 5.1-soundtrack is zeker één van de betere te noemen; de pijlen zoeven wel in het rond, de menigte in het Colosseum weerklinkt langs alle kanten in het rond, en het subtiele geluid van stalen zwaarden die uit hun metalen schede worden getrokken missen hun doel niet. Eén van mijn favoriete scènes is wel die waarin Maximus en zijn medeslaven het in de arena tijdens een restage van de slag bij Carthago moeten opnemen tegen strijdwagens met ziekelijk over elkaar schurende messen aan de wielen. De scène eindigt in de grootste chaos wanneer de strijdwagen wordt omgetild en in de coulissen terecht komt, toch blijven alle details genuanceerd en duidelijk overkomen. Het is echter niet alleen bij de geweldige spektakelscènes dat er op de kwaliteit wordt gelet, ook wanneer bijvoorbeeld Maximus en Marcus Aurelius in de knusse vertrekken van de tent van de keizer overleg plegen, wanneer Commodus en Lucilla in een rammelende trekkar op het slagveld arriveren en wanneer de gefrustreerde Commodus op het standbeeld van zijn vader begint in te hakken wordt er aandacht besteed aan de atmosfeer. Eén of twee keer heb ik bij iets luidere effecten een klein beetje vervorming gehoord.

EXTRA'S
Man man man! Ik had gehoopt om al het materiaal van zowel de 2-diskversie als de 3-diskversie terug te vinden op Blu-ray. Niet alleen is mijn dagdroom werkelijkheid geworden, d'r zit namelijk nog méér materiaal op dan totnogtoe beschikbaar was. Na het maken van de keuze op de eerste disk voor welke versie u wil gaan, krijgt u de mogelijkheid om de film te bekijken met twee verschillende audiocommentaren. In beide geeft regisseur Ridley Scott acte de présence, overvloedig duiding gevend bij de artistieke keuzes die hij in deze film heeft gemaakt, op de theatrical cut wordt hij vergezeld door fotografie-regisseur John Matheson en editor Pietro Scalia, op de extended edition bestaat het gezelschap uit goeie ouwe Russell Crowe. Deze track was de allereerste keer is dat Crowe een commentaar insprak, is dezelfde als op de extended edition, en zowel Crowe als Scott laten duidelijk uitschijnen dat Gladiator één van hun meest gekoesterde projecten was, en vijf jaar na datum, steeds is. De heren spreken met veel kennis van zaken en laten een intelligente indruk na. D'r is één erg ergerlijk feit en dat is dat geen van beide tracks voorzien is van Nederlandse ondertitels, wat op zich niet zo'n ramp is, maar wel raar aangezien ondertitels wel in zowat elke andere taal beschikbaar zijn. Wie voor de extended edition kiest krijgt ook de inleiding door Scott, die benadrukt dat de tweede versie gewoon een langere versie van de film is, maar géén director's cut. Kiest u voor de theatrical cut, dan kan u in het menu de verwijderde scènes gewoon optioneel bekijken.

Nieuw op de eerste disk zijn twee U-control opties. Scrolls Of Knowledge geeft de kijker de mogelijkheid om stukken uit de film te selecteren aan de hand van historische trefwoorden. Een soortgelijk bladwijzersysteem is Visions From Elysium, waarbij het niet over de inhoudelijke maar over de filmische aspecten van Gladiator gaat. U kan daar al een selectie maken aan topics die u interesseren, maar het nut ontgaat me daarvan, want deze worden toch pas geactiveerd als u disk 2 in de speler stopt. Waar overigens deze feature óók terug te vinden is.

Deze versie bevat ook nog een Pocket Blu-toepassing. Dit zou het mogelijk moeten maken om de Blu-ray te bedienen via een telefoon of iPod van Apple, maar aangezien dergelijke rommel bij mij niet in huis komt, kan ik niet testen of u hier iets aan heeft. Inhoudelijk lijkt het me echter niet iets waar de film of de disk mee staat of valt. De applicatie is wél handig om de oude, foutieve disk van de nieuwe te kunnen onderscheiden.

We overlopen even de talrijke features die op de tweede disk worden aangeboden

Documentaire "Strength And Honour: Creating The World Of Gladiator" (197 min.)
Deze documentaire was eerder al terug te vinden op disk 2 van de 3-diskversie. Deze megafeaturette bestaat uit 7 deeldocumentaires, maar laat zich perfect bekijken als één lange, comprehensieve making of-documentaire, die uiteraard de intrinsieke waarde van een standaard-stukje promotie vele malen overstijgt (gegeven dat de gemiddelde aandachtsspan van een televisiekijker het halfuur niet overschrijdt). In Tale Of The Scribes (34 min.) gaan we op zoek naar de oorsprong van het script en naar de manier waarop Ridley Scott zijn naam aan het project verbond, waarvan het succes helemaal niet gegarandeerd was: het project was peperduur, alle sandalenfilms van de afgelopen 40 jaar waren zonder uitzondering geflopt en een film over een slaaf die voor het entertainment zijn medeslaven aan mootjes hakt, was ook al niet wervend. Dit segment bevat veel goed interviewwerk met cast en crew, zowel on- als off-stage. The Tools Of War (13 min.) belicht uitvoerig de logistieke nachtmerrie om duizenden attributen, vooral wapens en harnassen, te maken, om maar te zwijgen van het zwaardere werktuig zoals de katapulten en dergelijke bij de massaveldslagen. Een gelijkaardig probleem ontstond bij het ontwerpen van de kostuums, zowel voor de duizenden figuranten als voor de protagonisten. In Attire Of The Realm (20 min.) leren we hoe de kostuumafdeling een evenwicht moest zoeken tussen historische accuraatheid en het verschaffen van een eigen identiteit aan de verschillende hoofdpersonages. The Heat of Battle (66 min.) is het langste fragment, en voert ons mee naar het belangrijkste deelproces van het maken van het film: het draaien zelf. De uren in de make-up bij de veldslagen, het engelengeduld van de acteurs bij het draaien onder de meedogenloze Maltese zon, het opbouwen en vervolgens weer afbreken van gigantische tentenkampen... het verhaal van het maken van deze prent is al een episch drama op zich. Shadows And Dust (25 min.) is echter misschien het meest beklijvende fragment: het toont ons hoe de producenten van de film het plotse overlijden van acteur Oliver Reed hebben opgevangen, en hoe ze het minimum aan beeldfragmenten dat ze met hem al hadden geschoten tot een maximaal effect hebben uitgestrekt. De documentaire is tegelijk een mooi eerbetoon aan de acteur, en bevat nog tal van niet eerder vertoonde interviewfragmenten. In The Glory Of Rome (20 min.) is de voornaamste ster de computer: er wordt getoond hoe via CGI de imposante decors en de mensenmassa's worden gecreëerd. De logische afsluiter is de documentaire Echoes In Eternity (19 min.), die het commerciële en kritische succes van de film (lees: de Oscar-toevloed) kadert. Strength And Honor: Creating The World Of Gladiator is gewoon een goede documentaire, goed en evenwichtig samengesteld door het team van Charles de Lauzirika, die blijkbaar zeer goeie toegang hebben gekregen tot de verschillende beeld-en geluidsbronnen. Het vertrouwen en het wederzijds respect tussen de Lauzirika en Scott zal hier wel niet vreemd aan zijn. De Lauzirika slaagt erin om een veelbesproken film als Gladiator toch nog vanuit een andere invalshoek te kijken. Zowel letterlijk als figuurlijk, want veel van de gebruikte filmfragmenten zijn uit andere hoeken geschoten dan diegene die uiteindelijk in de film zijn gebruikt, wat je als kijker toch als erg verrassend ervaart. De sectie bevat nog een lijstje credits en een enhanced video mode.

Image And Design
Nog materiaal van de 3de disk van de 3 disk-versie, een mix van beeldfragmenten en fotogallerijen. In de eerste sectie vinden we onder Production Designeen featurette terug met conceptueel artiest Arthur Max (10 min.), die een hoop decors en sets heeft uitgetekend, samen met een erg comprehensieve galerij van zijn werk. Naast enkele grotere gallerijen met concepten van Germania en Rome, vinden we ook meer bescheiden sets van interieurs terug, om dan te eindigen met een vergelijkende studie over het Colosseum van Rome, waarbij schetsen naast foto's van interieur en exterieur worden geplaatst. In Storyboarding krijgen we eerst een inleiding door sketch-artist Sylvain Despretz (14 min.), alvorens we de storyboards zelf mogen bekijken. Voor drie gevechtsscènes is er een storyboard-to-film vergelijking, waarin je gebruik kan maken van de multi angle-optie, én via de audioknop ook nog eens het bijpassende commentaar van Despretz kan beluisteren. Daarnaast vinden we een tiental zeer uitgebreide storyboard-gallerijen, onder meer Scott's fameuze "Ridleygrams" (zeer eenvoudige krabbeltjes) en de fameuze niet verder uitgewerkte neushoorn-gevechtsscène (die niet is opgenomen wegens gebrek aan een gedomesticeerde neushoorn). De Costume Design Gallery toont ons nog 6 uitgebreide kostuum-ontwerpen - tekeningen en foto's van Maximus, Commodus, Lucilla, Proximo, de gladiatoren, en laat ons zeggen, "de rest". Photo Galleries bevat, zoals de naam het zegt, 11 fotogalllerijen één in Germania (feitelijk in Groot-Brittanië) en één in Marokko, acht op Malta waar de scènes "in Rome" zijn opgenomen, en nog een laatste gallerij met promotiefoto's. In Weapons Primer: Simon Atherton (5 min.) zien we hoe er voor de film duizenden wapens werden gesmeed

Abandoned Sequences & Deleted Scenes
Hierin vinden we nog 4 verwijderde scènes. Alhoewel: twee ervan zijn enkel storyboards (waaronder de fameuze neushoorn-scène), en eentje is een knappe alternatieve openingssequentie, die de film echter nóg langer zou gemaakt hebben. We denken echter niet dat dit materiaal nog stof genoeg biedt voor een Gladiator Special Extended Director's Ultimate Cut Edition.

The Aurelian Archives
Deze sectie bevat essentieel al het materiaal dat op de bonusdisk van de theatrical edition te vinden was, aangevuld met nog één documentaire uit de 3 disk-versie die in de vorige sectie ontbrak en om de één of andere reden hier is ondergebracht, en nieuw materiaal. In de 25 minuten durende documentaire The Making Of Gladiator (25 min.) krijgen we de lokaties te zien waar de film is geschoten, zoals Malta en Marokko, en fragmenten uit de film worden afgewisseld met interviews met o.a. Russell Crowe. Gladiator Games: Roman Blood Sport (50 min.) biedt een fascinerende blik op de geschiedenis van de Romeinse circusspelen, waarbij ook de parallel wordt getrokken met films als Spartacus én moderne gevechtssporten. In Hans Zimmer: Composing Gladiator (25 min.) laat Zimmer, die voor het succes van Gladiator bekend was van onder meer soundtracks van films als Rain Man en The Lion King, en Lisa Gerard ons een blik gunnen achter de schermen over hoe ze bij het Gladiator-project betrokken geraakten. Netjes, alleen is de commerciële plug om het soundtrack-album te gaan kopen iets té voor de hand liggend. Nieuw is An Evening With Russell Crowe (28 min.), een avondje waarin het publiek vragen kan stellen aan de acteur, waarschijnlijk memorabel omdat Crowe voor de verandering niemand begint te bekogelen met telefoontoestellen. Ook Maximus Uncut: Between Takes with Russell Crowe (8 min.) is een nieuw, lichtvoetig stukje film waarin Russell Crowe op de set een paar keer minder ernstig te zien is. De notes-only feature My Gladiator Journal, by Spencer Treat Clark verschaft ons een blik in het dagboek van Spencer Treat Clark, de jongen die Lucius speelt in de film, en biedt ons een redelijk interessante kijk op de film. VFX Explorations: Germania And Rome (23 min.) is dan weer een overblijfseltje van de 3-diskversie, een toemaatje voor de liefhebbers van de computergegenereerde decors, waarin de ontwikkeling van bepaalde computershots nog eens gedetailleerd worden toegelicht. Met Trailer & TV-spots wordt de extra's-sectie uiteindelijk afgesloten met de teaser trailer, de theatrical trailer en 20 televisiespots.

CONCLUSIE
Deze versie van Gladiator is in tegenstelling tot de voorgaande versie absoluut vrij van fouten, en is na Pirates Of The Caribbean, The Fifth Element en Saving Private Ryan - helaas - de zoveelste disk die op korte tijd moet worden teruggeroepen wegens technische onvolkomenheden. Of er ook in de Benelux een inruilprogramma komt om de bezitters van een foutieve disk tevreden te stellen is op het ogenblik van schrijven nog niet duidelijk, alhoewel er in Amerika en het Verenigd Koninkrijk blijkbaar al een hotline is geopend. Laten we er echter filosofisch bij blijven en vooral onthouden dat het vooral dankzij de mondigheid van de consument is, die zich niet langer zomaar willekeurig een oor laat aannaaien, dat er op dit vlak iets beweegt.