Exit Through The Gift Shop of vrij vertaald Naar Buiten via de Museumwinkel is beslist één van de belangwekkendste en bovendien één van de grappigste documentaires die in 2010 het daglicht zagen. Maker is de beroemde en beruchte Engelse grafittikunstenaar Banksy, een man wiens identiteit angstvallig geheim wordt gehouden en die er ook zelf alles aan doet om onbekend te blijven. In de documentaire ziet u hem een paar keer tijdens een interview, telkens met tegenlicht, met een monnikskap en vervormde stem. Als hij dan toch in beeld komt tijdens z’n nachtelijke escapades in Londen of Los Angeles, dan wordt z’n gezicht afgedekt met een raster van digitale blokjes: de meester geeft wat dat betreft geen millimeter toe.
 

 

Wat u te zien krijgt in Exit Through The Gift Shop is een door Banksy gecompileerde film op basis van videomateriaal van de bizarre en lichtjes gestoorde Fransman Thierry Guetta die begin jaren negentig naar Los Angeles uitwijkt waar hij via een aantal boetieks een zeer lucratieve handel in gebruikte kleren begint. In een belabberd Frengels vertelt hij voor de camera hoe hij volle containers voor 50 dollar opkocht en de inhoud als design- en exclusieve kleding aan de man en de vrouw bracht in L.A. Op een keer valt hem een camera in de schoot en begint Guetta alles te registreren wat voor z’n lens komt. Tijdens een bezoek aan z’n familie in Parijs filmt hij z’n neef Space Invader, een straatkunstenaar die gekleurde mozaïeken ter grootte van een A4’tje als cryptische buitenaardse boodschappen achterlaat in het straatbeeld en die hem in contact brengt met Shepard Fairey, de Amerikaan achter de Hope-posters met de afbeelding van Barack Obama. Maandenlang gaat Guetta ’s nachts op stap om de activiteiten van Fairey en z’n collega’s op videoband vast te leggen met als smoesje dat hij een grote documentaire over street art wil maken. Daarbij schrikt hij er niet voor terug om zelf hand- en spandiensten te leveren, want de grafittikunstenaars opereren uiteraard alleen, met verfpotten, stencils en ladders en een beetje hulp is daarbij welkom. Tijdens die illegale nachtelijke uitstapjes krijgt Thierry Guetta de smaak te pakken en leert hij de finesse van het vak. Maar de man die hij tot elke prijs voor z’n camera wil, de Engelse streetartberoemdheid Banksy, blijft buiten zijn bereik.
 

 

Thierry Guetta wordt een autoriteit op het vlak van geschikte muuroppervlakken voor street art in Los Angeles. Na een telefoontje van Fairey die hem meedeelt dat z’n collega Banksy in de stad is en maagdelijke muren zoekt, komt de Fransman eindelijk in contact met z’n afgod. Street art is ondertussen z’n grote obsessie geworden waarvoor hij zelfs z’n boetieks verwaarloost, tot groot ongenoegen van zijn echtgenote. Guetta wordt de vaste nachtelijke begeleider van Banksy in Los Angeles en de Brit vindt het oké dat zijn activiteiten worden gefilmd. Street art is een vluchtig medium, zegt hij daarover, en dus is het goed dat er iemand de tijd neemt om het op film vast te leggen. Vooral Guetta's intentie om een documentairefilm over het genre te maken, spreekt Banksy aan, maar als die een tijdje nadien aan de Fransman vraagt hoe ver hij is opgeschoten, moet Guetta het antwoord schuldig blijven. In z’n hobbykamer heeft hij ondertussen honderden cassetten met uniek beeldmateriaal over de activiteiten van streetartkunstenaars, maar ze zijn niet gerubriceerd en ook nooit bekeken en eigenlijk is het ook nooit Guetta's bedoeling geweest om er iets mee te doen: zijn werk is even vluchtig als dat van de artiesten zelf, het filmen is belangrijker dan het resultaat. Omdat Banksy blijft aandringen, sluit Thierry Guetta zich op in een montagestudio en draait een anderhalf uur durende documentaire in elkaar. Maar het resultaat ontgoochelt de Engelsman: Guetta heeft een flitsende, maar quasi niet bekijkbare film ineengebokst met Star Wars-achtige muziek, ontploffingen en het geluid van slippende auto’s, een soort streetartpornofilm. Toen besefte ik dat Thierry Guetta geen regisseur is, zegt hij daarover, maar slechts een man met een camera en mentale problemen.
 

 

Maar Banksy beseft dat Guetta’s materiaal uniek en waardevol is en bedenkt een manier om de Fransman uit de buurt te houden terwijl hijzelf de honderden videobandjes onderhanden neemt. Hij geeft Guetta de opdracht om in Los Angeles zelf kunst te gaan maken en die – overtuigd dat kunst inderdaad z’n nieuwe roeping is – stort zich met volle overgave op de street art. Onder de naam MBW of Mr. Brainwash begint hij z’n eigen Andy Warhol-achtig bedrijfje met een handvol medewerkers die zijn ideeën uitwerken en onder zijn supervisie in L.A. in de publieke ruimte aanbrengen. Om Banksy te imponeren besluit Guetta om een grote tentoonstelling van z’n werk te organiseren, een megalomaan project dat tegen alle verwachtingen in op het enthousiasme van de jonge en hippe kunstscène in L.A. mag rekenen: Mr. Brainwash verkoopt voor miljoenen dollars van zijn kunstwerken. Uit de honderden uren video-opnamen distilleert Banksy Exit Through The Gift Shop, een verrassend en boeiend overzicht van de hedendaagse streetartscène met Thierry Guetta, alias Mr. Brainwash, als hoofdpersonage. Maar Banksy houdt aan de hele zaak een kater over: ik heb jonge mensen altijd aangezet om zelf kunst te maken, besluit hij, maar dat zal ik in de toekomst niet meer doen. En nog: Thierry houdt zich niet aan de regels, maar goed, er zijn geen regels…

 

Is het hele verhaal over Thierry Guetta en Mr. Brainwash waar of compleet verzonnen? We moeten u het antwoord schuldig blijven, maar het zal niemand verbazen mocht het hier om de zoveelste stunt gaan van de Engelse grafittikunstenaar Banksy, want zelfs het feit dat Mr. Brainwash ondertussen de cover van het recente album van Madonna heeft ontworpen (in pure Andy Warhol-stijl), hoeft geen bewijs te zijn voor zijn bestaan. Bovendien is Exit Through The Gift Shop niet de langverwachte documentaire over de geheimzinnige Engelse kunstenaar Banksy, maar over de man die hij ongewild groot zou hebben gemaakt en dat is op z’n minst merkwaardig. Wie de Engelstalige Wikipedia even aanklikt kan overigens zelf vaststellen dat Mr. Brainwash én Thierry Guetta aangeduid worden als “vermoedelijk fictieve karakters”. Maar de heer Banksy is ondertussen zo bekend en invloedrijk dat hij het zich kan veroorloven om grapjes te maken en de hele kunstwereld te kakken te zetten. Dat diezelfde kunstwereld z’n cynische spelletjes maar al te graag meespeelt wegens het vele geld dat mensen bereid zijn op tafel te leggen voor zijn werk, het moet hem op z’n minst binnenpretjes bezorgen.
 

 

Ondanks het gebruik van heel veel amateurvideomateriaal is Exit Through The Gift Shop een releverende en hoogst interessante documentaire geworden met een zeer acceptabele technische kwaliteit. De camera zwiept af en toe meer dan nodig, maar dat effect komt de geloofwaardigheid van de maker (Thierry Guetta) ten goede. De montage is efficiënt en logisch en houdt de aandacht van de toeschouwer bijna anderhalf uur moeiteloos gaande. Bovendien is Exit Through The Gift Shop ook zeer grappig bij momenten en dat schrijven we helemaal op het conto van Thierry Guetta, of hoe de man ook echt mag heten. Dat hij van Europese en wellicht zelf Franse afkomst is, is vermoedelijk waar, maar hij kan uiteraard ook uit Franstalig Canada afkomstig zijn. De camouflage met brede bakkebaarden en later met dikke snor en baard dient wellicht om te verdoezelen dat het materiaal niet over een periode van verschillende jaren is opgenomen. Het is een detail waaraan veel aandacht is besteed en waarmee de toeschouwer ook voortdurend wordt geconfronteerd, want in de loop van de documentaire ziet Guetta er steeds belachelijker uit en uiteindelijk als een overjarige Woodstock-hippie. De mediocriteit van het personage heeft iets van de kamfergeur in oma’s klerenkast.
 

De geloofwaardigheid van de documentaire wordt onderstreept door de medewerking van Shepard Fairey en Space Invader, die zich beiden kritisch uitlaten over de manier waarop Mr. Brainwash hun methode en stijl plagieert en een onvoorstelbaar succesvolle formule uit de grond stampt, maar zij verlenen wellicht graag hun medewerking aan een project van collega-streetkunstenaar Banksy, want het levert ze extra aandacht op en bovendien gaat het om een perfecte performance in een totaal nieuwe omgeving. Dat Banksy niet bang is om z’n kunst en zichzelf te relativeren blijkt uit de kritische (of zgn. kritische) interviews met galerijhouders die hij af en toe tussen de beelden stopt, het meest merkwaardige een tussenkomst van een kunstkenner die zegt dat grafitti en street art geen kunst zijn en dat hij niet zinnens is om z’n mening te veranderen omdat werk van streetartkunstenaars plots door musea en verzamelaars wordt gekocht. Maar werd destijds niet hetzelfde gezegd over het werk van Keith Haring? En wat zou er van het werk van Rubens en Rembrandt geworden zijn indien collectioneurs, kerkgemeenschappen en vorsten hun werk destijds hadden genegeerd?
 

 

De beeldkwaliteit van Exit Through The Gift Shop is acceptabel. Heel veel opnamen zijn uiteraard ’s nachts gemaakt en dus redelijk donker, maar niet alle artiesten vonden het leuk dat Thierry Guetta extra licht gebruikte om hun illegale activiteiten perfect op videoband vast te leggen. Desondanks is het materiaal meer dan behoorlijk en is er altijd voldoende detail zodat de toeschouwer altijd ziet en begrijpt wat er aan de hand is. De interviews met Guetta, de artiesten, de galerijhouders, de fans en uiteraard met Banksy zelf zijn van zeer goede kwaliteit, zij het dat ze geconcipieerd zijn als fragmenten in een documentaire met weinig extra licht en zonder opvallende artistieke pretenties. Het geluid staat in 5.1, maar dat is overdreven voor een dergelijke productie en bovendien is het beeldmateriaal van Guetta uiteraard mono.
 

 

Verwijderde Scènes (5 min.) bevat een vijftal scènes uit de opnamen van Guetta en een interview met de Fransman tijdens de ombouw van de hangar voor z’n eigen tentoonstelling. Er zijn beelden uit z’n atelier, maar echt aan het werk zien we hem niet. De enige keer dat hij een werk probeert af te maken, is het uiteindelijk fucked up, zoals hij het zelf uitdrukt. In A Star is Born (7 min.) zien we Mr. Brainwash aan het werk in een ondergrondse tunnel in Londen die door Banksy is ingericht voor een overzichttentoonstelling over street art. B-Movie (14 min.) is een film over het werk van Banksy waarin de kunstenaar toegeeft dat z’n grafittiprojecten hem niet helemaal bevielen en dat hij daarom op stencils is overgestapt. Damien Hirst en Dennis Hopper komen even wat schouderklopjes geven, de kunstkenners wijzen eerder op het rebelse karakter van grafitti en street art, maar betwijfelen de artistieke kwaliteit ervan. We zien Banksy in actie in Londen terwijl hij clandestien eigen schilderijtjes ophangt tussen de grote meesters in vooraanstaande musea en uiteraard is er ook een interessant overzicht van zijn performances. Heel leuk is het fragment over z’n afbeeldingen die door ijverige gemeentebesturen uit het straatbeeld zijn verwijderd, maar nadien gerestaureerd toen het besef groeide dat “een Banksy” toeristen trekt! Ook z’n omstreden performance met een beschilderde olifant komt aan bod. Life Remote Control is een 14 minuten durende en door z’n advocaten goedgekeurde compilatie van de film van Thierry Guetta. Meer verdraagt een normaal mens niet!
 

 

Exit Through The Gift Shop van Banksy is een interessante en grappige film die elke kijker/toeschouwer probleemloos in de maling neemt, hem een bloeiende blik gunt op de hedendaagse streetartscène in Engeland en vooral in Los Angeles en die bovendien goed in elkaar zit, met interessante amateuropnamen en interviews. Of u het allemaal moet geloven is een andere zaak, maar onderhoudend is deze documentaire wél.