Drie en een half miljard geleden ontstond het eerst leven op aarde. De planeet zelf was toen al ruim een miljard jaar oud, maar de natuurlijke omstandigheden waren te precair om enige vorm van leven mogelijk te maken. Aarde zag er 3,5 miljard geleden heel anders uit dan vandaag. De continenten vormden nog een aaneen gesloten geheel en de atmosfeer was nog helemaal niet geschikt voor enige vorm van leven. In de oceanen was er wel sprake van evolutie, want daar ontstonden de eencellige organismen zoals microben die zich vermenigvuldigden door celdeling. Hun DNA bevatte niet meer dan een handvol bouwstenen, ze hadden geen organen, geen zintuigen en geen skelet. Ongeveer twee miljard jaar lang waren ze de enige levende organismen op aarde. En dan zo’n zeshonderd miljoen jaar geleden, na de strengste ijstijd ooit waarbij het aardoppervlak gedurende miljoenen jaren tussen Noord- en Zuidpool met een ijslaag tot 1 km dik bedekt was,  gingen vulkanen wereldwijd vuur spuwen waardoor de atmosfeer opgewarmd werd en het ijs ging smelten. Water en puin verdween via brede rivieren naar de oceanen waar het als kunstmest diende voor de primitieve levensvormen. Eencellige organismen gingen zich verenigen en werden meercellig en legden de grondslag voor alle leven op aarde.
 

 

Maar daarmee was er nog geen sprake van landdieren, want de atmosfeer was ijl en bevatte nog te weinig zuurstof. Eerst behoorden de plantenwereld voldoende ontwikkeld te zijn en vervolgens duurde het nog vele tientallen miljoen jaren vooraleer de eerste oceaanbewoners zich voorzichtig vanuit de oceanen op vaste bodem waagden. Organismen met een uitwendig skelet waren beter gewapend tegen uitdroging, maar kieuwen moesten voor alle soorten nog evolueren tot longen of systemen die het rechtstreeks inademen van zuurstof  uit de lucht mogelijk maakten vooraleer een definitieve migratie tot de mogelijkheden behoorde. Onze aller primitiefste voorouders verschenen wellicht zo’n 500 miljoen jaar geleden ten tonele, de eerste primaten minder dan 100 miljoen jaar geleden. Als we de tijd die verlopen is sinds het ontstaan van de aarde uitzetten op een tijdsband van een meter, dan is onze soort een product uit de allerlaatste millimeter.
 

 

Sir David Attenborough is een autoriteit inzake natuurdocumentaires. In een carrière van meer dan 50 jaar reisde hij naar alle hoeken van de aarde om de rijkdom van onze biosfeer in kaart te brengen en verslag uit te brengen over de wondere wereld van planten en dieren. In First Life richt hij de camera op het ontstaan van het leven op aarde, een proces dat miljarden jaren in beslag nam. Hij bezoekt geologische sites in de Canadese Rocky Mountains en in Australië waar wetenschappers oerrotsen, die eens de bodem van de zee vormden, onderzoeken op de aanwezigheid van fossielen die 600 miljoen jaar oud zijn en waarvan men tot voor kort het bestaan niet eens vermoedde. In de zuidelijke Atlas (Marokko) toont hij de kijker trilobieten, bizarre kevers die door specialisten minutieus uit zandsteen zijn geslepen en die vele miljoenen jaren oud zijn. In het plaatselijke museum worden honderden varianten tentoongesteld. Het blijkt om een zeer succesvolle soort te gaan, want volgens insiders zouden er al meer dan 50.000 verschillende types gevonden zijn, vaak met bizarre vorkachtige horens of vervaarlijk uitziende staarten waarmee ze wellicht hun vijanden en prooien belaagden.  In het Noord-Australische regenwoud zien we fossielen van garnaalachtige diertjes met vijf ogen en andere met drie poten, experimenten die het niet gehaald hebben, maar die bewijzen dat de natuur onvoorstelbaar creatief is.
 

 

Gewervelde dieren – met het skelet aan de binnenkant – verschijnen veel later ten tonele, maar ze zullen zeer succesvol zijn, want zij worden niet beperkt door een benig omhulsel en kunnen dus veel groter worden, wat op termijn een voordeel zou blijken te zijn. De ontwikkeling begint zoals de fossielen getuigen opnieuw in de oceanen en het fragiele visachtige zeediertje dat z’n schaduw heeft achtergelaten in het gesteente is wellicht een van onze oudste voorouders. Met de nieuwste CGI-technieken wordt het tot leven gebracht net zoals z’n eerste mogelijke neefje dat het water verliet om zich zo’n vijfhonderd miljoen jaar geleden in de vochtige holtes van rottende boomstammen te vestigen en die vandaag nog een verre familielid heeft in het regenwoud van Noord-Australië. Het commentaar van David Attenborough wordt telkens aangevuld met uitleg van specialisten die vaak al meer dan 20 jaar rotsgesteenten onderzoeken op de aanwezigheid van fossiele bewijzen en wier theorieën vaak niet langer dan een paar jaar geleden zijn geformuleerd. Net zoals in het geval van de Steen van Rosetta, gevonden in 1799 in Egypte waardoor het ontcijferen van het hiërogliefenschrift plotseling geen hersenspinsel meer was, is het wachten op nieuwe fossiele bewijzen om het verhaal van het ontstaan van het allereerste leven te vervolledigen.
 

 

Hoe het leven is ontstaan en waarom, dat zijn vragen die wellicht nooit een antwoord zullen krijgen, want die informatie is uiteraard niet in het honderden miljoenen jaar oude gesteente vastgelegd, maar bovendien behoort die wetenschap tot de kerngeheimen van het leven op aarde en bij uitbreiding de zin en de onzin van de kosmos in z’n geheel. Wellicht zijn we te klein en te onbeduidend om die geheimen te ontdekken en misschien is onze grootste handicap wel het feit dat we het product zijn van het proces dat door die kerngeheimen op gang is gebracht. De kaas weet toch ook niet dat ie van een koe komt?

Naar goede BBC-gewoonte is het beeldmateriaal spectaculair en origineel en de kwaliteit ervan niet minder dan superbe. Scherp beeld, felle kleuren en een diep contrast garanderen u als kijker een aangename en adembenemende reis door tijd en ruimte met Sir David Attenborough als uw minzame en attente gids. Van documentaires verwacht je geen spectaculair geluid, maar de soundtrack van Attenborough’s First Life biedt voldoende verrassingen om uw aandacht gaande te houden.
 

 

Attenborough’s Journey is een 55 minuten durende Making-of waarin we David Attenborough volgen tijdens de opnamen voor First Life. De 83-jarige heeft z’n koffer gepakt voor een reis van meer dan 65.000 km over drie continenten om de tweevoudige documentaireserie te draaien die voorafgaat aan alles wat hij in de voorbije 30 jaar heeft gemaakt voor de BBC. Ik ben eigenlijk bij hoofdstuk twee begonnen, zegt hij lachend, en dit is de serie det m’n werk compleet maakt, over het prille begin van het leven op aarde. Hij is duidelijk opgetogen omdat hij het nog mee mag maken, want dertig jaar geleden waren er absoluut geen bewijzen over hoe het er 500 à 600 miljoen jaar geleden aan toe is gegaan op onze planeet. Als een kind in een speelgoedwinkel kijkt hij z’n ogen uit als ie aan de hand van een aantal pantheologen over uitgestrekte rotsplateaus loopt waar de fossielen voor het grijpen liggen, in Zuid-Marokko waar de uit steen bevrijde zwarte trilobieten, keverachtige insecten uit het Cambrium die eens de succesvolste soort op aarde waren en gedurende 250 miljoen jaren het aardoppervlak domineerden, hem fascineren. Als verzamelaar van fossielen kan hij zich uiteraard niet inhouden en onderhandelt hij met een plaatselijke verkoper over een steen met een vijftal voorzichtig uitgeslepen trilobieten Je mag vooral niet zeggen dat ze mooi zijn, zegt hij tegen de camera, want dan komt er elke keer een nul bij!

 

De ijzige wind in de Canadese Rocky Mountains, de hitte van de Marokkaanse woestijn, de vochtige lucht in het Australische regenwoud of een felle storm langs de Schotse kust, ze hebben nauwelijks invloed op z’n goede stemming, want David Attenborough trotseert graag de grillen van moeder natuur om de wonderen die ze voor hem verborgen houdt te ontdekken. In Londen bezoekt hij de CGI-studio waar de fossielen van 500 miljoen jaar geleden tot leven gewekt worden. Met open mond staat hij te kijken, want wat hij de kijker straks kan tonen is uniek en nooit eerder gezien. Hij is niet voor niks een pionier inzake nieuwe filmtechnieken voor natuurfilms en tijdens de lange dagen op de sets blijft hij rustig op het teken van de regisseur wachten. Als de kijker er straks maar van geniet, zegt hij, en nog: het wordt mooi, heel mooi!

 

 

Attenborough’s First Life is een serie van twee documentaires over het ontstaan van het leven op aarde. De films bevatten informatie die gisteren nog onbekend was en die pantheologen in het voorbije decennium wereldkundig hebben gemaakt. De grote middelen zijn ingezet om het allemaal voor de kijker zichtbaar te maken en zowel het beeldmateriaal als de inhoud van deze documentaires zijn gewoon indrukwekkend. De 55 minuten durende extra Attenborough’s Journey is trouwens al even boeiend als de beide documentaires zelf. De technische kwaliteit van het materiaal is bovendien uitstekend.