Alleen Hanna (Hanna Schygulla), het zangeresje en hoertje in de plaatselijke saloon, behandelt hem als een man en niet als een neger, dat wil zeggen voor zo lang ze geen bevestiging heeft van een positie als danseres in Chicago en haar koffers kan maken. Regelmatig verschaft hij zich dan ook toegang tot haar kamer via een flinke klimpartij langs de houten gevel van het gebouw, want de cowboys in de gelachzaal zijn niet opgezet met Whitys aanwezigheid, laat staan met zijn doortocht naar hun hoertje op de hogere verdieping. Maar Whity reageert gelaten op hun racistisch gedrag en hij biedt zelfs geen weerstand als een opgefokte revolverheld (R.W. Fassbinder) en z’n vrienden hem in elkaar slaan en bloedend op straat achterlaten.

Thuis is hij de knecht en de butler die de pesterijen van Katherine, Frank en Dave lijdzaam ondergaat. Hij stelt zich geen vragen en hij biedt z’n vader zelfs aan om de plaats van Frank in te nemen als die op een keer in de tuin de zweep over z’n rug krijgt wegens verregaande handtastelijkheden met z’n vaders jonge bruid. Maar het is uiteindelijk Frank, die zich schijnbaar graag in vrouwenkleren hult en die zelfs probeert om Whity te verleiden, die hem vraagt om z’n vader Ben Nicholson te vermoorden. Whity reageert afwijzend, maar krijgt kort nadien van Katherine het verzoek om Frank om te brengen. Bij Whity groeit de overtuiging dat de familie in de ban is van gevaarlijke intriges en verraad, en als hij z’n hart uitstort bij Hanna in de saloon, vertelt zij hem dat z’n vader Ben Nicholson haar flink wat dollars heeft toegestopt als zwijggeld. Ze zag nl. hoe die eerder op de dag een Mexicaan doodschoot die in dienst was genomen om de huwelijkstrouw van Katherine te testen: de brenger van slecht nieuws wordt het slachtoffer van de situatie. Whity beseft dat hij maatregelen moet treffen vooraleer hij zelf het slachtoffer wordt van de afrekening tussen z’n blanke familieleden. Hij besluit tot actie over te gaan.

Whity is Fassbinders enige film die in Amerika is gesitueerd. Er wordt wel eens gesuggereerd dat hij met deze productie al in een vroeg stadium van z’n carrière naar Amerika lonkte, uiteindelijk waren z’n grote voorbeelden allemaal Amerikaans regisseurs, maar het is twijfelachtig of de Duitse regisseur op dat moment al met die idee speelde. Uiteindelijk was hij nog maar twee jaar aan de slag als regisseur van bioscoop- en televisiefilms en besefte hij als selfmade man beslist maar al te goed dat hij nog heel veel te leren had. Whity wordt vaak het experiment genoemd waarop Fassbinder in latere films teruggreep, maar wie z’n eerste tien films bekijkt, stelt vast dat ze qua vorm, inhoud en sfeer vrij dicht bij elkaar liggen en allemaal ideeën bevatten die in z’n latere films terugkeren. Dat komt omdat de Duitse regisseur de meeste van zijn scenario’s zelf schreef of de grondstof ervoor zeer precies selecteerde, maar vooral ook omdat hij z’n draaiboeken gebruikte om de eigen demonen van zich af te schrijven: een Fassbinder-film is altijd een beetje zelftherapie.

In Whity draait alles om afgunst, ontrouw, verraad, racisme en geld. De enige die niet besmet is in het bizarre huishouden is de zwarte bastaardzoon. Hij probeert om overeind te houden want zichzelf eigenlijk al veroordeeld heeft, nl. een gezin dat er geen is en dat geteisterd wordt door de machtsspelletjes van een vaderfiguur die overigens participeert in het nauwelijks verholen racisme jegens z’n buitenechtelijke zwarte zoon. Hanna opent Whity uiteindelijk de ogen en brengt z’n emancipatie op gang. Vandaar naar een strafexpeditie is maar een kleine stap, al kost het hem wel enige moeite en raakt hijzelf heel even helemaal in de war. Maar in Fassbinders wereld is er geen pardon voor de schuldigen. Wie zijn fundamentele regels overtreedt, veroordeelt zichzelf, ook al betekent dat niet noodzakelijk dat de benadeelden recht gedaan wordt zoals blijkt uit de finale scène waarin Hanna en Whity in elkaars armen vallen in een kaal en leeg woestijnlandschap: voor geen van beiden is er nog een weg terug.

In Whity werkte Fassbinder voor het eerst samen met cameraman Michael Ballhaus. De regisseur was er niet gerust is, want Ballhaus kwam uit het televisiemilieu en dus stond de toen 36-jarige Berlijner voor een hachelijke opdracht, doch het resultaat overtuigde Fassbinder en was het begin van een intense samenwerking die 17 films opleverde (tot in 1979). Meteen was de Ballhaus-touch voelbaar (en vooral zichtbaar) in de Fassbinder-films, want de terughoudende en vaak amateuristische aandoende stijl van z’n vorige cameraman Dietrich Lohmann maakte plaats voor een verfijnde en gedurfde aanpak die zelfs Fassbinder nauwelijks voor mogelijk hield. In Whity demonstreert Ballhaus dat in een scène met vier personages die om beurt het woord nemen en die hij in één vloeiende camerabeweging perfect in beeld brengt zonder dat hij ook maar één keer het begin van de dialogen mist. De toneelachtige scènes compenseert hij met brede buitenopnamen, waardoor het Fassbinder-materiaal veel meer variatie bevat dan eerder het geval was en waardoor de narratieve voortgang positief beïnvloed wordt. En dat is nodig, want R.W. Fassbinder kiest opnieuw voor verstilde opnamen die vervreemding in de hand werken en karakters die heel weinig prijsgeven over hun ware bedoelingen. De informatie is m.a.w. vaak in pure visuele taferelen verpakt en dan is het een voordeel om een cameraman als Michael Ballhaus achter de camera te zien staan.

Hanna Schygulla is uiteraard van de partij in deze film en ondanks het feit dat de actie zich voornamelijk in het herenhuis van de Nicholsons afspeelt, krijgt zij bijzonder veel screentijd. Zij is het meisje dat het met de neger doet, maar ook degene die om hem geeft, al is haar toewijding relatief en ligt haar doel duidelijk elders. Günther Kaufmann kruipt in de huid van Whity. Hij is niet zo’n exceptioneel goed acteur als wel eens wordt beweerd, maar met z’n lichtjes witgemaakte lippen en z’n aantrekkelijke looks is hij een aangename en indrukwekkende verschijning. Ondanks een huwelijk en twee kinderen woonde de zwarte acteur een tijdlang samen met R.W. Fassbinder in Berlijn, maar in z’n biografie hield Kaufmann staande dat ze nooit seks met elkaar hadden. Hij trad in 14 Fassbinder-films op, was alles bij elkaar in meer dan 25 bioscoopfilms te zien en ruim 20 televisiefilms. Hij overleed in mei 2012.

In de bijrollen ziet u een bijna onherkenbare Harry Baer als de spastische Davy Nicholson en een al even maffe Ulli Lommel als z’n hoerige oudere broer Frank, twee moeilijke rollen die op een perfecte manier een gezicht krijgen. Katrin Schaake trad in 12 Fassbinder-films op en behoort net zoals Baer en Lommel tot het kleine groepje van Fassbinder-vertrouwelingen. Zij neemt de rol van de mysterieuze Katherine Nicholson voor haar rekening, een vrouw die uit berekening met een oudere man is getrouwd die ze hoopt kaal te plukken. De vooral in de jaren 60 succesvolle Australisch-Amerikaanse acteur Ron Randell speelt de rol van de strenge en meedogenloze pater familias Ben Nicholson, een wat bizarre keuze en misschien toch met het oog op Hollywood, want Whity werd in het Engels gedraaid en voor de Duitse release gedubd. Een overbodige onderneming, want bij de première op de Berlinale in 1971 waren kritiek en publiek weinig onder de indruk en de recensies de dag nadien klonken lauw tot vernietigend. De film vond dan ook geen verdeler: geen enkele Duitse firma wilde de kosten voor de kopieën betalen. In 1989 – 18 jaar na z’n release – werd Whity op de Duitse televisie uitgezonden en pas in 1992 kwam de film in een paar arthousebioscopen op het witte doek. Hanna Schygulla mocht in 1971 wél de Duitse filmprijs als beste actrice in ontvangst nemen en Kurt Raab voor het production design.

BEELD EN GELUID
Ondanks z’n hoge leeftijd is deze film voorzien van een meer dan acceptabele beeldkwaliteit. Heeft ermee te maken dat Fassbinder-films stuk voor stuk onderhanden zijn genomen vooraleer ze op dvd worden gereleased. Julianne Lorenz – Fassbinders vaste monteur vanaf 1977 en beheerder van z’n nalatenschap - houdt streng toezicht op de digitale restauratie en beschikt via de Fassbinder Foundation inmiddels over voldoende financiële middelen om de kwaliteit te garanderen. De kleuren zijn weer in hun oude glorie hersteld en het beeld bevat zo goed als geen ongerechtigheden. Soms is het beeld een beetje soft, maar over het algemeen is er sprake van scherpe en netjes afgelijnde opnamen. De soundtrack komt opnieuw uit de hoge hoed van Peer Raben, Fassbinders huiscomponist, en die heeft zich dit keer de moeite getroost om eens wat anders te componeren. Z’n muziektrack is levendiger en eigentijdser dan andere keren en klinkt erg Amerikaans (kan uiteraard niet anders in een western). Toch maakt Raben verrassende en interessante keuzes waardoor z’n soundtrack niet zo maar de zoveelste geluidsband bij een cowboyfilm wordt. Het bereik van de geluidstrack is eerder beperkt, want zoals algemeen bekend spendeerde Fassbinder geen geld aan geluid. Whity staat dus in mono.