Een beetje een bizarre uitgave deze Planet Earth: Nieuwe Ontdekkingen, want het nieuwe materiaal staat als bonus op disk 2 terwijl disk 1 twee documentaires bevat die helemaal geen nieuwe feiten belichten sinds het verschijnen van de prestigieuze Planet Earth-serie (u weet wel die 6 cm dikke en 80 cm brede dvd-box die tegenwoordig voor weinig geld wordt aangeboden in de highstreetwinkels), want beide films - ingelezen door Sir Richard Attenborough - hebben uitsluitend betrekking op het eerder verschenen materiaal. Wat ons betreft geen probleem, maar dan is de titel van deze release op z’n minst voor een deel misleidend en dat verrast ons voor een bedrijf als Dutch FilmWorks dat op de speciaal op de hoes aangebracht sticker meedeelt dat het om de officiële aanvulling gaat op de bekroonde serie Planet Earth. Als wat op disk twee staat inderdaad de officiële aanvulling is op de reeks, dan is het misschien geen goed idee om dat materiaal de bonus te noemen?

Maar goed, even vertellen wat deze release te bieden heeft: twee lange documentaires dus. Voor de samenstelling van Great Planet Earth Moments (45 min.) werd aan producers, researchers, cameramannen en andere medewerkers gevraagd om hun lievelingsfragment uit de indrukwekkende 11-delige natuurserie te selecteren. Het resultaat is een documentaire waarin het beste uit Planet Earth is verzameld: prachtige luchtopnamen van een zwemmende ijsbeer in een zee van ijsschotsen, een luchtballon die is opgestegen om een beeld te maken van een woud baobabbomen in Afrika, maar die door een navigatiefout van de bestuurder in de kruin van één van de bomen terechtkomt, unieke en zelden gemaakte opnamen van de confrontatie tussen een sneeuwluipaard en een berggeit in het uitgestrekte gebergte tussen Pakistan en Afghanistan met een verrassende afloop, wondermooie opnamen van een witte haai die op zeerobben jaagt, prachtige opnamen van metershoge, sneeuwwitte kristallen in een geheime grot in Mexico en de jacht van een roedel leeuwen op een olifant met faliekante afloop voor het grootste van de nog bestaande landdieren. Het is maar een greep uit het wondermooie beeldmateriaal uit de Planet Earth-serie en deze documentaire geldt m.a.w. als een uitgebreide wervende trailer voor dat originele materiaal. Als u nog onbeslist was, dan denkt u er na het bekijken van Great Planet Earth Moments beslist anders over.

In de zeer lange compilatie Production Diaries (110 min.) worden dezelfde en een aantal andere fragmenten uit Planet Earth vanuit het standpunt van de opnameploegen en hun gidsen en tolken bekeken en tonen de makers de praktische problemen waarmee men af te rekenen heeft bij het draaien van opnamen in afgelegen gebieden, moeilijk toegankelijk terrein, onder quasi onmenselijke omstandigheden of in gevaarlijke situaties. In het grensgebied tussen Afghanistan en Pakistan is een BBC-cameraman op z’n eentje drie jaar op pad om de zeldzame sneeuwluipaard te filmen. Z’n missie levert niet meer dan een paar seconden beeld op. Z’n collega’s die een jaar later in winter een nieuwe poging doen moeten zes weken in de vrieskou zitten voor een vrouwtjesdier en haar jong bereid zijn om voor de camera te poseren. In een uniek grottencomplex dat pas in de jaren negentig van de vorige eeuw in Mexico is ontdekt daalt een cameraploeg af om er opnamen te maken in de zgn. kroonluchterzaal. De plek ligt 1600 meter onder de grond en de afdaling is levensgevaarlijk. De opnamen duren 10 dagen. Tientallen speleologen slepen de hele dag voedsel en water aan en voeren het afval af, want van hun aanwezigheid mag geen zichtbaar bewijs overblijven. Na het vertrek van de BBC-ploeg gaat de grot definitief dicht om haar unieke karakter niet te verstoren. De locatie is geheim. Opnamen maken van foeragerende piranha’s is niet meteen een ongevaarlijke bezigheid, maar in het Braziliaanse Amazonegebied doet een BBC-ploeg voor het eerst een poging om deze bijtgrage visjes op de gevoelige plaat vast te leggen en in de zuidelijke Stille Oceaan is een team op pad om één van de gevaarlijkste haaiensoorten te filmen. Ook daar is er sprake van grote risico’s als er op een keer niet één, maar drie haaien verschijnen die schijnbaar ervaring hebben met het jagen in groep. In een gesloten natuurpark in het noorden van Noorwegen komen twee cameramannen in de problemen als hun blokhut de aandacht trekt van reusachtige uitgehongerde ijsbeer die ook wel eens een stukje mensenvlees lust. Hij wordt op afstand gehouden met berenbommetjes, een soort kleine vuurpijlen die na enkele seconden ontploffen, maar dat heeft niet echt veel effect. Op een ochtend staat de ijsbeer met z’n neus tegen het glas van hun keukentje en kijkt hij nieuwsgierig naar binnen. Deze en nog vele andere aspecten en anekdotes over het draaiproces van natuuropnamen komen in deze extra aan bod en de soms verveelde, doodmoeë, verbaasde, geschrokken of gewoon doodsbange ploegleden delen graag hun ervaringen met de kijker via aparte opnamen met kleine camera’s en webcams.

Even ter herinnering: aan Planet Earth is in totaal zo’n vijf jaar gewerkt met ruim 40 highdefinitioncamera’s op meer dan 200 locaties, met honderden hooggespecialiseerde medewerkers, plaatselijke tolken en gidsen en uiteraard het exquise gezelschap van exotische, zeldzame of nooit eerder op film vastgelegde dieren en gedragspatronen tussen de noord- en zuidpool, van de Amerikaanse oostkust tot Japan en van daar via China en het Midden-Oosten tot de Britse Eilanden, een fenomenaal project zonder weerga dat over 11 monumentale documentaires werd verspreid en dat geldt als het ultieme portret van moederaarde. Sir Richard Attenborough gidst de kijker op z’n eigen droge en soms grappige, maar altijd unieke manier door het materiaal dat u in de meeste gevallen nooit eerder heeft gezien, want vanaf het begin was het de bedoeling van de makers om de grenzen van wat technisch mogelijk is in natuurfilms een flink stuk te verleggen. Het zal u dan ook niet verbazen dat de cameramannen in hun camouflagetentjes soms weken lang hebben gewacht tot er eindelijk wat voor hun lens gebeurde. De zoektocht van drie jaar naar een sneeuwluipaard in het hooggebergte tussen Afghanistan en Pakistan is wellicht een van de duurste onderdelen van het project, maar een vierwekenlange rit en meer dan 7500 km door de Gobiwoestijn in Mongolië op zoek naar wilde kamelen, moet daarvoor nauwelijks onderdoen. En wat dacht u van een verblijf van twee cameramannen gedurende een jaar in het hartje van Antarctica om er de voortplantingscyclus van de koningspinguïns in beeld te brengen bij temperaturen tot -50? Piranha’s zijn een lekkernij in Brazilië, maar ze effectief filmen in goede omstandigheden (helder water, niet te veel begroeiing, voldoende vissen) is schijnbaar niet zo gemakkelijk en kostte een BBC-team meer dan vier weken.

Het probleem met deze disk is dat de beide documentaires in hoge mate overlappen, want alle favoriete fragmenten uit Great Planet Earth Moments komen terug in Production Diaries, meestal iets uitgebreider of vanuit het standpunt van de cameraploeg, maar het beeldmateriaal over de dieren die gevolgd worden is vaak identiek. De twee documentaires kort na elkaar bekijken is dus niet evident en bovendien blijft het gevoel overheersen twee keer naar hetzelfde materiaal te kijken. Men had de kortste van de twee documentaires (Great Planet Earth Moments) betergewoon weggelaten. Dat kost een punt.

Niet langer dan 20 jaar weet men dat de cenotes eigenlijk het ingestorte dak zijn van grotten en dat ze via lange tunnels met elkaar verbonden zijn. Ze vormen samen een gigantische onderaardse rivier die het regenwater afvoert naar de zee, waarmee meteen de vraag opgelost is waarom de Maya’s niet zoals alle andere grote culturen uit de oudheid (langs de Eufraat en de Nijl) een eigen rivier hadden. Die hadden ze dus wél, maar hij ligt diep verscholen in een kalklaag die eens een koraalrif was in volle zee. Het ondergrondse grotten- en rivierencomplex is op sommige plaatsen meer dan 133 km lang en is in de loop der millennia uitgegroeid tot een unieke biotoop met dieren die elders niet voorkomen: witte waterkevers en duizendpootachtige rampedes die op garnalen en pissebedden jagen en spierwitte vissen zonder ogen, want in het duister hebben die toch geen enkel nut. Hier en daar zijn er spleten in het dak van de grotten waardoor rotszwaluwen en vleermuizen zich makkelijk toegang kunnen verschaffen tot deze veilige onderaardse wereld. We kunnen ons voorstellen dat de Maya’s opkeken als ze de dieren als het ware vanuit de aarde op zagen stijgen naar de hemel.

De cenotes zijn overwegend ondiepe plassen en door het glasheldere water krijgt de toeschouwer een adembenemende blik op wat zich onderwater afspeelt. In het noordwesten van het schiereiland zijn de poelen evenwel veel dieper. Ze worden pitcenotes genoemd en zijn vaak dieper dan 45 m. Ze zijn het bewijs van een fenomeen dat zich 35 miljoen jaar geleden afspeelde toen het lot van de dinosauriërs bezegeld werd door de inslag van een enorme meteoriet. Wat nu Yucatán is lag toen onder de zeespiegel, maar de inslag veroorzaakte een enorme krater die aan de randen en in het midden dieper is dan tussenin. In de loop der millennia zijn de diepere delen dichtgeslibd als gevolg van kalkafzetting en precies daar zijn nadien de pitcenotes ontstaan. Ze liggen met andere woorden in een halve cirkel op de kustlijn en onderzoek heeft uitgewezen dat de rest van de cirkel in zee ligt. In de cenotes die dicht bij de kust liggen bestaat de diepste laag uit troebel en zwaar zoutwater met het zoet water bovenop zonder dat er sprake is van vermenging. Uit nieuw onderzoek blijkt dat alleen het zoet water zich als een machtige rivier in de richting van de zee beweegt. Voorwaar een wonderbaarlijke wereld die z’n geheimen maar met mondjesmaat prijsgeeft.