FILM
"Tekenfilms zijn voor kinderen". Dat is een uitspraak die je wel vaker hoort, ook al worden we door bijv. Pixar al twee decennia verwend met prenten die alle leeftijden aanspreken. Pas de laatste jaren lijkt de animatiefilm voor volwassenen echt door te breken, dankzij onder meer Persepolis en Waltz with Bashir. Je zou bijna vergeten dat Studio Ghibli 25 jaar geleden al bewees dat een animatiefilm ook hartverscheurende realistische verhalen kan vertellen die je best niet aan jonge kinderen toont omdat ze zo'n zware thema's aansnijden en zo'n diepe emoties losweken dat een kind er een trauma aan kan overhouden. Met Grave of the Fireflies maakte regisseur Isao Takahata namelijk een film die het trauma van een natie ontroerend in beeld brengt: de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor twee weeskinderen die trachten te overleven in de waanzin die hen willens nillens omringt.


De prent opent op het moment dat de oudste van de twee kinderen, de twaalfjarige Seita, als een ondervoede bedelaar het tijdige voor het eeuwige verruilt op de straten van Kobe, net voor het einde van de oorlog. Grave Of The Fireflies springt dan een half jaar terug in de tijd. Tijdens een Amerikaanse luchtaanval op de stad komt de moeder van Seita om het leven, waardoor hij in zijn eentje voor zijn vierjarige zusje Setsuko moet zorgen. Een tijdlang vinden ze nog onderdak bij hun tante, maar die is hen al snel beu, waardoor de twee kinderen onderduiken in een grotwoning. Overleven in Kobe blijkt geen sinecure, maar Seita en Setsuko overtuigen elkaar dat ze het wel zullen redden, ook al raakt het voedsel geleidelijk op en dreigt ondervoeding het leven te kosten van Seita's hoopvolle maar frêle zusje.

Dat dit verhaal geen happy end krijgt, is al in de eerste minuten van Grave Of The Fireflies duidelijk. Maar dat neemt niet weg dat de film je zodanig meesleept in het wedervaren van de twee jonge protagonisten dat de onvermijdelijke climax je met een gigantische krop in de keel opzadelt. Ik heb gehuild, dat durf ik gerust toegeven. Minuten aan een stuk en onophoudelijk. Het verhaal van Seita en Setsuko zou in de handen van een minder begaafde filmmaker een al te voorspelbaar tranendal geworden zijn, maar Takahata neemt de tijd om de personages te leren kennen. Hij bouwt de film niet op aan de hand van 'emotionele' momenten, maar toont gewoon de dagelijkse worsteling van Seita en zijn zusje, banaal haast: gaande van het koken van rijst tot de verwondering wegens een avond verlicht door vuurvliegjes. De naïeve hoop dat hun liefde voor en het beschermen van elkaar volstaat om de oorlog te overleven, is aandoenlijk en even geloof je als kijker dat die hoop gerechtvaardigd is. Tot de realiteit die hoop keer op keer (en uiteindelijk onoverkomelijk) onderuithaalt.


De vraag rijst of een live-actionfilm dit verhaal had kunnen vertellen met hetzelfde effect. Naar mijn mening is dat niet het geval. Sla een kijker met miserie om de oren en de kans bestaat dat je je eigen geloofwaardigheid ondergraaft. Dat probleem heeft Grave Of The Fireflies niet omdat de prachtige animatie het ideale evenwicht vomt tussen realisme en een haast surreële droomwereld. De beelden zijn daarom niet minder gruwelijk - het moment dat Seita zijn vreselijk verbrande moeder moet identificeren, breekt je hart - maar je kan ze gemakkelijker tolereren omdat de animatie een natuurlijke barrière opbouwt met de kijker. Natuurlijk wordt die barrière geslecht in het hoogst emotionele laatste kwartier, maar dat is net de kracht van de film: hij houdt je even in de waan dat dit 'slechts' een animatiefilm is, dat alles uiteindelijk goed komt, maar dat blijkt een spijtige miscalculatie.

Op alle fronten is Grave Of The Fireflies dan ook een triomf als een animatiefilm die de technische mogelijkheden van het medium aftast; als een verhaal dat nog nooit op deze manier is verteld; als een baanbrekende prent die de notie op zijn kop zet dat een tekenfilm geen ernstige thema's kan aansnijden. Superlatieven schieten gewoonweg tekort om te beschrijven hoe belangrijk deze film is in de geschiedenis van de zevende kunst. En dat is niet alleen een intellectuele opmerking, want Grave Of The Fireflies is in de eerste plaats een film die de gevoelens aanspreekt. Rollen er op het einde van de prent geen tranen over je wangen, dan ben je gewoon geen mens. Al vele jaren antwoord ik aan iedereen die mij vraagt wat ik de beste (anti-)oorlogsfilm aller tijden vindt dat dit All Quiet on the Western Front is. En daar valt wat voor te zeggen. Maar de volgende keer dat iemand me die vraag stelt, is de kans groot dat ik Grave Of The Fireflies antwoord. En wellicht alle andere keren daarna ook.


BEELD EN GELUID
De film is inmiddels al 25 jaar oud en dat merk je ook aan de transfer. De print is niet helemaal vrij van beschadigingen en ook de kleuren zijn niet meer zo oogstrelend als ze een kwarteeuw geleden waren. Maar de scherpte is in orde en ook met het contrast zit het wel snor. Problematisch is wel dat de dvd niet in staat is de bewegingen altijd vloeiend weer te geven. De soundtrack staat in het originele Japanse stereospoor op de disk, waardoor in een aantal oorlogsscènes dynamiek ontbreekt. De dialogen worden niettemin prima weergegeven. Ook een Engelse dub staat op de schijf.

EXTRA'S
Op de eerste schijf vinden we - zoals bij de meeste releases van de Ghibli Collection - de storyboard-versie van de film. In het geval van Grave Of The Fireflies is dit extra interessant omdat zoveel van wat de film zo briljant maakt, pas door kleurgebruik en subtiele penseelstreken duidelijk wordt en dus nog deels onzichtbaar blijft in de storyboards.

De extra's op de eerste disk worden onderverdeeld in vier segmenten. In de eerste rubriek (Creative Team) vinden we een Interview met regisseur Isao Takahata (17 min.). Takahata gaat in op het productieproces en de creatieve keuzes die hij maakte.Ook bevat dit deel korte Biografieën (in tekstvorm) van zowel de regisseur als de auteur van het boek waarop de film gebaseerd is. Beiden duiken ook op in de Japanese Release Promo (6 min.), een korte featurette gemaakt ter promotie van de prent bij de release in 1988.

Onder de noemer Production Extra's staan nog enkele bonuselementen gerangschikt. De DVNR Featurette (4 min.) gaat kort in op de restauratie van de film voor de videomarkt en er zijn zowel een Japanse als een Engelstalige Trailer aanwezig, die een heel andere aanpak gebruiken voor het verkopen van de prent. Ook in dit segment treffen we Bonus Storyboards aan voor een tiental scènes. Een Art Gallery (3 min.) bundelt een collectie mooie stills uit de film, karakterstudies en uitgewerkte concept-designs.

De laatste twee rubrieken bevatten elk slechts 1 extra. Historical Perspective (12 min.) laat historici Theodore en Haruko Taya Cook aan het woord over de historische oorlogsfeiten die de achtergrond vormen van Grave Of The Fireflies en uit een tien jaar oud Interview met Roger Ebert (13 min.) blijkt dat de recensent een grote fan is van de film.

CONCLUSIE
Grave Of The Fireflies is een van die zeldzame films die je niet moet bekijken, maar die je moet ervaren. Is dit de beste oorlogsfilm ooit gemaakt? De beste animatiefilm? Ik durf het niet met zekerheid zeggen, maar de prent verdient het zeker om opgenomen te worden in een dergelijke conversatie. De bonussectie van deze 2-diskversie is respectvol voor de (terecht) groeiende reputatie van de film, maar de beeld- en geluidskwaliteit konden beter voor een klassieker van dit niveau.