INHOUD
De carrière van de Antwerpse stand-up revuecomedian Gaston Berghmans, die vanaf zijn vijftiende aan de slag moest als metaalbewerker en van zijn hobby zijn beroep heeft kunnen maken, kent een steile piek wanneer hij gaat samenwerken met de Gentse big-bandsolist en klarinettist Leo Martin. Als Gaston en Leo zijn ze kind aan huis bij de openbare omroep, en maken telkens met oudjaar een revue. Revue; het genre is een beetje in onbruik geraakt, maar op de lange winteravonden weet het duo keer op keer miljoenen kijkers te boeien met een uurtje mengeling aan korte sketches, absurde toneeltjes en streepjes muziek. Ze maken ook onder meer met de Antwerpse regisseur Robbe De Hert drie films, Zware Jongens, Paniekzaaiers en Gaston en Leo in Hong-Kong, eerder mediocre afkooksels van soortgelijke bourgondische komedies, en ook een verrassend ernstige TV-film, De Boot naar Spanje, waarin Gaston de rol van een aftakelende grootvader speelt die per sé voor zijn kleindochter Sinterklaas wil spelen. Anderzijds is het aantal gastoptredens in praatprogramma's, spelletjes en shows, zowel op radio als TV, gewoon niet te tellen. Komedie is blijkbaar hun ding; de komische politiereeks De Kolderbrigade met wijlen Minard-acteur Romain Deconinck ("Adrie men pille khei huefpein!") telt slechts zeven afleveringen, maar staat daarmee onuitwisbaar in het collectieve geheugen van de Vlaamse televisie gegrift.


Simpele humor voor de simpele mens, maar het werkt jaren aan een stuk. Naast de twee heren zelf tekenen onder meer VRT-quizmaster Herman Van Molle en zijn spitsbroeder Karel Vereertbruggen af en toe voor de teksten, maar veel van het materiaal zijn eigen vondsten. Elke parochiezaal in Vlaanderen heeft het duo minstens een keer over de vloer gehad, en doordat ze maar één nieuwjaarsshow per jaar moeten maken, kunnen ze zich nog een zeker niveau van kwaliteit permitteren, alhoewel hun sketches, waarin Gaston vaak de onnozelaar speelt en Leo de wijsneus, niet echt van diepgaande humor getuigen. Maar simpele kost kan daarom wel lekker zijn.


Te erg wordt het als je elke dag dezelfde simpele kost voorgeschoteld krijgt. Bij het opstarten van de Vlaamse commerciële zender VTM verhuizen ook de twee coryfeeën van het Huis van Vertrouwen eind jaren '80 mee, en moeten plots dertien weken aan een stuk een show maken. De kwaliteit zakt als een pudding in elkaar, de moppen zijn afgeschreven van een scheurkalender (en dat terwijl de scheurkalenders vroeger afgeschreven waren van Gaston en Leo!), aangedikt met flauw en tot in het eindeloze toe gerokken filler material. Het is soms pijnlijk om te moeten zien hoe de twee op de duur een parodie op zichzelf worden. Leo Martin begint er intussen met de dag ouder te zien, en in de loop van de jaren '90 komt aan de samenwerking noodgedwongen een einde wanneer hij overlijdt. Gaston Berghmans gaat alleen verder, maar al de produkten die vanaf dan nog op TV verschijnen zijn krampachtige pogingen om de magie van weleer te herleven.


En het is waar, naar de normen van vandaag is dit oude troep, maar wie net als ondergetekende elk jaar weer uitkeek naar de nieuwjaarsrevues van het duo, is deze box een mooi nostalgisch aandenken; zoals Gaston Berghmans, die de sketches inleidt, het zelf op één van de intro's van de banden het treffelijk formuleert, dit is een collectie van sketches die je ze nooit meer samen zal kunnen zien spelen. Gelukkig dateren alle sketches uit hun (toen nog) BRT-periode, en blijven we van de misbaksels van VTM gespaard. De vier discs geven een mooie bloemlezing van enerzijds scènes die voor levend publiek gespeeld werden, anderzijds vooropgenomen stukjes die in de revues als afwisseling geschenen werden. Legendarisch is zo de sketch waarin Gaston als snotneus in een veel te groot decor als Joske Vermeulen (Trammesantlei 132, Schoten) Leo minutenlang aan de telefoon voor de gek houdt. Simpel of niet, maar zoals in sketches als Restaurant De Gouden Leeuw weten ze toch gemakkelijk het publiek tien minuten onder tafel te krijgen wanneer restauranthouder Leo een stotterende schilder Gaston inhuurt om op de gevel van zijn etablissement een gouden leeuw te laten schilderen, wanneer blijkt dat de onhandige kluns alleen maar witte paarden (een referentie naar het legendarische café in Blankenberge) kan schilderen. En naast de veelal stereotiepe humor zitten er in deze anthologie enkele klasse-staaltjes. Denken we maar aan de scène waarin Gaston een ijskast gaat kopen bij Leo, en niet wil geloven dat het lichtje in de ijskast uitgaat wanneer de deur wordt gesloten. Of de fameuze scène uit De Kolderbrigade waarin de twee als undercoveragent in het circus - als clown dus - op een drietal verschillende wijzen bewijzen dat 35 gedeeld door 7 gelijk is aan 14. Sommige sketches hebben zowaar een surrealistisch dada-trekje, zoals het Russische drama over de Truba - whatever that is -, het concert op de ingebeelde piano en de sketch waarin ze hun pasgeboren baby's aan elkaar koppelen én in één moeite door weer uit de echt laten scheiden.


Naast komiek was Leo Martin ook een zeer begaafd muzikant, en dat wordt in enkele van de scènes ten volle uitgebuit. Muzikale kwaliteiten kunnen we Gaston niet toeschrijven, maar zijn tic is alleszins, naast de zielige idioot uithangen, zich als vrouw verkleden. Vaak worden de twee in hun sketches geassisteerd door actrices uit de oude garde van het Vlaamse komisch (veelal Antwerps) toneel, waarbij de intussen toch een respectabele leeftijd hebbende Yvonne Verbeeck vaak een sleutelrol in speelde als aangeefster van bepaalde gags. Andere veel voorkomende ingrediënten zijn dat de twee elkaar voor het oog van het publiek uitschelden voor rotte vis - de sketch "Service" waarbij Gaston een onbeschofte ober speelt, spreekt boekdelen - en de meest dwaze pre-puberale grappen met elkaar uithalen - zoals in de sketch waarin Gaston voor duizend frank wedt dat Leo een zwart kruis op zijn voeten heeft staan. Het volkse en het artistieke ging bij het duo vaak hand in hand, want ook genres als pantomime - de sketch met de twee pastoors op de trein - beheersten ze perfect. Wat theateropleiding betreft ongeschoold, kunnen deze twee nog wat leren aan would-be parvenu's van vandaag van het (extreem lage) niveau van Jacques Vermeire. Samen met de iéts decadentere Urbanus Van Anus (artiestennaam van Urbain Servranckx) domineerde dit duo de comedy-scène in Vlaanderen in de jaren '70 en '80. Ook Urbanus heeft tenandere een soortgelijke evolutie ondergaan: na zijn films en zijn overstap naar de commerciële zender is het er nooit meer goed mee gekomen, en haalde hij nooit meer het niveau van zijn beginjaren.


En nu is het genre uitgestorven. Voorlopig toch; alles kent vroeg of laat wel eens een revival. De aantallen waarmee deze compilatie, op video en DVD, uit de winkels werden gesleept doet echter vermoeden dat er nog veel mensen heimwee hebben naar zo'n bitter koude oudejaarsavond, waarbij iedereen in Vlaanderen zich collectief warmde voor de TV met een goeie borrel, een stevig pak friet en een hartelijke lach, om dan 's anderendaags op het jaarlijkse familiefeest nog eens na te lachen. Na al die jaren is het dan toch wel een genoegen om nog eens een keertje te kijken naar wat we twintig jaar geleden zelf beschouwden als het summum van amusement.

Conclusie: Ik word oud...

BEELD EN GELUID
Oei oei oei. Natuurlijk verwachten we van een compilatie van beelden waarvan de recentste van meer dan 15 jaar geleden niet echt topkwaliteit, maar hier loopt het toch de spuigaten uit. Dat er hier en daar nog wat ingebrande titels op staan van de programma's waarin de heren optraden nemen we er uiteraard voor lief bij, maar van sommige materialen nemen we aan dat een afgeleefde videocassette het enige beschikbare bronmateriaal was. In de sketch De Gebuur, de eerste van de vierde disc, is het beeld bijna niet meer te bekijken van de storingen, De Schminker op dezelfde disc bevat zelfs nog een stukje terugspoelende band, en alhoewel dit de twee ergste gebreken zijn, is de rest van de collectie niet om over naar huis te schrijven. Verbleekte kleuren, scherpte waarbij een roofdier op het toppunt van zijn kunnen nog een bril met glazen bodems van steriliseerbokalen zou bij nodig hebben, en héél veel aliasing. Wat het geluid betreft ook niet veel beters te melden: we weten dat alles toen live in één keer moest gaan, maar soms is de dialoog echt wel te stil. Het hele zooitje wordt natuurlijk uit de frontspeakers geworpen zonder de minste vorm van richting, waardoor ook de muziek als een vormeloze troep klinkt. Begrijpelijk maar spijtig; gelukkig zijn de discs ook letterlijk nogal goedkoop.

Ondanks het feit dat deze discs gebrandmerkt staan als geschikt voor alle regio's, zijn ze wel degelijk R2. Waarvan akte.


EXTRA'S
Deze disc bevat geen extra's; een beetje historische duiding, zoals de datum van herkomst van de sketches, of biografieën van Gaston Berghmans of Leo Martin was toch wel het minimum geweest. Er is enkel een scène-selectie; de aangegeven tijdsduren kloppen overigens voor geen meter.

CONCLUSIE
Wie nooit naar Gaston en Leo in hun glorieperiode heeft gekeken, laat deze discs beter voor wat ze zijn, maar dit is en blijft een historisch document uit het VRT-archief. De compilatie geeft een mooie staalkaart van de belangrijkste hoogtepunten uit hun oeuvre.