FILM
In de keuken van een kasteel in Ierland bereidt kokkin Kathleen het eten voor haar partner en butler John. Het is de avond van 21 juni, midzomernacht (de kortste nacht van het jaar), en de kasteelheer, zijn vrouw en het personeel wonen de traditionele feestelijkheden in het dorp bij. Dochter Julie is thuisgebleven. Ze voelt zich niet lekker en volgens Kathleen heeft ze haar regels. Miss Julie is gek!, vertrouwt John haar toe, maar hij is al een flink stuk minder onstuimig en zeker van z’n stuk als de jonge vrouw even later in de keuken verschijnt. Midzomernacht is net zoals karnaval een moment waarop de rollen worden omgekeerd en heren en kleine luiden met elkaar verbroederen, voor even, want in werkelijkheid is de afstand tussen de klassen groot en vastgelegd in strenge sociale regels. Miss Julie draagt evenwel haar steentje bij en verbroedert op haar eigen manier met John en Kathleen in de keuken van het kasteel. Althans, dat probeert ze, want haar moeder heeft haar als jong meisje geleerd om mannen te haten en de confrontatie met John groeit dan ook op geen tijd uit tot een woordenwisseling waarin zij zich beroept op haar afkomst en hij zich moet voegen naar de geldende regels: op haar bevel kust hij haar schoentje…

John is evenwel geen sukkelachtig niemendalletje. Hij heeft veel gereisd in het gezelschap van de kasteelheer, hij heeft de wereld gezien, hij kent het verschil tussen goede en slechte wijn, hij weet wat er in de wereld te koop is. Hij waarschuwt Miss Julie voorzichtig te zijn, want flirten met de mannelijke leden van het personeel wordt door haar stand niet geaccepteerd en bedreigt haar goede naam; tegelijk vertelt hij haar hoe hij als jongetje vanop de kasteelmuur naar haar keek en verliefd werd. John is een man tussen twee werelden. Hij heeft de ambitie om op te klimmen, maar hij beseft dat hij altijd tot een onderklasse zal behoren. Het maakt hem boos, het frustreert hem en soms revolteert hij vanbinnen. Miss Julie, gevangen tussen sociale regels, aangeleerde misvattingen en een wankel geestelijk evenwicht, zwicht uiteindelijk voor de charmes en de intimidaties van de butler van haar vader en laat zich meetronen naar z’n slaapkamer. Het resultaat is niet wat ze had verwacht: John beschouwt haar toegeving als een vorm van emotionele weekheid en een gebrek aan karakteriële stabiliteit en dat wekt in zijn verwrongen geest alleen maar walging en nog veel meer wrok op…
 

Miss Julie is gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van de Zweedse toneelauteur, schrijver en dichter August Strindberg (1849-1912), een intellectueel die met afschuw vaststelde dat de sociale verhoudingen in zijn eigen maatschappij drastisch veranderden waardoor zijn wereldbeeld werd vernield. Hij schreef Fröken Julie (Miss Julie) in 1888, in een periode van grote sociale omwentelingen in Europa (in 1861 was in Duitsland de Algemene Duitse Arbeidersvereniging opgericht, in 1871 de Eerste Internationale in een poging om een overkoepelende Europese vakbond in het leven te roepen, in 1877 de Vlaamse Socialistische Arbeiderspartij in Gent en Antwerpen, gevold door de Belgische Werkliedenpartij in 1885, de SPD in Duitsland in 1891, de Britse Labour Party in 1893 en de Nederlandse SDAP in 1894). Strindberg besefte dat het proces onomkeerbaar was. In zijn werk komt de tijdgeest zeer nadrukkelijk aan bod, maar in tegenstelling tot zijn Noorse tijdgenoot Hendrik Ibsen (1828-1906) – in wiens werk rebellie uiteindelijk niet tot algehele sociale afbraak leidt – is Strindberg veel pessimistischer. Bij hem is er geen ruimte voor rebellie. Het innerlijke conflict – eerder een gevolg van temperament dan van idealen – resulteert in oproer en chaos.
 

In het kasteel in Ierland stelt kokkin Kathleen met afgrijzen vast dat haar verloofde met de dochter des huizes naar bed is geweest en dat beiden daardoor de sociale conventies hebben overtreden. Ze probeert de sfeer te ontmijnen door John mee te lokken naar de kerkdienst, maar die is nog niet klaar met Miss Julie, die beduusd en ontdaan het bloed van haar benen heeft geveegd en opnieuw in de keuken verschijnt, onzeker, met verwarde haren en een jurk die aan een kant van haar schouders is gezakt. Uit de bliksemende en tegelijk glazige ogen van de kokkin leert ze dat ze op geen begrip hoeft te rekenen, maar het is John die onverdroten doorgaat op het duistere pad dat hij heeft gekozen sinds hun intieme samenzijn op zijn kamer...

Drie personages, meer hebben Strindberg en regisseur Liv Ullman niet nodig om het drama naar een hoogtepunt te voeren. Dat het originele werk een toneelstuk is, dat probeert Ullman niet weg te stoppen. Ze kiest voor nauwelijks drie locaties (de keuken, de kamer van John, een korte wandeling van Miss Julie en de butler van haar vader in de tuin) en houdt de camera haast onbeweeglijk tijdens de lange monologen van de personages, waarbij ze ook geen enkele moeite doet om tussenbeelden te maken van diegene die wordt aan- of toegesproken. Het resultaat is een vrij statisch en tegelijk minimalistisch, met een sober production design dat precies past in het tijdskader.
 

Een dergelijke film moet het hebben van de acteerprestaties en van een regisseur als Liv Ullmann, zelf een uitstekende actrice, mag je verwachten dat ze een perfecte keuze maakt, wat ook het geval is, want met Jessica Chastain (Take Shelter, 2011; Zero Dark Thirty, 2012, The Disappearance of Eleanor Rigby, 2013) heeft ze de perfecte actrice gevonden voor de rol van de psychisch instabiele Miss Julie. Zonder kapsones of zelfingenomenheid brengt de Amerikaanse de pijnlijke ondergang van haar personage in beeld, waarbij het haar schijnbaar helemaal niet schijnt te deren dat ze er voor een keer niet uitziet als een stralende Hollywoodvedette. Chastain is ijzersterk in een karakterrol die respect afdwingt. Maar dat is alleen maar mogelijk door de al even sterke en duivelse figuur die door Colin Farrell (Home at the end of the World, 2004; The Way Back, 2010) wordt neergezet: donker, gestoord en uit op wraak wegens z’n eigen nietigheid en onbelangrijkheid in de schaduw van mensen van wie hij meent dat ze het helemaal niet verdienen. Farrell is de perfecte Ierse dandy wiens dromen niet uit zijn gekomen ondanks z’n looks en z’n ambitie en die zich moet tevreden stellen met de gunsten van een voorbeeldige maar al even onbeduidende figuur als de kokkin van het kasteel, een personage dat niet revolteert, dat er niet aan denkt om de sociale conventies uit te dagen of zich dingen in het hoofd te halen die alleen maar tot problemen leiden. Ook Samantha Morton (Enduring Love, 2004, Control, 2007) speelt de sterren van de hemel, en zij heeft alles behalve een makkelijke rol, want als gevolg van het beperkt aantal dialogen moet ze de innerlijke strijd van haar personage met louter lichaamstaal zichtbaar maken, waarin ze overigens uitstekend slaagt.
 

Nee, Miss Julie is geen eenvoudige film en opgewekter word je er ook niet van. Maar als karakterstudie is deze tweede film van Liv Ullmann een uitstekende adaptatie van het toneelstuk van August Strindberg en een absolute voltreffer.