FILM
Iedere getalenteerde filmmaker, en zelfs een handvol ongetalenteerde, steekt – al dan niet bewust – elementen van zijn eigen persoonlijkheid in zijn werken. Bij Scorsese zijn de mafia, geweld en geloof terugkerende thema’s. Een belangrijk segment van Steven Spielbergs producties heeft de Tweede Wereldoorlog en het judaïsme als onderwerp dan wel achtergrond. En Tim Burton exploreert al twee decennia de zielenroerselen van excentrieke outsiders. Ook Alfred Hitchcock (voor velen – inclusief mezelf – de grootste regisseur aller tijden) wierp zijn enigmatische karakter vaak te grabbel in zijn prenten. Zonde, berouw en een goddelijke adoratie van de moederfiguur worden in het merendeel van zijn films uitvoerig belicht. Maar hét thema bij uitstek dat de Master of Suspense kenmerkt, is obsessie. Dat vormt, zowel voor als achter de camera, een rode draad door zijn carrière. En in geen van zijn producties komt dit duistere aspect van zijn persoonlijkheid zo nadrukkelijk tot uiting als in Vertigo.



Scotty Ferguson, een rechercheur bij de politie van San Francisco, krijgt bij een wilde achtervolging over de daken van de stad last van acute hoogtevrees en slaagt er daardoor niet in een agent van een dodelijke val te redden. Hij wordt tijdelijk op non-actief gezet. Maar tijd om zich te vervelen krijgt hij niet. Een oude schoolvriend, Gavin Elster, roept immers zijn hulp in. Hij wil dat Scotty zijn vrouw Madeleine schaduwt, omdat hij vreest dat haar zwakke mentale staat wel eens tot zelfmoord kon leiden. Zijn vermoedens blijken correct, als Scotty er slechts ternauwernood in slaagt haar van de verdrinkingsdood te redden. Hierdoor groeien de twee dichter naar elkaar toe en worden ze zelfs verliefd op elkaar. Maar Madeleines doodswens kan de rechercheur niet genezen, want voor zijn ogen gooit ze zich van de toren van een oude missiepost. Maanden na haar dood, en gekweld door de naweeën van een zware depressie, herkent Scotty in een toevallige passant de gelaatstrekken van zijn gestorven geliefde. De vrouw in kwestie, Judy Barton, is eerst niet opgezet met de obsessieve opdringerigheid waarmee Scotty haar benadert. Maar ze laat hem begaan, zelfs als hij wil dat ze zich volledig laat herscheppen naar evenbeeld van Madeleine. Ook al geeft ze daardoor onbewust een vreselijk geheim prijs.

Vertigo wordt vaak geroemd als het ultieme meesterwerk uit het Hitchcock-oeuvre en duikt de laatste decennia constant op in top tien lijstjes van de beste film aller tijden. Of de prent echt het beste werk van de grootmeester is, laat ik liever in het midden. Op vlak van psychologische horror is Psycho ongetwijfeld een volmaaktere film. Filmische manipulatie lukte de regisseur beter in Rear Window. En wat voortdurende spanning betreft, scheert Strangers on a Train net iets hogere toppen. Maar Vertigo is zonder discussie het meest persoonlijke werk van de Britse cineast. De film, die meer dan zijn vijftig andere producties, een beeld geeft van de ogen waarmee Hitchcock de wereld zag.



Ieder frame van de prent ademt obsessie uit, van het griezelig perfecte scenario, tot de vakkundig geknede vertolkingen en de vlekkeloze regie. Hitchcock streeft naar de perfectie hier, en bereikt ze zowaar. In de eerste plaats de perfectie van de film als geheel. Als de laatste beeldjes je netvlies hebben geprikkeld, word je immers overspoeld door overweldigende, soms contrasterende gevoelens, die Vertigo een leven lang in je geheugen laten rondspoken. Maar, naar goede Hitchcockiaanse gewoonte, springen ook set-pieces in het oog, afzonderlijke scènes die op zich inclusie in de annalen van de wereldcinema verdienen. Op basis van vijf hiervan, zal ik proberen een beeld te schetsen van hoe uitzonderlijk deze film wel is.

We kunnen al van wal steken met de begingeneriek. Vertigo betekende de eerste samenwerking van de cineast met grafisch designer Saul Bass. En het duo levert meteen een openingssequentie af die een lust voor het oog is. Het hypnotiserende effect van draaiende spiralen tegen een Technicolor achtergrond integreert niet enkel terugkerende motieven uit de prent, maar weet de film ook te vatten in één simpel grondpatroon. Het thema van obsessie is vanaf de eerste seconde voelbaar, als de camera inzoomt op de rode lippen, het bleke gelaat en de zwarte iris van een vrouw, waaruit vervolgens de spiralensequentie voortvloeit, begeleid door de spokende muziek van Bernard Herrmann. Intrigerender kan een film onmogelijk beginnen.

Hitchcocks talenten als regisseur treden dan weer ten volle op de voorgrond in de lange sequentie waarin Scotty Madeleine schaduwt. Met enkel de camera als partner-in-crime sleurt de cineast ons quasi dialoogloos het verhaal in. Een traag, dreigend tempo, nauwgezette camerainstellingen, een economische en spannende expositie: op geen fout laat Hitchcock zich betrappen. Wellicht de beste scène die hij ooit regisseerde zit overigens in deze sequens. Wanneer Madeleine stopt aan het museum en op een bankje een schilderij van Carlotta Valdez bekijkt, valt Scotty de gelijkenis op tussen Madeleine en de waanzinnige vrouw op het schilderij: het haar ook in een knotje gebonden, eenzelfde bloemenboeket in de handen. Hitchcock duwt deze observaties niet onze strot in, maar laat ze ons zelf ontdekken, met vakkundig georchestreerde camerabewegingen.



De beroemdste scène uit de prent is wellicht de klim naar de top van de klokkentoren, waar Madeleine naar haar dood valt. Om het gevoel van hoogtevrees weer te geven, bedachten de cineast en cameraman Robert Burks de zogenaamde dolly-zoom. De camera beweegt voorwaarts terwijl tegelijkertijd wordt uitgezoomd. Hierdoor blijft het kader behouden, maar wordt het dieptezicht op een onrustwekkende wijze vervormd. Dit zou een van de invloedrijkste shots uit de filmgeschiedenis worden en werd o.a. overgenomen door Steven Spielberg in Jaws en Mathieu Kassovitz in La Haine. Ook het prachtige production design van Henry Bumstead springt in het oog in de klokkentorensequentie. De wijze waarop hij doorheen de ganse film functionele, veelgelaagde decors in elkaar sleutelde, verdient lof.

Eveneens onvergetelijk is een nachtmerrie die Scotty heeft en die wederom het effect van een val simuleert. De droom is een opeenstapeling van hints en tips die de uiteindelijke twist van de film reeds voorafschaduwen. Maar vooral het gebruik van felle kleuren springt in het oog. Zo wordt het aanzwellende ritme van Scotty’s hart veruiterlijkt door het sneller en sneller pulseren van een roodfilter in beeld. Doorheen de ganse film spelen kleuren trouwens een cruciale rol. Vooral het contrast van rood en groen voor respectievelijk Madeleine en Judy werkt uitstekend. Kleurpsychologen zouden aan de film trouwens een vette kluif hebben. Hiernaast moet ook de opwindende score van Bernard Herrmann geprezen worden in het slagen van zowel de nachtmerriesequentie als de film in zijn geheel. De componist contrasteert een bijzonder romantisch leitmotief met tonen van onrust en zelfs pure horror, waarbij hij zowel klassieke als Spaans getinte instrumenten gebruikt.



De laatste karakteristieke scène die ik hier wens te bespreken, speelt zich af op een scharniermoment in de film. Scotty heeft Judy’s look laten aanpassen zodat ze nu een perfecte kloon is van Madeleine. Op het moment dat Judy op hem toestapt, is er in zijn ogen dan ook geen onderscheid meer tussen de twee. Ze vliegen elkaar in de armen en kussen elkaar passioneel, terwijl de muziek aanzwelt. De kus voert Scotty in gedachten terug naar de plek waar hij Madeleine voor het eerst in zijn armen nam. Op technisch vlak is dit een remarkabele scène (zo werd o.a. een speciale tweeledige set geconstrueerd), maar vooral emotioneel is ze een topper. Dat valt onder meer te danken aan de prestaties van de twee hoofdacteurs: Jimmy Stewart en Kim Novak. Hun beider performance is enorm gestileerd en zeker niet realistisch te noemen. Maar onder de aanwijzingen van Hitchcock weten de vertolkingen het gewenste gevoel naar de kijker over te brengen.

Deze vijf sequenties zijn niet de enige reden om Vertigo in de dvd-speler te steken. Je hebt de uitstekende supporting cast, waarin o.a. de recent gestorven Barbara Bel Geddes een knappe rol neerzet. Er is het zwartgallige, grenzeloos pessimistische einde, dat zo lijkt weggelopen uit een Griekse tragedie en de dag van vandaag nooit de final cut zou halen. En ook de dromerige sfeer die de prent uitstraalt, wijst erop dat we hier met een grootse film te maken hebben. Maar voor de beste wijze om Vertigo te beschrijven, moeten we teruggrijpen naar het thema waarmee alles begon: obsessie. Eenmaal je de film hebt aangeraakt, zal die je nooit meer loslaten. Misschien vond je de eerste visie niet zo geslaagd, maar je zal hem toch een twee keer bekijken. En een derde. En een vierde. En steeds weer zal je nieuwe dingen ontdekken, nieuwe inzichten verwerven, nieuwe horizonten verkennen. Na twintig visies heb ik Vertigo nog steeds niet ten volle kunnen doorgronden. Maar één conclusie kan ik alvast trekken. Hoewel het onmogelijk is te zeggen of Vertigo de beste aller Hitchcocks is, is de film vast en zeker zijn meest verslavende, hypnotiserende en intrigerende.



BEELD EN GELUID
De print van Vertigo die op deze dvd geperst werd, is het gevolg van een liefdevolle restauratie door de twee belangrijkste hedendaagse filmbeschermers: James C. Katz en Robert A. Harris. En het moet gezegd: ze hebben mooi werk afgeleverd. De kleuren sprankelen, de zwartniveaus zijn van een erg hoge kwaliteit en printbeschadigingen werden bijna volledig weggewerkt. Toch is het zeker geen feilloze transfer geworden. Zo treedt filmgrain zeer regelmatig op en zijn er contrastproblemen in de duistere scènes, waarschijnlijk ten gevolge van de gebruikte day-for-night opname. Ook de scherpte is niet altijd even constant. Maar als je bedenkt dat het origineel in afschuwelijke conditie was en dat dit een van de vroegste dubbelgelaagde dvd’s is, kan je toch van een zeer degelijke tot goede beeldtransfer spreken.

Ook de geluidstrack kreeg een grondige opkuisbeurt en werd gemoderniseerd van de originele stereo naar een 5.1-mix. Hoewel ik weerom moet betreuren dat het originele spoor niet als optie gekozen kan worden, is de upgrade een plezier om naar te luisteren. De achterste kanalen worden niet overvloedig gebruikt, maar toch straalt de track veel dynamiek uit. Ook het gebruik van de subwoofer in de dramatische scènes verhoogt het spanningseffect. Alle klanken en dialogen klinken bovendien glashelder en vooral de prachtige muziek van Bernard Herrmann schalt voortreffelijk door de boxen.



EXTRA’S
Op het eerste zicht lijkt deze dvd geen overvloed aan extra’s te herbergen, maar schijn bedriegt. De mensen bij Universal hebben immers goed hun best gedaan om een zo compleet mogelijk selectie samen te stellen. Alleen moet je daarvoor soms goed zoeken. Het Audiocommentaar is alvast gemakkelijk te lokaliseren. Aan het woord komen o.a. Hitchcocks dochter Pat en ster Kim Novak. Maar de track wordt gedragen door productieassistent Herb Coleman, die de opnames van de prent tot in detail reconstrueert. Ook de documentaire Obsessed with Vertigo (29 min.) haalt een hoog niveau. Hierin wordt afgewisseld tussen verklaringen van medewerkers en bewonderaars van de film enerzijds en de ervaringen van het restauratieteam anderzijds. Twee Trailers sieren bovendien de disc: eentje van de originele release en eentje voor de recente, gerestaureerde versie.

Ronduit fascinerend is dan weer Hitchcock’s Foreign Censorship Ending (2 min.), dat een onnodige epiloog breit aan de dramatische laatste scène. Het is enkel spijtig dat dit alternatieve einde niet voorzien is van een commentaar waarin dieper wordt ingegaan op het hoe, wat en waarom van de scène. Onder de noemer The Vertigo Archives worden o.a. tientallen originele storyboards, blauwdrukken voor de sets, productiefoto’s en marketingmateriaal gebundeld. Daarnaast herbergt de schijf twee verschillende sets Production Notes. En afsluitend zijn er nog Bio- en filmografieën van de vijf belangrijkste acteurs en Hitch. Een deel van deze extra’s zijn niet in een oogopslag te vinden. Voor hoe je ze kunt aanklikken, verwijs ik graag naar de Easter Eggs sectie van deze site.



CONCLUSIE
Vertigo is een chef d’oeuvre van de grootmeester van de spannende cinema: Alfred Hitchcock. Het is zijn meest persoonlijke film, die een duistere kijk geeft op de obsessieve neigingen van de personages, de cineast en de kijker zelf. Uitmuntend is eveneens het intelligente gebruik van kleuren en de broeierige, romantische muzikale score. Beeld en geluid zijn dik in orde en ook qua extra’s worden we verwend door Universal. Wil je jezelf een filmliefhebber noemen, dan moet je gewoon deze dvd in huis hebben.