FILM
Die Fetten Jahre Sind Vorbei, zo heet deze film in Duitsland en het is op z’n minst vreemd dat wij het in de Benelux met de Engelse vertaling The Edukators moeten doen. Wat heeft Duits niet dat Frans, Italiaans en Spaans wel hebben? Grotere verstaanbaarheid? Een pleidooi voor de gelijkvormige behandeling van originele titels lijkt hier op zijn plaats, al was het maar om een Toren-van-Babel-situatie te vermijden. Of heerst er in het milieu nog altijd koudwatervrees als het om Duits gaat? Het gevolg is wel dat de filmliefhebbers een mooie titel wordt onthouden. In The Edukators leren we Jan (Daniel Brühl) en zijn makker Peter (Stipe Erceg) kennen. Ze zijn jong, links en politiek geëngageerd en proberen op een originele manier statements te maken en voor hun gedachtegoed uit te komen: ze bespieden grote villa's in de buitenwijken en wanneer de bewoners niet thuis of met vakantie zijn breken ze in en verplaatsen het meubilair, maken er kunstzinnige torens mee, plaatsen kunstvoorwerpen in een andere context en laten de boodschap Die Fetten Jahre Sind Vorbei of Sie haben zuviel Geld achter. Ze vernielen niks, ontvreemden niks, stelen niks. Het is hun manier om aan de stinkend rijken duidelijk te maken dat ze hun levenswijze en ideeën niet delen en meer nog: afkeuren.

Jule (Julia Jentsch) is Peters vriendin. Van de huisbaas krijgt ze de huur opgezegd wegens zes maanden niet betaald en ze ziet zich verplicht om bij Peter en Jan in te trekken. Jule heeft een schuld van 94.500 euro wegens een aanrijding met haar niet-verzekerde auto en moet maandelijks een hoog bedrag terugbetalen aan de verzekeringsmaatschappij van de tegenpartij, de rijke vijftiger Hardenberg, met een fabuleus inkomen. Wanneer ze met Jan toevallig in de buurt van zijn huis verzeild raakt, besluit ze om zijn interieur te bekijken. Het alarm gaat evenwel af en hals over kop verlaten ze de villa, niet vermoedend dat Jule's gsm-etje is blijven liggen. De dag nadien worden ze door Hardenberg betrapt. In paniek bellen ze Peter om raad. Niet goed wetend wat te doen, besluiten ze dan maar om de industrieel te kidnappen en hem mee te nemen naar de berghut van Jule's oom. Daar blijkt dat de rijkaard in de jaren '60 zelf in een commune leefde, pot rookte, de vrije liefde bedreef en er revolutionaire ideeën op na hield. Stilaan groeit er een mate van wederzijds begrip ook al zijn de meningen verdeeld over de middelen die Jan, Peter en Jule gebruiken. Of is die ouwe zak ondanks alles toch niet te vertrouwen?

Wat vroeger subversief was kan je nu in de winkel kopen. Met deze nuchtere vaststelling plaatst regisseur Hans Weingartner zijn drie hoofdfiguren in een wereld die gedomineerd wordt door toenemende globalisering en groeiende acceptatie van de onstuitbare vrijemarkteconomie als remedie voor elke kwaal. Waarmee kan een linkse jongen zich vandaag nog profileren als de symbolen van de revolutionaire jeugd vóór hem – de achtenzestigers – salonfähig geworden zijn, onderdeel van het establishment en het werkschuwe tuig, de revolutionairen en de langharigen van toen ofwel door het systeem gerecupereerd zijn ofwel zich vrijwillig geïntegreerd hebben in ruil voor rijkdom en aanzien? Jan en Peter, Die Erziehungsberechtigten (opvoeders of Edukators dus) zoals ze zich noemen, weten er wel raad mee: compromissen zijn taboe, want ongeloofwaardig; onrechtvaardigheid is er om herkend te worden en vervolgens actie te ondernemen, en dus stoppen ze niet bij de aanklacht maar gaan ook over tot handelen. Alleen is hun aanpak origineel: ze beperken zich tot het ombouwen van de huisinrichtingen, schade brengen ze niet toe, iets wegnemen doen ze niet. Tot die keer dat Jan met Jule een huiskraak pleegt en de actie bij het recupereren van het gsm-toestel uit de hand loopt.

Hans Weingartner maakt er gelukkig geen té politieke film van, geen pamflet waarmee hij ons om de oren slaat of de politiek gemotiveerden, de andersglobalisten en de alternativo's voor schut zet. Maar hij heeft duidelijk vragen bij de beweegredenen en de acties van alle progressieven, die van vandaag en die van '68: wat heeft het nog voor zin gezien de uitkomst van toen? Waar zijn al die roepers gebleven, wat is er van hun geworden? Zijn zij inderdaad die mannetjes in maatpakken en dikke bakken die het anders gingen doen, die de grote revolutie predikten, ruiten ingooiend en met de politie vechtend? Wat hebben ze met de symbolen gedaan, hoe zijn ze in de val van het kapitalisme terecht gekomen, wat heeft hun nadien bezield? En dan de kerels die zijn blijven steken in de tijd: zijn zij de echte erfgenamen van '68, die zielige figuren op zelfgebreide sokken? Zijn zij de stokkige restanten van wat ooit begon als de bevrijdingsstrijd tegen een ouderwets systeem, een verglaasde cultuur, een scleroos gedachtegoed? Anderzijds heb je als kijker soms het gevoel dat het gesprek een leuke en interessante richting zou kunnen uitgaat en dat het toch wat meer had mogen zijn. Maar dat zou beslist ten koste gaan van de snelheid en de overwegende luchtigheid van deze film. Want, zou je zelf kunnen besluiten, het is leuk dat er nog jongeren zijn die de vinger aan de pols houden, dat er iemand is die het allemaal een beetje in de gaten houdt, maar als het kan niet ten koste van wat we allemaal bereikt en verzameld hebben: onze eigendommen, ons bourgeois gedachtegoed, onze ethische en morele regels, onze zelfgenoegzaamheid over hoe goed we uiteindelijk toch bezig zijn. Weingartner laat Jan, Peter en Jule met een identiteitscrisis achter over het nut, de inhoud en het na te streven vijandsbeeld van hun engagement, met net niet genoeg naïviteit om zich door de doorwinterde '68-er in te laten pakken.

De generatie van 35 jaar geleden, de historische generatie van '68, ondertussen uitgegroeid tot een icoon, een fata morgana voor de eigentijdse globalisten en revolutionairen, krijgt via de figuur van Hardenberg (Burghart Klaussner) een ferme veeg uit de pan. Weingartner typeert die generatie zoals we ze inmiddels allemaal hebben leren kennen: materialistisch en zelfbeschermend, zoals een soldaat gewapend tot de tanden tegen de vijandige buitenwereld, een uitzondering niet te na gesproken. The Edukators laten ons achter met een glimlach op de lippen en een goed gevoel van binnen: de definitieve afrekening met en de complete ontluistering van de '68-ers, de overwinning van de andersglobalisten, hun nakomelingen van het einde van de eeuw, of is het toch met een tongue-in-cheeck-gevoel dat Hans Weingartner de aftiteling op ons loslaat?

BEELD EN GELUID
The Edukators is geen mooifilmerij, geen film voor de eeuwigheid, maar eerder een blitz en beweeglijk portret van drie alternativo's op hun tempo en hun snelheid en met de kwaliteit van hun leven, snel verdiend, snel uitgegeven en vooral wars van alle burgerlijke snobisme en bekommernis. Het filmwerk is dan ook vaak recht toe rechtaan en dat verhoogt het 'echtheids'-gevoel; de ogenschijnlijke realtime-registratie geeft acteurs én toeschouwers een adrenalinekick, een echte of een gesimuleerde, maar de kick is er, evenals het ongeloof, want de minder zegevierende afloop van dit vuurtje spelen staat gewoon vast. Het geluid heeft dezelfde voor- en nadelen, spectaculair is het niet, luid wél, van precies de juiste kwaliteit voor dit stoute-jongens-verhaal, dit atypische Duitse sprookje, bijna zijdelings gereleased tussen Alexander en Kingdom Of Heaven, de Hollywood-blockbusters die het net wél van grote enscenering en 5.1-fantasieën moeten hebben.

EXTRA'S
De dvd bevat ruim 60 minuten extra materiaal. The Making of is een 11 minuten durende reportage met regisseur Hans Weingartner en de drie mannelijke hoofdrollen over de karakters in de film die in de loop van het montageproces in sommige gevallen zijn geëvolueerd in een andere richting, tot grote opluchting van Stipe Erceg bijvoorbeeld, die grote problemen had met het feit dat zijn personage in het scenario als seksgeil werd afgeschilderd, terwijl hij dat zelf helemaal niet zag zitten. De regisseur vertelt hoe hij te werk gaat met twee 'cutters', twee medewerkers die na elkaar met materiaal bekijken, waarbij de eerste de algemene toon zet en de volgende meer naar de inhoud van de fragmenten kijkt. Cannes Item is een portret van alles wat met de presentatie van The Edukators te maken heeft op de filmkermis in Cannes: het optutten, de fotoshoot, de interviews, de persconferentie, de receptie met de Duitse minister van Cultuur, etc. Zeer interessant is de lading Weggelaten Scènes van meer dan 40 minuten: er zit een scène bij die aansluit bij het Alternatieve Einde en waar dus niets over mag worden verteld zonder de uitkomst van de film te verraden, maar de overige 38 minuten Deleted Scènes illusteren de gedachtegang die in The Making of werd aangekaart over de verschillen tussen het scenario en de uiteindelijke montage: ellenlange takes met de jeugdige hoofdpersonages over de zin van hun acties, over de tegenstelling kapitalisme-antiglobalisme, etc., een oneindige vloed van 68-achtige gesprekken, dialogen en confrontaties die gelukkig op tijd zijn weggeknipt. Uit het materiaal blijkt ook dat het karakter dat Stipe Erceg uitbeeldt inderdaad (en gelukkig) door het secuur maar consequent wegsnijden van overbodige fragmenten verzacht is en minder op seks gericht: zo is de hele scène weggesneden waaruit blijkt dat hij niet alleen naar Barcelona is gereisd, maar dat hij een vriendinnetje heeft meegenomen. Bijgevolg is de breuk met Jule in de film niet het gevolg van zijn ontrouw, maar zoals bekend van verschillen in opvattingen en standpunten. Dat komt het eindresultaat ten goede. Vele van deze scènes bevatten grote porties politiek gewauwel, wat ze minder interessant maakt als puur kijkmateriaal; aan de andere kant geven ze een beeld van wat voor draak The Edukators had kunnen zijn en gelukkig niet is geworden. Of hoe de vaak zeer belangrijke rol van de monteur hier even in het volle licht wordt geplaatst. Alternatief Einde is een verrassing, zelfs na het verrassend einde dat de film sowieso heeft meegekregen. De keuze wordt moeilijk: het officiële einde van The Edukators is perfect getimed en verrassend, mede door de bondigheid waarmee het op de kijker wordt afgevuurd; het alternatieve einde laat ons zien dat de acties van de drie bevruchtend hebben gewerkt en dat ze er als gevolg daarvan zelf weer zin in krijgen. Het is heel anders en biedt in tegenstelling tot het officiële einde een blik op de toekomst, op hun mogelijke toekomst.

CONCLUSIE
The Edukators is een film die geen moment verveelt zonder meteen een topfilm te zijn. Hans Weingartner, de regisseur, maakt een geslaagde evenwichtsoefening tussen een beetje levenswijsheid, een beetje politieke boodschap, jeugdliefde, humor, spanning en de aandoenlijke naïviteit van een stel wereldverbeteraars met goede bedoelingen, jong, impulsief, onzeker en bijna overtuigd van hun gelijk. Daniel Brühl, Julia Jentsch en vooral Stipe Erceg, maar ook Burghart Klaussner als de '68-er, leveren een prima prestatie af die de toeschouwer meezuigt in dit spelletje, onschuldig op het eerste gezicht, gevaarlijk bij nader toezien.