FILM
Superhelden zijn al zeventig jaar in al hun glorie present in de Amerikaanse comics industrie. En hoewel het succes van de karakters – uitgedrukt in verkoopscijfers – wel eens durft te fluctueren, kan je gerust beweren dat in die zeventig jaar de populariteit van de gekostumeerde striphelden nooit het vriespunt bereikte. Hetzelfde kan echter niet gezegd worden van de verfilmingen van deze comics. Of het nu movie serials in de jaren veertig betrof of goedkope, kitscherige B-films uit de sixties, het genre bleef steevast hangen in ongeloofwaardige camp en slaagde er niet in een groot publiek te bereiken. Dat alles veranderde radicaal in 1978. Richard Donners visie op Superman combineerde de fantasie van de stripboeken met voor die tijd verbluffende special effects en wist ook emotioneel een gevoelige snaar te raken. De film werd een grandioos succes, bracht massa's dollars op, en opende op die manier de ogen van talloze opportunistische film- en stripliefhebbers, die hun favoriete superheld ook graag naar het grote scherm zouden willen transporteren.



Een van de eersten die voor bioscoopadaptatie in aanmerking kwam was Batman. De 'Dark Knight', die de inwoners van het corrupte Gotham City keer na keer voor onheil behoedde. Het personage was na Superman het populairste karakter van uitgever DC Comics en had in de jaren zestig zelfs furore gemaakt als een vrolijke, op de tienermarkt gerichte, tv-serie. Maar juist dat zou een filmversie stokken in de wielen steken. De campy stijl van de tv-reeks contrasteerde immers zodanig met de duistere origine van de comic-figuur, dat het voor filmstudio's, cineasten en schrijvers niet eenvoudig was de juiste toon te vinden. Een al te donkere versie zou van een studio nooit groen licht krijgen, terwijl een teveel aan campy pop-elementen ook de kus des doods aan de box office kon betekenen. Niet verwonderlijk dus dat het project tien jaar nodig had om tot volle ontplooiing te komen, en pas na de inbreng van een visionaire jonge regisseur, Tim Burton, uitgroeide tot een wereldwijd fenomeen.

Als plot werd gekozen voor een kruising tussen een origineverhaal en een simpele zwart-wit confrontatie tussen goed en slecht. Bruce Wayne is overdag een schatrijke, enigszins wereldvreemde zonderling, die een vreselijk kruis te dragen heeft. Als tienerjongen werden zijn ouders immers voor zijn ogen in koelen bloede neergekogeld. Het onrecht dat hen toen werd aangedaan, kanaliseert hij nu in zijn alter ego, Batman, een held die vanuit de schaduwen ingrijpt waar onschuldige burgers in gevaar zijn. Gotham City is echter niet overtuigd van de goede bedoelingen van de 'vleermuisman' en plaatst hem in dezelfde categorie als de Joker, een waanzinnige misdadiger die na een confrontatie met Batman groteske plastische chirurgie onderging. Slechts door de genocidale plannen van de Joker steeds opnieuw te ondermijnen, kan Batman het vertrouwen van de burgers van zijn stad voor zich winnen. Ook al brengt dat zijn geheime identiteit in gevaar.



De invloed van de eerste Superman-film laat zich op inhoudelijk vlak voelen in Batman. Door de inclusie van twee journalisten – waaronder Kim Basinger's Vicki Vale – die de man achter Batmans masker trachten te ontdekken, wordt namelijk min of meer dezelfde dynamiek gecreëerd die in Richard Donners film voor vuurwerk zocht. Niet bepaald origineel dus als plotmiddel, maar het bewijst zijn nut als introductiewijze voor de duistere held. Ook in de keuze en de plaatsing van de belangrijke setpieces werd duidelijk leentjebuur gespeeld bij de man van Krypton, het meest opvallend in de manier waarop de levens van de held, zijn meisje en de slechterik zich met elkaar verstrengelen. Het is een formule die na Batman's succes tot in den treure werd toegepast en na vijftien jaar bijgevolg als wat gedateerd en cliché overkomt. Op vlak van scenario steekt deze prent dan ook oerdegelijk in elkaar, maar veel diepgang moet je niet verwachten.

Niet dat dit als een verrassing komt. Tim Burtons films, van Vincent tot Corpse Bride, hebben immers altijd te lijden gehad onder een plot die net niet zo goed is als hij had kunnen zijn. Hoe komt het dan dat ik de cineast toch tot mijn absolute favorieten reken? Het zit 'm in de vormgeving. Burtons achtergrond als animator dringt door in al zijn werken, en Batman vormt geen uitzondering. De film is een pareltje om naar te kijken. Fantasie wordt de vrije loop gelaten, zonder daarbij realisme uit het oog te verliezen. Batman Begins mag dan wel pochen de prent te zijn die realisme introduceerde in de serie, ook het eerste deel blijkt vijftien jaar na dato nog verrassend levensecht uit de hoek te komen.



Met referenties naar de Duitse expressionistische film, mechanische bouwstructuren, de architectuur van Hitler-architect Albert Speer en klassieke New Yorkse monumenten springt in de eerste plaats het decor in het oog. Gotham City wordt indrukwekkend tot leven gewekt in duistere steegjes, imponerende kathedralen en natuurlijk de kille, grootse Bat Cave. De set is een kruisbestuiving tussen de moderniteit van de hedendaagse grootstad en de romantiek van Amerikaanse Art Deco. Een stad met twee gezichten, die het overkoepelende thema van gespleten persoonlijkheid met verbluffende visualiteit veruiterlijkt. De lijn van fantasievol design wordt bovendien doorgetrokken in de somptueuze kostuums, de frivole make-up – vooral op het demonische gelaat van de Joker – en het speelgoed van Batman zelve, waarin de Batmobiel en de Bat Wing uitschieters zijn.

De beeldenpracht wordt daarenboven ondersteund door het sublieme werk van fotograaf Roger Pratt. De man die eerder al Terry Gilliams Brazil op meesterlijke wijze uitlichtte, vindt ook hier de perfecte balans tussen licht en donker. Met gracieuze camerabewegingen draagt hij eveneens bij tot het opwaarderen van de actiescènes, waarin regisseur Burton zich helaas niet altijd even bekwaam toont. De uitgemeten montage speelt hier uiteraard ook in mee, dankzij een climactische opbouw in zelfs de simpelste sequenties, die de betrokkenheid van de kijker met subtiele toetsen verhoogt. Ook het feit dat de film werd opgenomen voor de komst van CGI, levert talloze charmante praktische special effects op. En als controlerende hand boven dit visuele festijn is er steevast Tim Burton. De cineast – nog geen dertig jaar oud ten tijde van de opnames – drukt zijn stempel op ieder framepje en is een baken van creativiteit in een zee van duistere sfeer.



De prima casting voor de film kan trouwens ook op zijn conto geschreven worden. Vooral in het kiezen van een acteur voor de hoofdrol was de stem van de cineast beslissend. De fans van de comic waren razend toen bekend raakte dat komiek Michael Keaton, die zopas Beetlejuice had afgewerkt voor Burton, Bruce Wayne zou gestalte geven. Maar Keaton brengt het er veel beter vanaf dan gevreesd kon worden. Hij injecteert een welkome dosis onwennigheid en fragiele charme in het karakter, waardoor we de transitie naar zijn alter ego makkelijker kunnen slikken. En ook als actieheld slaat hij een goed figuur, die geloofwaardig de plaatselijke criminelen angst inboezemt. Opvallender is echter de rol van Joker, die gemaakt lijkt voor Jack Nicholson. De waanzinnige neuroses van de superschurk komen in dynamische uitbarstingen tot leven. Niet alleen in uiterlijk is de Joker een kleurrijk personage, ook de interne demonen van het karakter komen in de bekwame handen van Nicholson uitvoerig aan bod. De gravitas die een acteur van zijn kaliber automatisch als bagage met zich meedraagt, helpt bovendien de slechterik boven de beperkingen van een stripfiguur uit te heffen, hoewel hij zich regelmatig aan overacting waagt. De nevenrollen zijn eveneens met prima karakteracteurs ingevuld, die weliswaar niet veel om handen hebben, maar bijdragen tot het realisme van de film. Primus inter pares is Michael Gough als de trouwe butler Alfred, terwijl aan de andere kant Kim Basinger en Jack Palance iets te weinig echte klasse bijbrengen.

Het beste van Batman heb ik echter voor het laatst bewaard. Dat wat alle creatieve excessen, zelfs in de minder geslaagde scènes, bijeenhoudt, is een fenomenale muzikale score van Burtons vaste componist Danny Elfman. Van het sluimerende hoofdthema dat langzaam opbouwt van duistere onzekerheid naar onvervalste heroïek, tot de speelse carnavalsmuziek die de lugubere plannen van de Joker krachtig punctueert, levert Elfman een werkstuk af dat kan wedijveren met de beste scores uit de filmgeschiedenis. Dit volstaat niet om de prent boven een goed gemaakte, entertainende popcornfilm te laten uitstijgen (ondanks de duistere motieven en daden), maar draagt oneindig bij tot de meeslepende sfeer die elke rechtgeaarde filmliefhebber zal kunnen bekoren.



BEELD EN GELUID
Van een special edition van een kaskraker als Batman mag je enkel een superlatieve transfer verwachten, zeker als de studio in kwestie kwaliteitshuis Warner is. En deze dvd stelt dan ook niet teleur. Hoewel de prent zich grotendeels in schaduw en duisternis afspeelt, levert het contrast prima afgelijnde vormen op, ondersteund door zwartniveaus die perfect passen in het sfeervolle wereldbeeld van Tim Burton. Deels door de relatieve ouderdom van de prent, is er af en toe wat grain aanwezig, maar krassen of printbeschadigingen blijven afwezig. In nachtelijke scènes wil de scherpte wel eens wat minder zijn, maar zelfs dan ligt de kwaliteit ervan hoger dan de gemiddelde film. Het kleurenpalet werd bewust vrij monochroom gehouden, zodat de tinten zelden de kans krijgen om van het scherm te spatten, maar dat neemt niet weg dat de door de regisseur en fotograaf bedoelde stijl prima worden weergegeven.

Ook het geluid heeft een stevige oppoetsbeurt gekregen en klinkt nu beter dan ooit. Zowel een Dolby 5.1-mix als een DTS-track zijn voorhanden en beiden geven dynamisch en helder het soundscape van de film gestalte. Het DTS-spoor is iets beter in het uit de boxen laten brullen van de geluidseffecten tijdens de actiescènes, terwijl het de mix van de diverse audiotracks dan weer iets coherenter is in de Dolbytrack. Alle twee zijn het echter prima geluidssporen.



EXTRA'S
Nadat Warner in de begindagen van de dvd al eens een bare bones editie van de film uitbracht, heeft de studio nu kosten nog moeite gespaard om twee discs boordevol hoogstaande extra's te krammen.

Disc 1
Op deze schijf is het bonusmateriaal beperkt, maar daarom niet minder interessant. De originele Trailer (2 min.) is nog een product van de dagen dat montage nog handmatig, met pellicule en snijmachines, gebeurde en mist bijgevolg het tempo en de verhalende coherentie van moderne trailers. De tweede extra is een Audiocommentaar door regisseur Tim Burton. De cineast is legendarisch voor zijn teleurstellende babbelsporen, maar dit is een van zijn betere pogingen. Nog steeds heeft hij de neiging gedachten en zinnen niet altijd af te maken, maar desalniettemin brengt hij vele interessante weetjes aan en lijkt hij een speciale plaats in zijn hart te hebben voor de prent.

Disc 2
Het merendeel van de extra's is op de tweede disc terug te vinden, beginnende met een grondige exploratie van de stripgeschiedenis van de in zwart geklede superheld. Legends of the Dark Knight: The History of Batman (40 min.) begint bij de creatie van Batman in 1938, eindigt bij de vernieuwende, deels revisionistische verhalen van de jaren tachtig en laat tal van comic experten – evenals bedenker Bob Kane – uitvoerig aan het woord. Deze laatste duikt ook op in On the Set with Bob Kane (3 min.), een kort, promotioneel stukje waarin de tekenaar in eindeloze superlatieven praat over de productie.



De belangrijkste extra is,niet enkel in kwantiteit maar ook in kwaliteit, Shadows of the Bat: The Cinematic Saga of the Dark Knight (72 min.). Deze documentaire – die in de dvd’s van de sequels wordt voortgezet – is opgedeeld in drie delen, die de volgende aspecten van het filmproces behandelen: de moeilijkheden om de film van de grond te krijgen, de preproductie en casting, en tenslotte de opnames en reactie van het publiek. Geen minimaal punt wordt niet behandeld in een barrage van filmclips, interviews en setopnames. Als het op making-of docu’s aankomt is dit zeker een van beste die dvd te bieden heeft.

Onder de rubrieken Heroes (12 min.) en Villains (7 min.) worden de belangrijkste prota- en antagonisten voorgesteld en wordt dieper ingegaan op de psychologie achter het personage. Beyond Batman (50 min.) behandelt dan weer de technische kant van het filmmaken en focust, in zes afzonderlijke delen, op o.a. het design van de sets, de ontwikkeling van de Batmobiel en de muzikale genialiteit van Danny Elfman. Een intrigerend kijkspel vormt de Robin Storyboard Sequence (4 min.), een in tekeningen en voice-overs nagespeelde scène met de ‘Boy Wonder’ die nog voor de opnames uit het script geschrapt werd. Leuk is ook dat de acteurs uit de Batman-animatieserie de stemmen voor hun rekening nemen. Afsluitend bevat de disc nog drie Muziekvideo’s (15 min.), die enkele songs die Prince voor de film schreef op net- en trommelvlies loslaten.



CONCLUSIE
Batman lijdt enerzijds aan dezelfde kwalen waaraan elk eerste deel van een filmserie lijdt: het merendeel van de tijd gaat verloren aan het etablishen van de karakters en hun omgeving. Gelukkig maakt de visuele splendeur van Tim Burton en zijn team veel goed en slaagt de muziek van Danny Elfman erin je als kijker moeiteloos deze fascinerende, maar niet geheel aan de verwachtingen voldoende, film in te sleuren. Beeld en geluid zijn een grote verbetering t.o.v. de vorige dvd-versie en zijn onder de noemer topklasse te noteren, terwijl ook de selectie extra's moeilijk voor verbetering vatbaar is.