FILM
Sarah Dit... Leïla Dit... is het verhaal van twee vrouwen die als kind in concentratiekampen hebben gezeten, Sarah (Myriam Boyet) in Auschwitz en Leïla (Michèle Simonnet) in Nederlands Indië (Indonesië),daar allebei getraumatiseerd zijn uitgekomen en pas decennia later in staat om over hun verschrikkelijke ervaringen te praten. Het verhaal van Leïla (pseudoniem) is het verhaal van Lydia Chagoll: met haar ouders via Frankrijk, Spanje, Portugal en Mozambique in Zuid-Afrika terecht gekomen en overal doorgestuurd wegens niet gewenst. Ook in Zuid-Afrika is men niet gelukkig met de Europese joodse vluchtelingen en omdat ze uit Nederland komen wordt de familie op een schip gezet naar Nederlands Indië. Na de Japanse aanval op Pearl Harbour en de Japanse expansionistische oorlog tegen zijn Aziatische buurlanden komt Indonesië onder Japans bestuur. De blanken zijn vijanden en worden in kampen opgesloten. Lydia wordt als 11-jarige van de ene plek naar de andere vervracht, ervaart de brutaliteit van de Japanners, hun gruwelijke methoden om gevangen te pesten en te folteren, maar overleeft. Na een lange administratieve rompslomp komt ze terug naar Nederland en later naar Vlaanderen. Het personage Sarah (pseudoniem) is 14 als ze via Mechelen naar Auschwitz wordt gevoerd. Ook zij maakt de gruwelen mee van een regime dat zijn ongevaarlijke en onschuldige vijanden als minderwaardig beschouwt en behandelt. Als bij wonder ontsnapt ze aan de gaskamers wegens een hondenbeet in haar gezicht dat op de lachspieren werkt van de kampbewakers. Vanaf het begin weet ze wat het lot is van de gevangenen en maakt zich geen illusies. Toch weet ze te overleven.

Frans Buyens heeft al eerder het thema van de slachtoffers van de concentratiekampen behandeld. Het verhaal van Lydia Chagoll, zijn levenspartner, heeft ie veel eerder al in beeld gebracht. Wanneer hij een combinatie wil maken van haar ervaringen met die van een Auschwitz-slachtoffer, is hij verplicht om een ander concept te hanteren. Dat noemt hij een cinematografische evocatie, een uniek genre dat hij als het ware uitvindt om de materie die hij wil behandelen in de correcte vorm te gieten. Frans is getuige van de vertrouwelijke gesprekken tussen beide vrouwen en besluit om hun verhalen te laten interpreteren door twee professionele actrices. De nadruk legt hij op de gemeenschappelijke ervaringen en emoties, wat voor beide vrouwen nieuw is gezien ze nooit de kans hebben gekregen om met een lotgenoot van gedachten te wisselen over het verleden. De regisseur plaatst Sarah en Leïla in een studiodecor, tegen een achterwand met abstracte motieven, soms rustig van vorm, een andere keer heftig, om op die manier hun woorden volume te geven, de emotie ervan uit te beelden. Hetzelfde doet hij met de origineel gecomponeerde muziek, of beter geluiden, want er is zelden sprake van een lang uitgesponnen muziekstuk. Met zachte, harde, akelige en verontrustende klanken wekt hij een gevoel van angst en groot gevaar op, nauw aansluitend bij hun uitspraken.

De gehanteerde methode is indirect. De beide actrices zijn op voorhand door Buyens ondergedompeld in de documentaires die hij samen met Lydia Chagoll heeft gemaakt over de kampen onder de Duitse en Japanse bezetting, toch hebben ze zelf geen eigen ervaring, geen directe band met de historische feiten. Hun uitbeelding – hoe intens en levensecht ook – is minder emotioneel dan dat van de slachtoffers in wier schoenen ze voor de camera staan. Het gevolg is een iets afstandelijkere en onrechtstreekse benadering en tegelijk een film met een universele betekenis en signaalfunctie. Sarah en Leïla zijn een metafoor voor alle kinderen, toen en nu, die in dergelijke of vergelijkbare situaties verzeild raken overal in de wereld: in Uganda waar ze sinds bijna 20 jaar met tienduizenden 's nachts een veilig onderkomen zoeken uit angst om door het opstandelingenleger te worden gekidnapt en ingelijfd in het kinderleger, of in Zuid-Amerika waar ze als straatkinderen 's nachts bewegende schietschijven zijn voor milities allerhande. Het portret dat Buyens ophangt is zelden in beeld gebracht: kinderen zijn meestal de vergeten slachtoffers van de oorlog. Ze worden getoond in vluchtelingenkampen, bij hongersnood en milieurampen, veel minder als bewoners van concentratiekampen of als verplichte kindsoldaatjes.

Sarah en Laïla vertellen over hun ervaringen vanuit het standpunt van een 11- en een 14-jarig meisje. Er komen onderwerpen ter sprake die ondertussen algemeen bekend zijn en die te maken hebben met de behandeling die ook de volwassenen mochten verwachten. Het interessante van hun verhaal betreft de manier waarop zij zelf het kampleven hebben ervaren: het vechten voor een portie voedsel, want als kind waren ze zwakker dan de volwassenen en was het dus harder knokken om vooraan te komen of het gebrek aan solidariteit tussen de kampbewoners onderling. Allebei bevestigen ze dat het in de kampen 24 uur op 24 uur om de redding van het eigen vege lijf te doen was en dat van zijn of haar kinderen. Van een gemeenschapsgevoel en onderlinge solidariteit was nauwelijks sprake. Iedereen vocht voor zijn eigen bestaan. De relatie met de Duitsers of Japanners was ingewikkeld en moeilijk, die tussen de op elkaar getaste mensen, in schurftige barakken en barre hygiënische omstandigheden, zo mogelijk nog veel verwarder en harder. Daarmee doorprikken ze het algemene beeld over de kampen als zouden de gevangen er alles aan gedaan hebben om elkaar te helpen overleven. Misschien is het nog het best te vergelijken met een brand in een warenhuis waar iedereen ook alleen maar denkt aan zijn eigen leven en de heldhaftige prestaties reserveert voor wat nadien de helden worden genoemd. Dat is toch alleen maar typisch menselijk?

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze film is vrij goed bewaard. Omdat alles in de studio is opgenomen heeft Buyens grote zorg kunnen besteden aan belichting en kadrering. Er zijn verschillende kleurige decors, een paar noodzakelijke attributen, meestal een kale omgeving, de kleren van de acteurs wisselen voortdurend van stijl en tinten, de figuren zelf staan, wandelen, liggen of zitten op de vloer, tegen de muur of aan tafel terwijl ze met elkaar van gedachten wisselen, ze geven uiting aan hun opgekropte verdriet, ze lachen af en toe om een anekdote, met andere woorden Frans Buyens zorgt voor een batterij van visuele impulsen waardoor het bekijken van deze film altijd aangenaam en verrassend blijft en via de sfeer die hij oproept brengt hij de gevoelens van de acteurs moeiteloos over op de toeschouwer. De kopij is vrij van beschadigingen en vuile vlekjes. Het geluid is minder goed bewaard gebleven. Er is veel ruis in de stille passages en de stemmen hebben soms de neiging om te verdoffen. Af en toe is er gekraak.

EXTRA'S
De dvd bevat drie extra's: Interview met Y. Thanassekos, socioloog en directeur van de Auschwitz-stichting over het belang van de film, Interview met Ph. Reynaert, journalist, over de aparte aanpak van Frans Buyens en Interview met Michèle Simonnet over haar voorgesprekken met Frans Buyens, de situatie op de set en de 14-daagse draaiperiode.

CONCLUSIE
Sarah Dit... Leïla Dit... vertelt op een unieke en gevoelige manier de kampervaringen van twee vrouwen die als kind in Polen en Indonesië een deel van hun jeugd achtergelaten hebben. Frans Buyens maakt van hun ontmoeting gebruik om de gesprekken te registeren en achteraf te verfilmen. Het resultaat is een verhelderend beeld over kinderen in de oorlog, kinderen in concentratiekampen, teder verteld, liefdevol verteld.