OPERA
Arthaus Musik bijt al meteen bij het begin van het Mozartjaar de spits af met de registratie van twee belangwekkende opera’s van Wolfgang Amadeus. Het gaat om Don Giovanni en Cosi Fan Tutte, opgenomen in het Operahuis van Zürich in februari 2000, met als grote ster de Italiaanse diva Cecilia Bartoli onder de kundige leiding van dirigent Nikolaus Harnoncourt, één van de grondleggers van de authentieke uitvoering in het begin jaren '60.

Don Giovanni geldt algemeen als één van de meest interessante opera’s van Mozart, althans in onze tijd, want na een succesvolle première in Praag in oktober 1787 oogstte Mozart een jaar later (mei 1788) al veel minder succes met de première in Wenen. De figuur van Don Juan, waarop Mozart zich inspireert, lag niet zo goed bij het Weense publiek. Hij was te volks en te plat. Het viel niemand op dat Mozart hem in een moraliserend stuk stopte met een voor die tijd ongewoon einde, nl. eentje waarbij de verschillende karakters veranderen onder invloed van de gebeurtenissen. Mozart laat de bedrukte sfeer niet opklaren zoals in de meeste stukken uit die periode en de acteurs vallen mekaar ook niet in de armen terwijl ze op luchthartige toon het stuk naar de coda voeren. In Don Giovanni is de sociale orde onherstelbaar verstoord en dat wordt in het moraliserend besluit van het drama tot uiting gebracht. Het Weens publiek was zo’n aanpak niet gewoon en conservatief als het was, bleef het achter met een wrange smaak in de mond. Toch is Don Giovanni geen zware opera. Er zijn grappige en lichtvoetige passages – die Mozart overhoudt uit Don Juans eerste leven in het geïmproviseerd volkstheater – en die elkaar zonder zichtbare overgang afwisselen.

Cosi Fan Tutte ontstaat in 1790 op een libretto van Lorenzo da Ponte. Het is een ensemble van 12 arias en 15 gemengde zangstukken (duetten, quintetten, etc.), een grootse en gedurfde compositie met een kleine bezetting. Twee jonge officieren, Fernando en Guglielmo, zitten in een herberg hun jonge bruiden te bewieroken, de zusjes Fiordiligi (Cecilia Bartoli) en Dorabella (Liliana Nikiteanu). Met een oude vriend, Don Alfonso, gaan ze een weddenschap aan. Hij beweert namelijk dat vrouwen niet in staat zijn tot enige vorm van trouw, zeker deze beide dames uit Ferrara niet. Vervolgens benadert hij de meisjes met de mededeling dat hun geliefde mannen onder de wapens moeten. Er wordt snel afscheid genomen en de jonge vrouwen blijven verdrietig achter. Via hun beider kamermeisje Despina (Agnes Baltsa) worden twee jonge kerels ten tonele gevoerd om hen te troosten. Het zijn uiteraard Fernando en Guglielmo, vermomd als Turken. Wanneer de verleidingstruc niet schijnt te lukken schakelt Don Alfonso Despina in die – vermomd als dokter – de beide mannen moet redden nadat ze zich hebben vergiftigd uit liefdesverdriet. In de tweede act heeft Despina meer succes en laten de meisjes zich – zij het na veel weerstand – overtuigen. Een huwelijks ceremonie wordt georganiseerd, maar dan keren de soldaten terug van het front en Fernando en Guglielmo haasten zich terug naar hun oorspronkelijke rol. De hele maskerade wordt uiteraard ontdekt en wat overblijft is een pijnlijke verzoeningscampagne. In de slotakte worden er dan ook vragen gesteld over hoe het nu verder moet gezien al het voorgaande.

Zwaargewicht in deze beide producties is de Oostenrijkse dirigent en oude muziekkenner Nikolaus Harnoncourt, de man die een halve eeuw geleden mee aan de wieg stond van de authentieke uitvoeringspraktijk en het gebruik van authentieke instrumenten voor oude muziek. Wat toen een gedurfde en gewaagde onderneming was, is ondertussen tot alle niveaus van het milieu doorgedrongen en Harnoncourt is inmiddels door het establishment gerecupereerd en staat als dirigent voor een gezelschap als de Wiener Philharmoniker alsof dat de gewoonste zaak is. In Wenen is hij in 2006 het middelpunt van het Mozart-jaar en dat mag niet verbazen want Harnacourt is een autoriteit op het vlak van de Mozartmuziek. Memorabel is o.a. zijn De Ponte-cyclus met het Concertgebouworkest in de Nederlandse opera in de jaren '80. En dan is er Cecilia Bartoli, Italiaanse van afkomst met een specialisatie in Barokmuziek. Daar is een reden voor, nl. haar 'klein' stem: Bartoli heeft een vrij stille stem waarmee ze volgens insiders nooit Verdi-rollen zal aankunnen want het gevaar bestaat dat het orkest haar na enkele aria’s wegspoelt. Bij gevolg is ze altijd matig succesvol gebleven in haar vaderland. De rest van de wereld maakt evenwel veel goed want Bartoli behoort tot de wereldtop. Ze heeft een zeer beweeglijke en expressieve stem die o.a. Harnoncourt bij hun eerste ontmoeting in 1985 (Cecilia was toen 19 jaar oud) binnen een paar seconden overtuigde van haar grote talent. Hij engageert haar voor de rol van Cherubino in Le Nozze De Figaro en nog datzelfde jaar werkt ze ook voor Herbert von Karajan.

In deze uitgave is Cecilia Bartoli het best op dreef in Cossi Fan Tutti waarin ze een belangrijke rol speelt en haar personage makkelijk kan laten groeien. Haar zangprestatie is zonder meer geweldig en dat geldt evenzeer voor de rest van de cast. Het drama speelt zich af in een donker decor van de hand van Jürgen Flimm, die eerder ook al met Harnoncourt in Amsterdam samenwerkte. Harnoncourt dirigeert een mooi gedetailleerde introductie en vervolgens verschijnen de zangers tegen een zwarte achtergrond met blauwe uitsparingen, een woud of een bos, maar het kunnen ook de ramen zijn van een kasteel of een kerk. De acteurs/zangers staan in een geelachtig licht met een minimum aan attributen, een paar stoelen, een tafel, een bureau, af en toe en zeil dat neergelaten wordt om een ander decor te suggereren, de mannen meestal donker gekleed, de vrouwen in bruine en beige jurken naar de mode van de tijd. Alleen de exotische figuren dragen blauw en rood.

Don Giovanni is meer een mannenopera. Bartoli komt veel minder aan bod en haar prestatie is minder opvallend. De bassen en tenors domineren de zangpartijen en de minimale actie. De bezetting is groter dan in Cosi Fan Tutti, met meer kleur in de aankleding van acteurs en zangers. Het decor is tot een minimum herleid: een donkere achtergrond zonder veel details, een pover verlichte scène en donker geklede personages. Een wit doorzichtig doek zorgt voor de mistachtige indruk. De muziek is rijper dan in Cosi Fan Tutte, emotioneler, en de zangpartijen meer uitgebouwd, met meer gevoel, drama, vreugde en verdriet.

BEELD EN GELUID
Het beeld van beide opera's is dik in orde. De tinten zijn overwegend donker wat een sfeer van intimiteit en kleinschaligheid creëert waardoor de nadruk op de muziek en de zanglijnen komt te liggen en veel minder op het decor en de scenische omgeving. De kleuren van het decor gaan van zwart tot donkerblauw met sporadisch een bruine tint. De kleding is sober van kleur en naar de smaak van de periode, de mannen in het zwart, de vrouwen in warme herfstkleuren. Het geluid staat in PCM Stereo en Dolby Digital 5.1. Het samenspel van orkest en solo-zangers komt het best tot zijn recht in de PCM Stereo-versie. Die brengt een natuurlijke en realistische klankspreiding zoals dat in de concertzaal het geval is, met een maximum aan dynamiek, waarbij een breed ruimtelijk effect wordt gecreëerd alsof de kijker/luisteraar op de eerste rij zit.

EXTRA'S
Deze 4-delige dvdbox bevat bij elke opera een Behind de Scenes van ruim 20 minuten.

CONCLUSIE
Met W.A. Mozart – Don Giovanni & Cosi Fan Tutte legt Arthaus Musik de lat heel hoog. Voor liefhebbers van W.A. Mozart, Nikolaus Harnoncourt en/of Cecilia Bartoli is hiermee in elk geval de beste dvd-uitvoering van het Mozartjaar op de markt. Het zal moeilijk zijn om deze beide uitvoeringen nog te verbeteren of gewoon naar de kroon te steken. Het orkest brengt een zeer gevoelige en doorzichtige uitvoering van Mozarts partituur die ook in Don Giovanni overeind blijft, ondanks de vaak donkere en veel zwaarder orkestraties. Harnoncourt toont zich een ware meester in beide composities. Mezzosopraan Cecelia Bartoli is vooral hemels als Fiordiligi in Cosi Fan Tutte. De manier waarop ze zich inleeft in de tekst, het spontane van haar acteerprestatie, de zuiverheid en de donkere kleur van de vertolking, het zijn aspecten die haar grote talent bevestigen. Als Donna Elvira schittert ze iets minder in Cosi Fan Tutte, maar de beperkte omvang en uitstraling van haar rol zitten daar beslist voor iets tussen. Het doet niets af van de kwaliteit van deze dvd-box: sublieme interpretaties, prachtige orkestmuziek en sobere maar waardig en modern ogende decors.