FILM
Wanneer Tayia (Dina Korzun) met haar zoontje Artyom (Artyom Strelnikov) vanuit Moskou in Londen landt om er met haar Engelse vriend Marc te trouwen, stelt ze vast dat haar verloofde hen niet op de luchthaven opwacht. Ook in de dagen die volgen zal ze telkenmale op zijn antwoordapparaat stoten zonder dat er terug wordt gebeld. Ik zei je toch dat het een neuroot is, krijgt ze als verwijt van haar blonde 10-jarige te horen, net als jij overigens, voegt hij er teleurgesteld aan toe. Tanya en Artyom worden in afzondering geplaatst en naar een asielcentrum gebracht in een verlaten badplaats aan de kust. Vanuit hun kamertje op de 13de verdieping van een voormalig hotel kijken ze uit over een pretpark dat betere tijden heeft gekend, een leeg treinstation en schrikdraad, geüniformeerde surveillanten en honden.

Tanya en Artyom willen naar Londen, naar Marc, en wanneer ze hun biezen pakken stuiten ze net als Jim Carrey in Peter Weirs The Truman Show op de grenzen van hun wereld: de dranghekken, de bewakingscamera's en de politiesirenes. Wat de verwezenlijking van een droom moest worden in een betere wereld, draait uit op een maandenlang en onvrijwillig verblijf in een gesloten instelling voor illegalen. Tanya probeert de situatie te forceren door het statuut van vluchteling aan te vragen en vervolgens mee te delen dat ze met Artyom terug naar Rusland wil. Dat verandert de situatie nauwelijks: al het papierwerk moet over worden gedaan. De administratie maalt, zij het traag en hun opsluiting zal minstens nog drie tot zes maanden duren.

Ondertussen maakt Artyom kennis met Alfie (Paddy Considine), de eigenaar van een speelhal. Ze raken bevriend en Alfie gaat een beetje voor de jongen en zijn moeder zorgen: een oud bankstel, een tweedehands televisietoestel, een lik verf op de muur. Artyom ziet Alfie wel zitten als ersatz-vader. Tussen zijn moeder en de speelhalexploitant groeit langzaam een emotionele band en misschien zelfs verliefdheid. Toch is er langs de kant van Tanya sprake van voorzichtigheid en achterdocht: kan ze deze man wel vertrouwen? Is zijn liefde groot genoeg om haar en haar zoontje uit het asielcentrum weg te halen en vervolgens haar vrije keuze in te willigen?

"Give me your tired, your poor, your huddled masses, yearning to breathe free. The wretched refuse of your teeming shore, send these, the tempest-tossed, to me...": die woorden werden meer dan 125 jaar geleden op The Statue Of Liberty, het reusachtige vrijheidsbeeld op Ellis Island in New York, gebeiteld als verwelkomingsgroet voor de miljoenen Europese migranten die een beter en vrijer leven zochten in de Verenigde Staten. Vandaag staan die woorden er nog steeds, en de VS zijn trots op hun Lady of the Harbor, zoals de vrouwenfiguur met de toorts en de opvallende kroon in de volksmond wordt genoemd. Ondertussen bouwen diezelfde Verenigde Staten aan hun zuidgrens met Mexico een nieuwe Berlijne Muur om de illegale intocht van arme Hispanics af te remmen en zo mogelijk volledig stop te zetten. Europa, en dan vooral het westelijke deel, is pas sinds de jaren '50 van de vorige eeuw aantrekkelijk voor immigranten, armen uit de Derde Wereld die hun geluk bij ons willen beproeven. In de tijd van de Polen, de Italianen en de Spanjaarden voor de steenkoolmijnen ging de opvang en de integratie nog vrij vlot, met die van hun opvolgers uit Turkije en Marokko in de jaren’80 bleek er het een en ander mis te zijn, sindsdien is er sprake van een overrompeling, een oncontroleerbare crisistoestand, een vloedgolf van zwarte en minder zwarte mensen die dromen van onze rijkdom en ons comfortabel leventje. Kan je het hun kwalijk nemen dat ze er in hun naïviteit van overtuigd zijn dat het Westen een luilekkerland is en dat wij hen met open armen staan op te wachten? Over die problematiek gaat Last Resort, de problematiek van de illegale immigratie naar West-Europa, in dit geval Engeland, waar wie niet in orde is met de voorziene formaliteiten afgevoerd wordt naar gesloten centra ver weg van de maatschappij.

Pawel Pawlikowski geeft de anonieme massa ongewenste nieuwkomers, de menselijke trekvogels, een menselijk gezicht via Tanya en Artyom, twee wezens van wie er tenminste één zich door de praatjes van een Britse zakenman in een avontuur heeft laten lokken om daarna in Londen vast te moeten stellen dat de kerel in kwestie zijn belofte niet nakomt en haar en haar zoontje in de grootst mogelijk problemen achterlaat. Tanya is boos, want is ze niet uit Moskou weggegaan speciaal voor Marc? Wellicht was ze anders nooit op het idee gekomen? Pawlikowski schetst de problemen van de illegale inwijkelingen met veel realisme en zonder overbodige sentimentaliteit. Illegalen zijn nu eenmaal ook mensen en dus is het maar normaal dat hij de liefde van de moeder voor haar zoon toont, haar bekommernis om zijn toekomst en zijn zielenrust, haar eigen verdriet om het bedrog, de kwetsuren die ze daarbij heeft opgelopen. Hij zet de reacties van Tanya en Artyom op een zeer overtuigende manier neer: de zieligheid van hun situatie ligt niet in hun zelf, maar aan het systeem, de onpersoonlijke manier waarop de ambtenaren hen opvangen, het totale gebrek aan inleving en medeleven vanwege mensen die ook een familie en kinderen hebben, de criminalisering en de dreiging met opsluiting ingeval ze de regels overtreden. Het zou best anders kunnen, maar de nieuwkomers worden van hun menselijke waardigheid ontdaan, het zijn louter profiteurs, simulanten, bedriegers en lastverkopers die een harde aanpak verantwoorden. De karakterisering van de personages, waar Pawel Pawlikowsi veel zorg aan besteedt, gaat direct naar de wortels van de probleemstelling. Met weinig pellicule en zuinige dialogen omschrijft hij de verwarring, de ontreddering en de toenemende wanhoop van Tanya en Artyom wanneer ze beseffen dat Stonegate een belegerd gebied is zonder vluchtroutes.

Last Resort is een film over wanhoop en menselijke miserie, maar Pawel Pawlikowski wacht zich voor veralgemeningen en introduceert via de figuur van Alfie, de speelhaleigenaar, de compassie en het meevoelen dat gelukkig ook nog bestaat in onze maatschappij: Alfie brengt hoop. Via zijn vriendschap en liefde maakt hij van Tanya en Artyom opnieuw mensen; via zijn respect voor hun verdriet plaatst de regisseur de beide illegalen opnieuw op gelijke hoogte met de mensen om hen heen, geeft hij ze hun zelfrespect terug, zijn ze niet langer louter uitschot, want onder hun huid en achter hun ogen schuilen precies dezelfde verwachtingen en gevoelens als achter die van ieder ander. Geeft ze dat het recht om een plaats op te eisen in een maatschappij die hen niet heeft voortgebracht of uitgenodigd? Pavel Pawlikowski spaart zowel de vreemdelingen als de kijker door een einde te verzinnen dat aangrijpend en tegelijk verzoenend is en waarmee hij aangeeft dat de problematiek nog een stuk ruimer en ingewikkelder is dan de gemiddelde burger zich voorstelt.

BEELD EN GELUID
Veel ruimte voor vrolijkheid is er niet in Last Resort, wat niet betekent dat dit een film zonder humor of warme scènes zou zijn. Toch is de sfeer – vooral in het begin – overwegend zwaarmoedig en beladen en dat illustreert Pawlikowski met een palet van grauwe, grijze en vale tinten insoms bijna kleurloze scènes met veel regen en diepe plassen op het glinsterend tarmac. De ontreddering van Tanya bij aankomst in Londen en het ongewisse van hun tocht naar Stonegate, inclusief de eerste confrontatie met de onbekende plek, de regisseur registreert het grotendeels met een losse en zenuwachtige camera alsof het om een documentaire zou gaan (Pawlikowski was oorspronkelijk een documentairemaker). De sfeer is er één van een grote directheid en betrokkenheid. Pas nadat ze definitief gesettled zijn – in zoverre daar sprake van kan zijn – komt ook het beeld tot rust en neemt de vaste camera een deel van het werk over. De kleuren lichten maar af en toe op, meestal in situaties waar Artyom bij betrokken is of wanneer Tanya om haar financiën aan te vullen zich laat verleiden tot een reeks pornografische filmopnamen. Op andere momenten is er sprake van bewuste verkleuring om fantasieën en dromen ruimte te geven. Via close ups brengt de regisseur de reacties van Alfie in beeld en de fragiele lichaamstaal van Tanya. Die maakt Pawlikowski zichtbaar in kleine gebaren en voorzichtige gelaatsuitdrukkingen. Tanya krijgt de kijker heel snel op haar hand door de zorg waarmee ze haar zoontje omringt en de spontane bekentenis over de eigen naïviteit. Het geluid is eenvoudig. He geluid zit links en rechts met het stemmen in het midden. De achterste kanalen zijn werkloos. De gebruikte muziek ondersteunt perfect de donkere en dichtgetrokken sfeer die bij momenten wordt opgeroepen. De pellicule is vrij van ongerechtigheden.

EXTRA'S
Op de dvd staat de Originele Bioscooptrailer en een Exclusief Interview met de Regisseur van ruim 20 minuten waarin hij uitgebreid vertelt over zijn inspiratiebronnen voor Last Resort en de opvolger My Summer of Love, zijn jeugd in Polen en zijn definitief vertrek naar Engeland wanneer zijn moeder trouwt met een Pool die al geruime tijd in Londen woont. Ook de invloed van zijn ervaring als documentairemaker komt aan bod.

CONCLUSIE
Last Resort gaat over de Tanya en Artyom, moeder en zoon, die vanuit Moskou naar Londen vliegen en er verstrikt raken in de administratieve carrousel van asielzoekers, illegalen en vluchtelingen. Pawel Pawlikowski, een regisseur van Poolse afkomst en sinds jaar en dag werkzaam bij de BBC als documentairemaker, bewijst in zijn eerste grote bioscoopproductie over een groot en origineel talent te beschikken. Last Resort is een aandoenlijke sociaal-realistische film waarin liefde, verdriet en onrecht een belangrijke plaats krijgen zonder dat de film wegzakt in een moeras van emotionaliteit en goedkoop sentiment. Het is een prachtig debuut van een veelbelovend regisseur.

Last Resort is verschenen op dubbel-dvd, samen met de andere Pawlikowski-film My Summer Of Love.