FILM
Frankfurt am Oder, de naam zegt u wellicht niets, en het plaatsje stelt ook niet veel voor met zijn gestandaardiseerde Ossie-flatgebouwen en spiksplinternieuwe Wessie-koopcentrum in de grote winkelstraat langs de oever van de Oder, de rivier die Duitsland sinds het einde van WOII van Polen scheidt. Frankfurt am Oder ligt op minder dan 100 km van Berlijn, ten noordoosten om precies te zijn. Vóór de eenmaking was het een godvergeten plek op de grens tussen Oost-Duitsland en Polen, een doorgangspoort tussen twee min of meer bevriende communistische staten, met een nauwelijks bewaakte brug en voor de rest veel armoede, povere economische activiteit en bijzonder weinig animo. Sinds 1989 is Frankfurt een grensstad van Burcht Europa, waar men Polen, maar vooral Russen, probeert tegen te houden, op weg naar Berlijn.

Lichter of in het Engels Distant Lights, gaat over de Oekraïense vluchtelingen die van op de andere oever naar het kleine slaapstadje kijken en een manier zoeken om de grens over te steken, illegaal in de kofferbak van een auto of desnoods te voet door het ijskoude water van de Oder. De overtocht is gevaarlijk en de Duitse grenspolitie bewaakt de rivier dag en nacht. Bovendien heeft ze ook af te rekenen met de tegenwerking van de Frankfurters zelf, want die verdienen aardig wat geld aan de illegale hand- en spandiensten die ze leveren en de goedkope sigaretten die ze uit Polen de EU binnensmokkelen. Lichter is met andere woorden een film op basis van echte feiten, waarbij regisseur Hans-Christian Schmid z'n camera ook op de miserie in Frankfurt am Oder zelf richt, want ondanks meer dan 15 jaar integratie en massale Europese steun, blijft de kleine Brandenburgse stad een kwetsbare plek qua werkgelegenheid: kleine winkeliers en kruideniers hebben het moeilijk om er te overleven: de inwoners steken elke ochtend de grens over om in de reusachtige shopping mall aan de overkant van de Oder tegen een fractie van de prijs hun boodschappen te doen. Eén van de slachtoffers is de eigenaar van een recent opgestarte matrassenwinkel. Die zit met de handen in het haar, want z'n omzet is teruggelopen tot nul en de jongelui die als levende reclameborden de straat op worden gestuurd, kunnen het tij niet keren. Bijgevolg blijft de elektriciteitsrekening van de zaak onbetaald en zijn de lichten gedoofd. Op een ochtend haalt z'n leverancier alle materiaal uit de zaak weg, zonder verwittiging of zinvolle uitleg. Nog geen achtenveertig uur later staan de matrassen in de flitsende vitrine van een gloednieuwe zaak een paar straten verderop. Een andere sukkelaar krijgt een kans.



Ondertussen stromen groepjes Oekraïners samen aan de overkant, in Slubice. Ze spreken nauwelijks of geen Pools, maar iedereen weet wat ze willen: naar de overkant, naar het rijke Europa. Een Duitse vertaalster van de immigratiedienst heeft het moeilijk wanneer ze een jonge Rus moet vertellen dat hij niet wordt toegelaten. Als hij over Pools grondgebied is gekomen, maakt hij geen enkele kans, want dan behoort hij in Polen een verblijfsvergunning aan te vragen. Maar z'n luttele bezittingen verraden hem. Vraag politiek asiel, fluistert ze hem toe wanneer de Duitse beambte even om een glas water gaat. Maar ook daar heeft de grenspolitie weinig oren naar. Ze kennen hun pappenheimers en ook de economisch vluchtelingen uit het voormalige Oostblok. Tijdens een kleine schermutseling kan de Rus ontsnappen. Hij verstopt zich en kan de vertaalster overtuigen om hem naar Berlijn te brengen. Wanneer hij in de hoofdstedelijke nacht is verdwenen na ontelbare dank-u-wels, merkt ze dat ie er met haar dure camera vandoor is, want hoe moet ie anders voor zijn broer die beloofde foto van de Potsdammer Platz maken?

Een jong stel doet het anders: zij gooien het op een akkoordje met een Poolse taximan die dringend geld nodig heeft voor het communiejurkje van zijn dochter. Maar tijdens de oversteek door het ijskoude Oderwater op een vroege voorjaarsochtend loopt het fout: de man gaat kopje onder en z'n jonge vrouw – ze heeft een paar weken oude baby op de arm – raakt in paniek. Voor hen is het avontuur afgelopen wanneer ze drijfnat terug op Poolse bodem staan. De taxichauffeur jat nog snel even al hun geld, want die jurk zal hij natuurlijk krijgen...

Hans-Christian Schmid borstelt een rauw en tegelijk haast melancholisch portret van mensen op zoek naar een beter bestaan. Sommigen raken met hun intrieste verhaal beslist ook uw ziel, anderen passeren eerder onopgemerkt of wekken een gevoel van afkeuring op, want niet iedereen in Frankfurt am Oder draagt het hart op de goeie plaats. Ook de minder onfortuinlijken hebben het soms moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen en een paar onbeholpen vreemdelingen bedriegen of verraden is dus schering en inslag.



Een eerder bitter verhaal speelt zich af in de marge van een groot bouwproject. Een Duits architectenbureau komt zijn plannen voorstellen aan een Poolse bouwonderneming. Hun fraaie complex moet aan de oevers van de Oder verschijnen, aan de Poolse kant, maar de Polen vinden de plannen te duur, vooral de gigantische voorgevel in glas kan volgens hen niet door de beugel. Onderhandelen is dus de boodschap, tenzij de Polen met andere middelen over de streep te trekken zijn. Een feestje lijkt de Duitsers niet ongepast om de goed verstandhouding te herstellen, zo menen ze. De jonge Duitse medewerker van het architectenbureau herkent in de vrouwelijke tolk van de Poolse delegatie zijn voormalige liefje en hij probeert haar uit te leggen waarom hij destijds met de noorderzon is vertrokken. Misschien kunnen ze opnieuw beginnen? Later op de avond krijgt de jongeman het aan de stok met zijn werkgever als blijkt dat het Poolse meisje en haar vriendin als animeermeisje de heren behoren te verwennen. De jonge Duitser, een beetje dronken, wil één en ander verhinderen, maar zijn voormalig vriendinnetje legt hem fijntjes uit wat zij tijdens zijn verdwijning allemaal heeft moeten verzinnen om te overleven.

Hans-Christian Schmid gebruikt een directe en rake stijl om de problematiek in beeld te brengen. Door de camera te gebruiken zoals een documentairemaker, zonder extra licht, van op de schouder en altijd zeer direct aanwezig, met een stel niet-professionele acteurs die nauwelijks acteren, maar hun rol als uit-het-leven-gegrepen gestalte geven, blijft Lichter zeer dicht in de buurt van wat zich mogelijk elke dag en vooral 's nachts in en rond Frankfurt am Oder afspeelt. Elk tafereeltje is plausibel en Schmid heeft zich mét zijn scenarioschrijver wekenlang ter plekke ingegraven om te luisteren naar de vele verhalen van de plaatselijke bevolking. Het resultaat is een indrukwekkend panorama van de krachten die in deze uithoek van Europa het dagelijks leven bepalen. De verhalen raken elkaar soms, maar niet noodzakelijk, en dat is ook niet nodig, want de regisseur slaagt er glansrijk in om de gelaagdheid van de problematiek zichtbaar te maken: de rijken die aan het langste eind trekken, de armen als eeuwige underdogs, de illegalen en vluchtelingen als het kind van de rekening.

BEELD EN GELUID
De regisseur kiest bewust voor een documentaire aanpak om zijn verhaaltjes aan elkaar te rijgen. Extra licht is tot een minimum beperkt of in elk geval zo sober toegepast dat het nooit echt opvalt. De figuren zijn niet perfect qua acteerprestaties en aankleding, maar het komt het echtheidsgevoel helemaal ten goede. De kleuren zijn sober, het is winter in Frankfurt am Oder, met afgewassen tinten van blauw, bruin en grijs. Af en toe schijnt de zon en dan komt er kleur in de taferelen, maar het blijft bewust allemaal onderkoeld. Het geluid is van dezelfde eenvoud en dat doet er nauwelijks toe in een film die het moet hebben van de spontaneïteit van de figuren en het absurde en bij momenten intrieste van de situaties. Toch bouwt Schmid ook lichtere fragmenten in en is er zelfs sprake van humor, zijn het bitterzoete. Het betreft hier een in Duitsland uitgegeven dvd, wat betekent dat er geen Nederlandse ondertitels op de film staan en alleen Duitse ondertitels op de Poolse en Russische dialogen.



EXTRA'S
Een lange rij extra's op deze dvd: de Commentaarband van Scenarist en Regisseur is een interessante bijdrage (voor wie het allemaal verstaat). Er is een ruime sectie Interviews met Acteurs, de Filmografieën van de Duitse acteurs, een uitgebreide Making of Lichter, een dertig minuten durende Documentaire "An Der Grenze", een aantal Weggelaten Scènes die eventueel mét commentaar van de regisseur kunnen worden bekeken en beluisterd en tenslotte een Fotogalerij.

CONCLUSIE
Lichter van regisseur Hans-Christian Schmid schetst een intimistisch, gevoelig en indringend beeld van mensen langs de Pools-Duitse grens. De taferelen zijn meelijwekkend, hoopgevend, soms humoristisch en vaak melancholisch van sfeer, maar ook beschamend als je ze bekijkt vanuit onze comfortabele positie in het rijke Europa.