CONCERT
Hij is voor de gelegenheid in een zacht grijs pak met wit overhemd gestopt en z'n ogen verschuilen zich onder een nog wittere cowboyhoed met zwarte band; z'n gezicht is gegroefd en getekend, de grijze bakkebaarden reiken tot net onder de oorlelletjes. De gitaar drukt hij nonchalant tegen de dij terwijl het theaterdoek langzaam open zwaait en het publiek hem enthousiast welkom heet: Neil Young, de legende in levende lijve, ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag twee opeenvolgende avonden op het podium van het prestigieuze Ryman Auditorium in Nashville, Tennessee (aug '05) voor de opnamen van Heart Of Gold in een regie van Jonathan Demme, de regisseur van The Manchurian Candidate (2004) en de Oscarwinnaar Philadelphia (1993). Op het programma staat de wereldpremière van Youngs recente album Prairie Winds, eerder ter plekke opgenomen met een pléade van grote countrymuzikanten die Young drie decennia geleden ook al begeleidden op zijn meesterwerk Harvest. In de recente nummers brengt de artiest een ode aan de traditie van de Amerikaanse muziek die hem ondanks zijn uitgebreide rock 'n roll-periode altijd dierbaar is gebleven.

Op het album Prairie Winds maakt Neil Young een lange tocht terug in de tijd, naar zijn kinderjaren in Winnipeg, Canada, waar hij naar eigen zeggen opgroeide als een chicken farmer, z'n vader hem een ukulele kocht en hem als kind de eerste countryliedjes voorzong. In 2005 overleed Youngs vader. De concerten en de film draagt de artiest aan hem op. De nieuwe liedjes zijn welluidend en ontwapenend eenvoudig van structuur, rustig qua tempo en ritme, poëtisch en direct, met weinig, maar precies gekozen woorden en zinnetjes. Het materiaal ademt een sfeer van nostalgie en heimwee uit en Neil Young komt meer dan ooit in de buurt van wat voor hem, als ouder wordende man van zestig, van essentieel belang is in dit leven; zijn vrouw, zijn dochter, zijn familie, de vrienden en de zoekgeraakte kennissen. Op Prairie Winds vereeuwigt hij ze na elkaar in pakkende songs, sober gearrangeerd en opgesmukt met een patchwork van z'n eigen arsenaal akoestische gitaren, steelgitaar, een zeldzame banjo, diepe kopertoetsen van Wayne Jackson (Memphis Horns), spaarzame drums, bassgitaar en piano. Af en toe laat Young voorzichtig een orgel toe en een fragiel sextet van warme strijkers, de donkere zwarte stemmen van de Jubilee Singers en sporadisch de countrystemmen van zijn vrouw Pegi, Diana DeWitt en de immer mooie Emmylou Harris als het vaste achtergrondkoortje.



Jonathan Demme maakt van Heart Of Gold, een concertfilm zonder commentaar en interviews. De regisseur laat Neil Young zijn ding doen, zonder visuals of een indrukwekkende lichtshow die de aandacht kunnen afleiden. De man en zijn gitaar, daar is het Demme om te doen. Zijn acht vaste camera's, opgesteld in de zaal, en de voorzichtig bewegende steadycam in de buurt van het podium, volgen discreet het vooraf afgesproken scenario. Want hoe spontaan en ongedwongen Heart Of Gold ook mag lijken, elk detail is op voorhand met de grootste precisie doorgenomen, van de maquillage en de speciaal voor de gelegenheid ontworpen kostuums tot de sobere achtergronddecors en de korte solo-interventies van de muzikanten en de gastartiesten.

Jonathan Demme zit Neil Young voortdurend heel dicht op de huid. Meestal gebruikt hij close ups of iets ruimere medium shots en hij deinst er niet voor terug om z'n camera minutenlang onafgebroken op het gezicht van de artiest te richten om dat ene moment te vatten waarop Young de toeschouwer in het hart raakt en kippenvel te voorschijn tovert met zijn persoonlijke en bij momenten zeer indringende verhalen. Heart Of Gold is een emotioneel en indringend portret van een man die zijn ziel blootgeeft, zonder op enig moment sentimenteel te worden. Daarvoor zorgt Neil Young tussen de songs overigens zelf met korte verhaaltjes over zijn dementerende vader of zijn ondertussen 21-jarige dochter, bitterzoet, maar tegelijk ook grappig en relativerend.

Heart Of Gold begint met tien nummers uit Prairie Winds, allemaal tijdens de tiendaagse voorbereidingsperiode voor het dubbelconcert door Neil Young geschreven. Gezien de korte periode is de kwaliteit van het materiaal verbijsterend goed en gelijkmatig. Als het doek opengaat is het meteen raak met The Painter, een stevige brok vintage Neil Young, waarschuwend en melancholisch. If you follow your dream you will get lost, zingt Young en Jonathan Demme houdt z’n camera’s op afstand voor een overzichtelijke long shot van de zanger en zijn groep. No Wonder zet in met een donkere bass, finger picking op de akoestische gitaar, roffelende drums, steelgitaar en banjo. De tijd glijdt als zandkorrels door de vingers, houdt Neil Young de toeschouwer voor, No wonder we are losing time, dat door het koortje wordt beantwoord met het tikken van de klok, de nooit vermoeide zandloper. Falling of the Face of the Earth is een liefdesliedje, een intieme kampvuursong met een zeer aanwezige dromerige steelgitaar en Jonathan Demme dompelt het Ryman Auditorium in gedempt blauw licht met witte accenten. In het uptempo Far From Home neemt Neil Young ons mee naar zijn geboortestreek, naar de wijde vlakten van Winnipeg waar de buffalo nog ongestoord beslag kon leggen op de oneindige horizon. Steelgitaar en mondharmonica zorgen voor een sfeer van paarden en cowboys en het warme koper van Wayne Jackson en zijn maten suggereert de trillende hitte boven het geel van de schrale bodem.

Maar wat overblijft na een halve eeuw is niets veel meer dan een jongensdroom en dat heeft Neil Young goed begrepen. It's a Dream, zucht hij, only a dream, a memory fading away. Hij zingt het aan de piano op een bedje van strijkers. De melodie is eenvoudig en ongekunsteld, aandoenlijk van tekst en articulatie, teder en ingetogen van sfeer. The Dream is Over. Wie zei het ook weer, was het niet John Lennon? En hij kon het weten...



De achtergebleven pijn na de dood van zijn dementerende vader verwoordt Neil Young op titelnummer Prairie Winds. Hij leefde by the moment, zegt de zanger en hij perst z’n lippen zachtjes op elkaar om vervolgens een beetje gegeneerd van onder de brede rand van zijn witte cowboyhoed het publiek en de kijker opnieuw aan te kijken. Wat volgt is een pompende en gedreven rockballade die alle pijn van de nog verse wonde bevat. Young gilt het uit met het hoge falsetstemmetje uit Country Girl dat Déjà Vu (1970) naar het niveau van een popklassieker tilde. De pijn van het verlies krijgt een vervolg in het al even fragiele Here For You, opgedragen aan zijn dochter die het ouderlijke huis inmiddels heeft verlaten. Hij noemt het zelf een beetje spottend een empty nest song in de stijl van wat hij ooit schreef voor jonge meisjes van zijn eigen leeftijd. Tegelijk kijkt hij naar zijn vrouw Pegi in het koortje en lacht. Met een gierende mondharmonica zet Neil Young de song in, gevolgd door discrete strijkers en een uitbundig gospelkoor. Het tempo is gezapig en de steelgitaar opgewekt, maar de tekst kan de bitterzoete pijn niet verdoezelen, het verlies, of op z’n minst het gemis. This Old Guitar is een ode aan de grote countryartiesten die de traditionele Amerikaanse Muziek groot hebben gemaakt. Hank Williams speelde hier voor het laatste in 1951, vertelt Young, de dag nadien werd hij ontslagen. In de jaren 80 kocht hij via bemiddeling van z'n goede vriend en muzikant Grant Boatwright de originele gitaar van Hank Williams. Ik ben blij dat ze na al die tijd terug is in wat toen de Old Opry heette, voegt hij er fijntjes aan toe. Neil speelt op Hanks gitaar een simpel liedje dat getuigt van zijn liefde voor oude gitaren. De tekst is de eenvoud zelve, fijnzinnig en breekbaar. Emmylou Harris, in Europa nauwelijks bekend op z'n minst onderschat, verschijnt naast Neil Young op het podium voor een gezamenlijk eerbetoon aan Hank en zijn ondertussen vergeten collega's.

Voor When God Made M neemt Neil Young opnieuw plaats achter de piano. Met zijn hoge stemmetje en de hulp van de Jubilee Singers zet hij een rustige, maar intense gospelballade in. Het tempo is traag en kwetsbaar en de uitvoering blijft tot op het einde ingehouden en spannend. Voor uitbundigheid is er in deze uitgeklede gospel geen ruimte, want de diepgelovige Young is door zijn god zwaar op de proef gesteld: eind 2004 werd een hersentumor geconstateerd. Was het de bedoeling dat ik dat allemaal zou meemaken, vraagt hij zich bitter af, heeft hij me daarom gemaakt? De twijfel snijdt diep, bij Neil Young, maar ook bij de toeschouwer, want het is zo herkenbaar.

Het Prairie Winds-materiaal – inclusief de inleidende kennismaking met de muzikanten en het Ryman Auditorium - duurt ruim 55 minuten, te kort voor een bioscoopfilm. Om een acceptabele lengte te bereiken, kozen Neil Young en Jonathan Demme voor een tweede concert (na de pauze) met songs die eertijds ook al in Nashville zijn opgenomen. De set begint met I Am A Child en heel even lijkt het alsof de tijd 20 jaar stil is blijven staan, want dit is dezelfde Neil Young van The Goldrush en Harvest, alleen is de man ouder, rijper en zelfzekerder geworden en zingt hij de oude teksten met meer overtuiging. Harvest Moon, waarvoor een oude heksenbezem uit de schuur is gehaald, is een wondermooie liefdesballade, geschreven voor Pegi Young, sinds dertig jaar met Neil getrouwd. I want you to dance, because I love you still, zingt hij, terwijl ze maar twee meter van hem vandaan staat naast Diane DeWitt en Emmylou Harris. Het voelt een beetje gênant aan, maar voor Neil en Pegi is het de normaalste zaak van de wereld: hier zijn ze onder vrienden en voor vrienden verberg je zulke dingen niet. Het trio Heart Of Gold, Old Man en Needle and the Damage done hoeft nauwelijks commentaar. Wie nooit bij een concertfilm gehuild heeft, krijgt nu ruim de kans: bloedmooi, doorleeft, fragiel en intens. In Old King grijpt Neil Young naar de banjo, begeleid door Emmylou Harris op de rhythm gitaar. Dat komt later op m'n grafsteen, zegt ze daarover lachend tegen de camera, she played rhythm guitar with Neil Young! Old King is vintage countrymuziek, een staplied voor cowboys, een opgewekte song for the road met huilende coyotes en dravende paarden. Het is Jonathan Demme's lievelingssong uit Neils repertoire en tijdens de tiendaagse repetitie was het elke avond zijn verzoeknummer.

Voor Comes A Time is de traditionele fiddle van onder het stof gehaald. Neil zingt het samen met vrouw Pegi en collega Emmylou Harris tegen een achtergrond van 9 akoestische gitaren, een beetje kampvuurachtig, denkt u, maar door de manier waarop Jonathan Demme het camerawerk aanpakt blijft het allemaal professioneel en van gelijke kwaliteit. Volgen nog Four Strong Winds dat Young als tiener in Canada op de jukebox voor het eerst hoorde en het al even nostalgische One Of These Days, vol heimwee en zoete herinneringen aan vergeten en uit het oog verloren vrienden. Tijdens de aftiteling zingt Neil Young het gevoelige The Old Laughing Lady. Het publiek is ondertussen weg, de lichten van het Ryman Auditorium zijn gedoofd. De camera staat in de coulissen en filmt de zanger op de rug: a man and his guitar. Na het laatste akkoord pakt Young zijn gitaar in, zet z'n cowboyhoed op en verdwijnt in het donker aan de andere kant van het podium.



PLAYLIST
Deel 1:
• The Painter
• No Wonder
• Falling Off The Face Of The Earth
• Far From Home
• It's A Dream
• Prairie Wind
• Here For You
• This Old Guitar
• When God Made M
Deel 2:
• I Am A Child
• Harvest Moon
• Heart Of Gold
• Old Man
• Needle And The Damage Done
• Old King
• Comes A Time
• Four Strong Winds
• One Of These Days
• The Old Laughing Lady

BEELD EN GELUID
Neil Young – Heart Of Gold is prachtig van kleur en setting. In tegenstelling tot andere concertregistraties heeft regisseur Jonathan Demme alles in het werk gesteld om een perfecte concertfilm te maken met de nadruk op de essentie, nl. de artiest en zijn muziek, waarbij sfeer en ambiance uitsluitend het resultaat zijn van het vakmanschap van de man op het podium, de kwaliteiten van zijn materiaal en de zeggingskracht van zijn stem. Door de manier van belichten, filmen en monteren is Heart Of Gold naast een concertfilm ook een portret van de artiest Neil Young. Dat zulks niet puur een kwestie is van opstellen, draaien en monteren, maar vooral van heel veel overleg met alle betrokkenen en aandacht voor de minste details vanwege de technische filmcrew, bewijzen de dagboekfragmenten van de regisseur en zijn homevideobeelden (Extra's op disk 2). Jonathan Demme gebruikt voor elke opname ander licht, aangepast aan de sfeer en de inhoud van Youngs materiaal. Alle artiesten op het podium behandelt hij als echte acteurs waarbij hun optreden met dezelfde sérieux besproken en gerepeteerd is als dat van hun filmcollega’s. Niets is aan het toeval overgelaten om de opbouw van de film en het kleurenpalet perfect in balans te krijgen. De kleuren zijn overwegend geelachtig, roestbruin en blauw. Het contrast komt van de kostuums, de hoeden en de kapsels. Het beeld is meestal scherp, zij het met af een toe een iets grovere korrel wanneer de close ups van heel ver in de concertzaal zijn gemaakt. Maar het stoort niet, want Jonathan Demme integreert het effect feilloos in zijn montage. Die bestaat trouwens overwegend uit niet-bewegende opnamen. Effecten bereikt de regisseur door het beeldmateriaal van zijn negen camera’s zeer precies te selecteren en met kennis van zaken aan elkaar te plakken. Het resultaat is verbluffend, zonder meer. Het geluid kan u beluisteren in een 5.1-versie en in DTS, maar het effect is niet dat van een sci-fi of een spannende thriller. Heart Of Gold is uiteindelijk een podiumact. Jonathan Demme heeft ook de natuurlijk geluidsstroom in een theater willen bewaren en dus is er sprake van stereo met een surroundeffect, meestal beperkt, een enkele keer met een flinke uithaal, allemaal ruim voldoende om deze muziekfilm helemaal tot zijn recht te laten komen.



EXTRA'S
Op Disk 1 staat nog de zes minuten durende uitvoering van He Was The King, een swingend en opgewekt nummer over Elvis Presley. Jonathan Demme besloot te elfder ure om de song niét in zijn concertfilm op te nemen uit vrees de voorzichtig opgebouwde sfeer te zullen breken. Disk 2 bevat ruim 90 minuten extra materiaal: Fellow Travelers (13') is een gesprek van Jonathan Demme en Neil Young over elkaars kwaliteiten, maar het is voornamelijk een vlot gemonteerde documentaire over het project dat ze samen op minder dan twee weken hoopten tot stand te brengen rond de muziek van Neils nieuwe album. Volgens Demme zag Neil hun project als de registratie van het perfecte concert, in de stijl van wat Demme eerder ook al voor de Talking Heads deed; voor hemzelf kwam het er vooral op aan een film te maken die door de toeschouwer zou worden beleefd als de pure ervaring die hem diep treft. In Cruising With Neil (8') vertelt Young over het belang van deze onderneming voor hemzelf op een moment dat zijn sterperiode al een hele tijd voorbij is en hij bij de grote massa veel minder bekendheid geniet. Heart of Gold behoort voor hem in eerste instantie een document te zijn dat lang mee kan en waardoor jonge muziekliefhebbers zijn ouder werk leren ontdekken. In These Old Guitars stelt Larry Cragg, Neils muziekmeester, de historische collectie gitaren van Neil Young aan de toeschouwer voor. Cruising With The Players (13') is opgenomen de ochtend voor het eerste concert in een rijdende Chevy '55. Grant Boatwright vertelt hoe hij voor Neil Young de originele Hank William- guitar wist op de kop te tikken; Ben Keith (steelgitarist) zegt dat Neil Young op de radiostations in Nashville vaak wordt gedraaid en dat zijn werk sterk afwijkt van de hedendaagse massaproductie in countrymuziek; Emmylou Harris wijst erop dat Neil Young de countrymuziek in het bereik van een publiek heeft gebracht dat anders nooit zou geïnteresseerd zijn in het genre; drummer Chad Cromwell zegt dat Neil Young een soort baken is: als hij zingt en speelt trekt hij ieders aandacht, ook als men zijn muziek minder op prijs stelt; Diana DeWitt (zangers) wijst op Neils zorgzaamheid voor zijn medewerkers, zijn vrijgevigheid en integriteit; Rick Rosas (bassist) verwondert zich over Youngs capaciteit om onder druk van de omstandigheden elke dag een bestseller song af te leveren, zonder formele repetitietijd Prairie Winds op te nemen en tien dagen later voor een levend publiek uit te voeren. Rehearsal Diaries van Jonathan Demme, een dagboekchronologie van zijn samenwerking met Neil Young, is wellicht het meest indrukwekkende stukje documentaire op deze extra dvd: Demme heeft zelf grotendeels het filmmateriaal gemaakt met een kleine digitale videocamera en vertelt het verhaal vanaf het moment dat hij de repetitielokalen van de Soundcheck Studios in Nashville betreedt tot het moment dat het doek opgaat in het Ryman Auditorium tien dagen later. Zijn overzicht biedt de kijker een blik op het immense werk dat Demme en zijn medewerkers op een paar dagen hebben verricht om de opname van de film in goede banen te leiden: van het maken van de kostuums en het ontwerp van het achtergronddecor tot het opstellen van ontelbare lichtpunten en het afstellen van een batterij camera's, werk dat 's nachts is uitgevoerd om overdag de repetities niet te storen. Finishing Touches (5'30") is een korte reportage over de sonorisatie van de film in de montagekamer, waar bij het opvalt dat Neil Young het proces van begin tot einde zeer nadrukkelijk heeft gevolgd. Warming Up (6'30") is een fragment waarin we Neil Young en de Jubilee Singers backstage hun stemmen zien opwarmen, Blast From The Past (2'30") tenslotte is een fragment uit de Johnny Cash-show (1971) met een piepjonge Neil Young die Needle And The Damage Done ten gehore brengt.



CONCLUSIE
Heart Of Gold van Neil Young en Jonathan Demme is een indrukwekkende productie, waarin zowel de zanger als de regisseur het beste van hun kunnen hebben geïnvesteerd, en met hen een hele schare muzikanten, zangers en technici. Heart Of Gold is niet alleen oogstrelend, het is ook de perfecte concertfilm en het innemend portret van een integer en geloofwaardige muzikant, zanger, componist en performer na een carrière van meer dan dertig jaar. Jonathan Demme’s aanpak is uniek qua eenvoud en expressie en heeft het effect van een uitstekende bioscoopfilm. Ook als u niet van Neil Young en/of zijn muziek houdt, blijft Heart Of Gold een unieke belevenis, zowel muzikaal, filmisch als emotioneel.