FILM
Griekenland, de 5e eeuw v.C.: ondergetekende zou er in geen geval op dat moment hebben willen wonen. De constante burenruzies zijn op zich al erg genoeg, maar de invasies van de megalomane heersers uit Perzië is er toch echt wel te veel aan. Het is op zich een klein wonder te noemen dat de Griekse beschaving en cultuur deze en andere golven van invasies en aanvallen heeft weten te weerstaan en daarbovenop ook nog eens de basis legde voor een groot deel van onze huidige denkwijze.

Het Perzische rijk was in de loop van de 6e en 5e eeuw v.C. uitgegroeid tot een supermacht en had zich van het Verre Oosten uitgebreid tot Egypte, Libië, Turkije en Macedonië. Een eerste campagne door Darius I van Perzië om Griekenland te veroveren eindigde in een vernederende nederlaag voor de Perzen bij Marathon (ja, die Marathon). Darius overleed echter vooraleer hij een nieuwe campagne kon ondernemen en de Grieken kwamen er voorlopig met de schrik vanaf. Voorlopig is echter wel het sleutelwoord. Darius had echter een zoon, Xerxes (David Farrar) en die wou de Grieken een lesje leren. Een gigantische expeditie werd op poten gezet, bronnen uit die tijd vermelden meer dan 2 miljoen Perzische soldaten. Dat is zonder twijfel overdreven, tegenwoordig schat men dat het om een 200.000 soldaten ging. Maar een dergelijke troepenverplaatsing was 2500 jaar geleden op zijn minst indrukwekkend te noemen, zeker wanneer je weet dat er in heel Griekenland in die tijd amper 3,5 miljoen mensen woonden. Bovendien waren die de Perzen niet allemaal vijandig gezind.

Het waren dan ook voornamelijk Athene en Sparta die de leiding namen in de strijd tegen de Perzen. Athene als grootmacht op zee en Sparta, omwille van de streng desciplineerde troepen, op het land. Maar zelfs in de 5e eeuw v.C. was er al geen gebrek aan politieke intriges en eindeloze debatten. De Perzen stonden als het ware aan de voordeur en de Griekse politici debateerden maar lekker voort. Gelukkig zag de Atheense staatsman Themistocles (Ralph Richardson) in dat er actie ondernomen moest worden voor het te laat was. Op dat moment werd Sparta geregeerd door 2 koningen: Leonidas (Richard Egan) van het huis der Agiaden en Leotychidas van het huis der Eurypontiden. Themistocles weet Leonidas ervan te overtuigen dat men de Perzen moet tegenhouden en dan nog best in de bergpas bij Thermopylae. Leonidas legt het plan voor aan de Spartanen, deze stemmen er wel mee in, maar willen niet vertrekken vooraleer een religieus festival dat op dat moment bezig is, afgelopen is. De wanhoop nabij besluit Leonidas dan maar met zijn persoonlijke lijfwacht, 300 Spartaanse elitetroepen, naar de bergpas te vertrekken. Zo hoopt hij de rest van Griekenland en dan voornamelijk Athene, voldoende tijd te geven zich te organiseren of op zijn minst veiliger oorden op te zoeken. De Spartaanse moed en discipline mogen dan wel onvertroffen zijn, 300 soldaten tegen een leger van 200.000 is een op zijn minst oneerlijke verdeling. Bovendien kan er achter elke hoek een spion loeren... maar misschien duikt er ook wel onverwachte hulp op?

Uiteraard moet men de geschiedschrijving altijd met een korreltje zout nemen, maar het staat wel vast Leonidas de rest van Griekenland de nodige tijd gaf zich voor te bereiden en uiteindelijk het tij te keren. Deze prent is dan ook maar de zoveelste in een lange lijn van hervertellingen van hetzelfde verhaal. Over de historische accuraatheid van het geheel willen we ons niet uitspreken, maar men is er alleszins wel mooi in geslaagd om de strijd van een handvol Grieken tegen een enorme Perzische overmacht in beeld te brengen. De hele film werd ten andere op locatie in Griekenland gefilmd en dat draagt uiteraard sterk bij tot het authentieke gevoel. De acteurs in kwestie zetten hun personage met de nodige zelfzekerheid en overtuiging neer, gecombineerd met die typische flair die de historisch getinte film uit die tijd kenmerkt. Dat draagt volop bij tot de charme van het geheel, een zelfde soort charme zoals we die op nog veel grotere schaal terugvinden in vroegere of latere films in hetzelfde genre.

Het contrast met een moderne productie zoals 300 is uiteraard groot. Tegenwoordig moet het veelal flitsend en bloederig zijn, spijtig genoeg vergeet men ondertussen vaak dat er ook nog een degelijk verhaal verteld moet worden. In producties zoals deze The 300 Spartans ligt de nadruk eerder op het verhaal en het creëren van een grootse sfeer. Die grootste sfeer laat in veel gevallen een veel grotere indruk na op de kijker dan een opeenvolging van geweld. Indien je hebt genoten van andere spektakelfilms uit de jaren '50 en '60, dan kunnen we je deze The 300 Spartans enkel aanraden.

BEELD EN GELUID
Het is ondertussen al zo'n 45 jaar geleden dat The 300 Spartans op het witte doek te zien was. Dat plaatst deze film van 20th Century Fox in het begin van de jaren '60. Het feit dat de film in 1962 verscheen heeft zowel voordelen als nadelen op het vlak van beeldkwaliteit. Laat ons beginnen met het grote voordeel: in 1953 introduceerde Fox Cinemascope. De bioscoop had het immers steeds moeilijker om te concurreren met de televisie. Meer en meer mensen zagen er het nut niet meer van in om zich nog te verplaatsen voor entertainment. De filmstudio's gingen bijgevolg wanhopig op zoek naar manieren om de mensen weer naar de bioscoop te lokken. Een oplossing kwam er in de vorm van Cinemascope, een term die elke filmliefhebber tegenwoordig wel bekend in de oren zal klinken, maar anno 1953 wist quasi niemand wat het was. Stel je maar eens voor dat je gewoon bent in de bioscoop films te zien in 1.37:1. Je zag op televisie echter reclame voor een prent van Fox The Robe in iets wat men Cinemascope noemt. Nieuwsgierig als je bent, wil je dat wel eens gezien hebben, dus: op naar de cinema.

Eenmaal daar aangekomen is er niet veel bijzonders te merken: datzelfde oude vertrouwde witte doek. Het wordt donker en het gordijn gaat open en blijft open gaan. Uiteindelijk stopt dat gordijn op 2 maal de breedte van wat je vroeger gewoon was. Pure cinemascope had immers en verhouding van om en bij de 2.66:1. Tegenwoordig nemen we breedbeeld voor normaal, maar zo vanzelfsprekend is dat eigenlijk allemaal niet. Het hoeft dus ook niet te verbazen dat de bioscopen ineens weer massa's bezoekers trokken. Uiteindelijk is het niet alleen een marketingtruck, Cinemascope en andere breedbeeldprocessen geven films wel degelijk een epischere aanblik. Het nieuwe formaat was met andere woorden uitermate geschikt voor historische drama's zoals Ben-Hur om er maar eentje te noemen. Er werd nog meer tijd en geld gestoken in de aankleding van locaties en decors. Hoe grootser, hoe beter was gegarandeerd het moto.

In dat tijdperk werd The 300 Spartans geproduceerd, gelukkig maar, want naderhand bekeken is breedbeeld bijna niet weg te denken bij dit soort films. Maar we hadden het ook over een nadeel. Het kleurenproces bij uitstek vanaf de jaren 30 was Technicolor, maar dat procédé was allesbehalve simpel en goedkoop. Bovendien was er maar een beperkt aantal camera's voorhanden waarvoor meestal nog eens ellenlange wachtlijsten bestonden. De door Technicolor geleverde kleurenpracht mag getuigen van de populariteit van het procédé. Bij veel studios was men echter ook wanhopig opzoek naar een goedkoper alternatief, een procédé waarmee men rechtstreeks in kleur kon filmen in tegenstelling tot de 3 aparate filmstrips van Technicolor. De oplossing die Fox bedacht kreeg de naam DeLuxe. Het is echter een simpel feit dat dergelijke kleurenfilms over de jaren heen vervagen, waardoor archivering in excellente omstandigheden en restauratie een must worden. In de jaren '60 durfde men echter niet te dromen dat er in 2007 nog mensen geinteresseerd zouden zijn in dergelijke oude vehikels (op dat moment was men er zelfs zo zeker niet van dat men ooit wel tot aan 2007 zou raken). De negatieven van films zoals The 300 Spartans verdwenen met andere woorden ergens in een stoffige, muffe kluis en werden quasi vergeten.

Men moet geen raketgeleerde zijn om uit te dokteren dat deze negatieven er na 40 jaar niet echt goed meer uitzien. In tegenstelling tot de 3 zwart-witfilmstrips voor Technicolor-producties is er heel veel opkuis- en restauratiewerk nodig om dergelijke films weer "toonbaar" te maken. Voor alle duidelijkheid: The 300 Spartans is wel degelijk zo'n Deluxe-kleurenfilm. X aantal jaren na datum bleek ten andere ook nog eens dat voorgenoemd proces tot de minst resistente behoort. Gelukkig heeft men in de jaren '80 een technologische ontdekking gedaan: de computer. Dankzij de digitale opkuistechnieken die vandaag de dag beschikbaar zijn moet een film zich in een wel heel abominabele toestand bevinden vooraleer hij niet meer te redden is.

Op de Studio Classics wordt meestal geen extreem uitgebreidde restauratie toegepast. Het kostenplaatje daarvan is immers veel te hoog voor een dergelijke release. Dat verklaart waarom we in de film af en toe nog wat vuiltjes of beschadigingen kunnen opmerken. Wanneer men die wil verwijderen moet men immers de hele film frame per frame doorlopen (zoals bv. voor de Disney Platinum-collectie of Warner titels à la Adventures Of Robin Hood). Men doet echter wel alle mogelijke moeite om de film in een zo goed mogelijk staat op DVD te zetten en tegelijkertijd te bewaren voor het nageslacht.

Zoals we reeds eerder vermelden zijn er op bepaalde plaatsen nog wat beschadigingen en vuiltjes op te merken. Daarbovenop is er ook nog een serieuze portie grain aanwezig. Vooral in grote oppervlakken van min of meer eenzelfde kleur is dat te merken (schoolvoorbeeld is de lucht natuurlijk). Echt excessief of storend wordt het wat ons betreft echter nooit. Groot verschil met een Technicolor-film is dat de kleuren van nature wat fletser ogen. In de mate van het mogelijke zijn alle kleuren echter mooi verzadigd en zijn er geen problemen met zwartniveaus. Qua scherpte is er ruimte voor verbetering, maar op dat vlak is het 2.35:1-breedbeeldformaat natuurlijk ook een serieuze spelbreker. Hoe je het ook draait of keert, de resolutie van een dvd is en blijft beperkt en vooral Cinemascope-films lijden daar onder. The 300 Spartans of Ben-Hur in HD moet op zijn minst indrukwekkend te noemen zijn door het enorme aantal extra pixels.

Het is echter wel spijtig dat men dit (bijna logische) gebrek aan detail op sommige plaatsen probeert tegen te gaan met edge enhancement. Op lage resoluties en/of kleine schermen mag men er dan wel in slagen om het oog te bedriegen, op grote schermen voelen we ons eerder bedrogen want dan worden die "verbeteringen" nogal snel overduidelijk, om maar niet te zeggen storend. Gelukkig zijn compressieartefacten wel volledig uit den boze, we hadden ook niet anders verwacht van een film van 110 minuten die meer dan 7 GB gebruikt voor de beeld- en geluidtransfers.

Samen met breedbeeldfilms werd ook een andere innovatie wat populair: het stereofonisch geluid. Op zich was stereogeluid niks nieuws, de animatieliefhebbers onder u weten ongetwijfeld dat Walt Disney voor Fantasia reeds een stereosysteem, Fantasound, bedacht. Dergelijke pioniers waren echter niet direct populair en voor het grote publiek bleef monogeluid de standaard. Bijkomend probleem was dat er op de filmprints niet al te veel plaats meer over was voor het audiospoor, veelal bleef het dus bij mono. Tot overmaat van ramp kon het gros van de bioscoopzalen ook gewoon geen stereotracks afspelen, stereogeluid was immers iets ingewikkelder om te bereiken dan het simpele (da's uiteraard relatief) vervangen van een lens om te schakelen van academy ratio naar bv. Cinemascope. Tegelijkertijd met de introductie van deze laatste werd er echter ook werk gemaakt van extra faciliteiten voor geluid bij films. Er mag dan al een hele resem breedbeeldprocessen geweest zijn, wat betreft geluid is het een regelrechte kakofonie van systemen, configuraties en afspeelsystemen. Gelukkig was men wel zo slim om van heel wat films de aparte geluidstracks (dialoog, muziek, geluidseffecten, etc.) bij te houden. Dat maakt het tegenwoordig vaak mogelijk om toch nog een 5.1-geluidstrack te produceren (al blijft het dan maar de vraag of dat noodzakelijk is).

Niettegenstaande het feit dat stereo en zelfs in zekere zin 5.1 al sinds de helft van de jaren '50 mogelijk waren, bleef mono toch zeer lang de standaard. Andere formaten werden vaak enkel gebruikt voor topproducties. Zelfs in die gevallen was er voor de bioscopen altijd een print met monogeluid beschikbaar want het aantal bioscopen dat meer dan mono aankon was niet bepaald dramatisch hoog. Men investeerde ongetwijfeld liever in anamorfische lenzen dan in een geavanceerdere geluidsinstallatie.

Om een lang verhaal kort te maken: The 300 Spartans is 100% mono en dat is ook wat we op dvd gepresenteerd krijgen, zij het dan in de vorm van een Dolby Digital 2.0-track (dus met identiek linker- en rechterkanaal). De track krijgt een meer dan voldoende, maar we willen toch wel opmerken dat er af en toe een beschadiging te horen is. Qua helderheid had het bij momenten ook nog iets beter gemogen. Maar wees gerust: we hebben ooit al veel, veel slechter moeten verdragen.

EXTRA'S
De Studio Classics-lijn van Fox wordt gekenmerkt door een degelijke audio- en videotransfer voor een zeer democratische prijs. Spijtig genoeg is een ander kenmerk van de collectie ook een veelal compleet gebrek aan extra's. The 300 Spartans is op dat vlak, in tegenstelling tot een paar andere gevallen, geen uitzondering. We blijven met andere woorden op onze honger zitten wat betreft de productie, trailers en audiocommentaar.

CONCLUSIE
The 300 Spartans is een typisch historisch drama uit de jaren 50/60. Je moet met andere woorden geen massa's bloed, afgehakte hoofden of historisch 100% accurate film verwachten. Gelieve dus niet de vergelijking te maken met 300, want dan doe je jezelf gegarandeerd de das om. Weet je echter te genieten van films als Ben-Hur of Cleopatra, dan kan deze The 300 Spartans bijna niet tegenvallen. Zowel het beeld als het geluid van deze dvd zijn zeer degelijk tot goed te noemen, wat we ondertussen wel al min of meer gewoon zijn van de Fox Studio Classics.