FILM
Wie een beetje mee is met de Italiaanse geschiedenis van de negentiende eeuw zal ongetwijfeld smullen van Il Gattopardo, Luchino Visconti’s relaas van de door de nationalistische revolutionair Garibaldi aangestookte opstand tegen de aristocratie op het eiland Sicilië in 1860. En toegegeven, de regisseur slaagt er uitstekend in de zeden en moraal van dat specifieke tijdsgewricht in de Italiaanse geschiedenis weer te geven op het witte doek. Helaas blijkt dat onvoldoende om de aandacht van de kijker gedurende drie uur vast te houden. Schitterende kostuums en prachtige landschappen kunnen namelijk niet verhullen dat de flinterdunne centrale plot louter drijft op ideologische ideeën in plaats van te worden ondersteund door actie die het karakter van de hoofdpersonages in de verf zet. Il Gattopardo combineert bijgevolg twee typische elementen van de Europese film van de jaren zestig. Positief is de aandacht voor detail en het verlangen naar diepgang. Minder aangenaam is het geloof dat een plot- en daardoor deels zielloos verhaal de tand des tijds kan doorstaan.

De focus van de prent ligt op Prins Don Fabrizio Salina, een aristocraat van de oude stempel, die vooral het voortbestaan van zijn eigen bloedlijn hoog in het vaandel draagt. Aangezien hij geen mannelijke erfgenaam heeft, wil hij zijn neef Falconeri uithuwelijken aan een van zijn dochters. Falconeri is echter een jonge snaak die gemakkelijk met de wind meedraait en zich zelfs aansluit bij het revolutionaire leger van de Roodhemden die stormenderhand het eiland veroveren. Met lede ogen moet Prins Salina bovendien aanzien hoe zijn neef verliefd wordt op de bloedmooie dochter van een rijke boer. De aristocratie zoals die eeuwenlang over Sicilië heeft geregeerd, brokkelt langzaam af en moet zich conformeren aan de wetten en regels van het nieuwe koninkrijk Italië. Het is het einde van een tijdperk dat een treffend slot krijgt met een somptueus bal in de film.

Dat laatste zou een even sterk orgelpunt moeten zijn voor Il Gattopardo als bijvoorbeeld de huwelijkscène in The Deer Hunter een sterk begin is. Helaas komt de scène op een punt dat het kalf al grotendeels verdronken is. Niet dat de prent tot op dat punt het bekijken niet waard was. Integendeel: Visconti heeft een uitzonderlijk oog voor beeldcompositie en schildert het ene verrukkelijke tafereel na het andere als was hij een getalenteerde renaissanceschilder. De regisseur maakt optimaal gebruik van de prachtige Siciliaanse natuur en recreëert door middel van knappe decors ook de interieurs van het Sicilië van de 19de eeuw minitieus. Als je ieder frame op zich bekijkt is Il Gattopardo zonder discussie een meesterwerk. In de opeenvolging van die frames schuilt echter het falen van de film. Visconti vindt geen goed ritme voor zijn vertelling, verliest zich in bijzaken en heeft nauwelijks oog voor de hoofdzaak. Dat de thematiek hem meer interesseert dan de vertelling fnuikt uiteindelijke alle goede wil.

Bij de acteurs bijvoorbeeld en dan met name Burt Lancaster. De veteraan zet een van de beste vertolkingen van zijn leven neer als Prins Salina, de Luipaard uit de titel. Enerzijds is er de brandende ambitie om zijn aristicratische verleden een solide toekomst te geven, anderzijds zijn er de verzuchtingen van een ouder wordende man die al te goed beseft dat het einde van zijn dynastie nakende is. Hij geeft het personage een warme nuance die helaas deels verloren gaat omdat de acteur geen Italiaans machtig is en zijn oorspronkelijke Engelse teksten dus gedubd zijn. Claudia Cardinale heeft dat probleem niet, maar zit opgezadeld met een personage dat niet veel meer hoeft te doen dan haar gekrulde wimpers verleidelijk op en neer te bewegen. Alain Delon gedraagt zich in het gros van de scènes als een houten klaas, hierbij evenmin geholpen door een ergerlijke Italiaanse dub. In de nevenrollen springt vooral Paolo Stoppa eruit dankzij een meesterlijke, openhartige scène met Lancaster tijdens een wandeling tussen de Siciliaanse bergen.

Il Gattopardo heeft het niet alleen over de vergankelijkheid van naam en faam, maar is er zelf ook een symbool van geworden. In de jaren zestig viel de film immers veel lof ten deel, maar mocht de prent vandaag in de bioscopen spelen, dan is het maar zeer de vraag of de huidige filmfans - zelfs de liefhebbers van arthouse - het trage tempo van de film, het gebrek aan actie en de wisselvallige, deels gedubde acteerprestaties zouden appreciëren. Je zal natuurlijk altijd mensen hebben die genieten van scènes die veel te lang duren, performances die diepgang veinzen en een fotografie die het verhaal niet complementeert maar domineert. Voor hen bestaat er zelfs een naam. Neen, niet rabiate filmliefhebber, maar milde masochist.

BEELD EN GELUID
Op deze dvd oogt Il Gattopardo niet op zijn best. Er is behoorlijk wat grain aanwezig op de print, de scherpte is over het algemeen zwak en ook de kleuren ogen dof. De zwartniveaus breken evenmin potten. Logisch, als je weet dat de drie uur durende film op een enkelgelaagde schijf geperst is. De mono soundtrack kan ook niet overtuigen, deels omdat de dubs van enkele van de hoofdacteurs voortdurend ergeren, deels omdat er van dynamiek in het audiospectrum nimmer sprake is.

EXTRA'S
De enige extra's op de dvd zijn een handvol Trailers en drie Filmografieën (tekst) die inblinken door hun gebrek aan selectiviteit.

CONCLUSIE
Il Gattopardo behoort tot de klassieke Europese filmschool van de jaren zestig en zal waarschijnlijk vooral mensen die deze periode zelf meemaakten kunnen bekoren. De rest moet genoegen nemen met een film die perfect een ouderwetse, een beetje oubollige sfeer neerzet, maar anno 2009 niks van frisheid of intrige meer bezit. Enkel de prachtige kadrages van Visconti en de muziek van Nino Rota zorgen voor schaarse hoogtepunten. Beeld en geluid stellen eveneens teleur, net als de bonussectie.