In de zesdelige gedramatiseerde documentaireserie World War II: Behind Closed Doors gaat de BBC op zoek naar wat zich in Moskou, Berlijn, Londen en Washington achter gesloten deuren afspeelde, hoe de wereldleiders via hun diplomatieke vertegenwoordiging bondgenootschappen sloten en strategieën afspraken die voor de buitenwereld, voor de soldaten aan het front en voor de publieke opinie heel lang geheim bleven, voor vele van de behandelde onderwerpen in deze BBC-serie zelfs tot na de val van de Sovjet-Unie in 1990. De hoofdspelers zijn de Russische leider Stalin en Hitler, en later Stalin, de Britse premier Churchill en de Amerikaanse president Roosevelt, politici die vanuit verschillende achtergronden, met verschillende strategieën en evenveel verschillende doelstellingen de oorlog en de naoorlogse periode probeerden te beïnvloeden. Aan de hand van nooit eerder uitgelekte geheime documenten brengt deze serie de werkelijke feiten aan het licht die het publiek tijdens de oorlog in de Polygoon-filmpjes in de bioscoop nooit te zien kreeg. Of zoals een Amerikaans marineofficier het verwoordt: het was voldoende dat politici en strategen op de hoogte waren. Het publiek hoefde dat allemaal niet te weten, het kwam er nl. op aan de oorlog te winnen.

 

In het voorjaar van 1939 sluit Hitler met Stalin een niet-aanvalspact. Daarmee heeft de Führer de handen vrij om Polen te bezetten. Rusland mag als tegenprestatie Oost-Polen inlijven, wat ook meteen gebeurt. In beide kampen schudden medewerkers het hoofd, want niemand had een samenwerking tussen Berlijn en Moskou verwacht. De nazi’s haatten de communisten en Hitler noemde ze ooit de belangrijkste criminelen ter wereld. Stalin zelf had weinig sympathie voor de fascisten, maar de voordelen die de overeenkomst bood waren niet mis en dus voorlopig acceptabel. Pas na de val van de Sovjetunie bleek dat er naast een niet-aanvalspact ook onderhandeld was over een bondgenootschap. Uit documenten die na 1990 aan het licht kwamen blijkt dat Stalin het voortbestaan van het Duitse Rijk uitdrukkelijk garandeerde; uit een latere overeenkomst (najaar 1939) leren we dat Duitse onderzeeboten een plek in de buurt van Moermansk ter beschikking kregen voor onderhoud en reparatie en dat Russische ijsbrekers Duitse onderzeeërs begeleidden om via de Noordelijke IJszee naar de Stille Oceaan te varen om er Engelse vrachtschepen te kelderen. Maar waar Stalin niet op had gerekend was de snelle opmars van de nazi’s in West-Europa. Dat de Benelux en vooral Frankrijk op minder dan zes weken onder de voet gelopen werd was een streep door zijn rekening. Z’n buitenlandminister probeerde nog een verrassingsaanval op het Duitse rijk te organiseren aan de gemeenschappelijke grens in Polen, maar Stalin verklaarde hem voor gek. In Berlijn ging men er evenwel vanuit dat Britten, Amerikanen en Russen in de loop van 1942 of 1943 klaar zouden zijn voor de confrontatie. Dus leek het een realistisch plan om de vijanden één voor één aan te pakken. Rusland was het eerste doelwit. Stalin moest op zoek naar een nieuwe bondgenoot: Engeland.

 

In Londen was Winston Churchill aan de macht. Hij haatte de communisten. Na de inval van Hitler in Rusland zou hij gezegd hebben: als Hitler de hel binnendringt, dan heb ik te doen met de duivel. Maar in Londen en Washington besefte men maar al te goed dat het bestrijden van de nazi’s onmogelijk was zonder Russische steun. En steun had ook Stalin dringend nodig, want de Duitse troepen rukten op tegen een snelheid van 300 km per uur, in de richting van Moskou. Hij verweet het politbureau en de minister van defensie immobilisme, maar de werkelijkheid was veel erger: de slecht opgeleide Russische troepen waren geen partij voor de Duitse tanks. Al in de eerste week werden 100.000 Russische soldaten gedood en nog een paar weken later zaten 2,5 miljoen Russische soldaten in Duitse gevangeniskampen. Ze zouden het niet overleven. De opmars van het Duitse leger kostte bovendien het leven aan miljoenen Russische burgers. Tegen het einde van de oorlog stond de teller op meer dan 16 miljoen slachtoffers. Dus maande Stalin zijn nieuwe bondgenoten om een tweede front te openen in de loop van 1942 om Frankrijk te bevrijden en zo de druk op het Rode Leger te verminderen. In Washington stemde Roosevelt schoorvoetend toe, maar toen Britse konvooien via de pool onder vuur genomen werden door Duitse onderzeeboten met massale verliezen als gevolg én de strijd in Noord-Afrika niet echt voordelig verliep, kreeg Stalin de boodschap dat het tweede front was uitgesteld. Het zou er twee jaar later pas komen en D-Day genoemd worden. Stalin was razend en sprak over verraad. Het zou z’n relatie met het Westen voor lange tijd verzuren, vooral omdat de Britten weigerden om een geheim akkoord te sluiten over de verdeling van het naoorlogse Europa in invloedszones. Churchill vond het een waanzinnig idee op het moment dat het Duitse leger oprukte naar Moskou én Stalingrad en eenieder binnen een periode van zes weken de val van de Sovjet-Unie verwachtte.

 

Churchill besluit om Stalin op te zoeken. Maar hij heeft slecht nieuws: noch Engeland, noch de V.S. zijn klaar voor een tweede front. Churchill belooft meer bombardementen op Duitse steden en informeert naar meer dan 20.000 Poolse officieren die tijdens de invasie van Polen in 1941 zijn verdwenen. Stalin bekent dat ze vermoord zijn, wat het Kremlin officieel tot in 1990 zou blijven ontkennen. In Stalingrad worden de Duitse troepen ondertussen in de pan gehakt. De helse winter heeft ze verrast. De doorstoot naar de Kaukasus om de Russische olievelden in handen te krijgen, wordt evenmin een succes. In de zomer komt het tot een confrontatie tussen een Duitse tankdivisie en Russische troepen in de buurt van Koersk. Nooit eerder hebben de Russen een zomeroffensief van de Duitse troepen gewonnen, dit keer hebben ze meer geluk: de Duitsers worden teruggeslagen. Ondertussen publiceert de Russische pers kritische artikels en spotprenten over de Westerse bondgenoten die verweten worden de oorlog tegen Duitsland helemaal aan Rusland over te laten. Roosevelt doet achter de rug van Churchill de Russische leider een voorstel om elkaar te ontmoeten in Siberië of Alaska. Als Churchill van het plan verneemt is hij in alle staten en hij wijst Roosevelt erop dat de Duitse propaganda misbruik zal maken van een dergelijke evenement. Maar dat rendez-vous komt er uiteindelijk niet, want Stalin keert zich nu ook tegen Roosevelt wegens de grote verliezen qua manschappen en materieel in Koersk, wat een tweede front had kunnen voorkomen. Uiteindelijk komt er dan toch een ontmoeting tussen de drie groten en Stalin gebruikt de gelegenheid om opnieuw zijn plan voor het naoorlogse Europa te berde te brengen.

 

Begin 1944 keren de kansen voor Stalin. Voorzichtig begint z’n Rode Leger een opmars tegen de nazi’s en worden de Duitse troepen teruggedrongen tot op Pools grondgebied. Voor de Geallieerden is dat het signaal om met de Russische leider onderhandelingen te beginnen over de machtsverdeling in Europa na de oorlog. Vooral Winston Churchill heeft er geen goed oog in en vertrouwt Stalin voor geen haar. Hij staat vooral op een onafhankelijke status voor Polen binnen de grenzen van vóór 1939. Ondertussen wordt in het Verre Oosten nog altijd zwaar slag geleverd tussen Amerikanen en het keizerlijke leger van Japan waarbij aan beide zijden zware verliezen te betreuren zijn. Voor de Amerikanen komt het er nu op aan om de Russische bondgenoot in de strijd te betrekken om de Japanse keizer tot overgave te dwingen.

In Europa maken Engelsen en Amerikanen zich ondertussen op voor D-Day, een invasie die ze zo goed mogelijk proberen te camoufleren voor de Duitse spionnen, want het verrassingseffect moet compleet zijn met zo weinig mogelijke directe tegenstand op de landingsplaatsen. Daarom worden op verschillende stranden zgn. spooktroepen verzameld, divisies die alleen op papier bestaan, maar die de vijand ervan moeten overtuigen dat een mogelijke interventie voorbereid wordt.

 

Episode 5
De Russische troepen rukken tegen hoge snelheid op door Oost-Europa. Waar ze passeren worden de machtshebbers vervangen door betrouwbare Moskou-aanhangers. Vrouwen en meisjes worden op grote schaal misbruikt en verkracht, alles wat maar enige waarde heeft wordt naar Rusland gestuurd om de wederopbouw van het geteisterde land te betalen. Bulgarije, een bondgenoot van Duitsland, wordt het zwaarst getroffen: de kluizen van de nationale bank worden leeggemaakt en zo goed als alle kunstvoorwerpen van grote en bekende schilders en beeldhouwers worden meegenomen. Tot vandaag is 99 procent daarvan spoorloos. Ondertussen lijkt het erop dat Rusland grote stukken van Polen (vooral Oost-Polen) voor goed wil inpalmen. Churchill laat Stalin verstaan dat zijn regering daarmee niet kan instemmen (Engeland is in de oorlog gestapt toen Hitler de onafhankelijkheid van Polen schond in 1939) en dat vrije verkiezingen en een onafhankelijke status minimumvoorwaarden zijn. Roosevelt is minder nadrukkelijk. Hij heeft de hulp van de Russen in het Oosten nog altijd nodig. Omdat het Rode Leger steeds meer Oost-Europese landen bevrijdt en het niet zeker is hoe ver Stalin westwaarts zal durven doorstoten, lanceren de Geallieerden in 1944 hun grote offensief vanuit het westen. De opmars stuit op hevig verzet en net als de weg naar Berlijn schijnbaar openligt, lanceren de nazi’s hun winteroffensief via de Belgische Ardennen. Bij de gevechten verliezen de Amerikanen 80.000 soldaten, de Duitsers een veelvoud. Als de rook is opgetrokken blijken de Russen tot op minder dan 100 km van Berlijn te zijn genaderd.

 

In het westen ontstaat paniek: de Russen bevrijden Berlijn, een onvoorziene stap met onvoorziene consequenties voor de onderhandelingen na de zelfmoord van Hitler en de onvoorwaardelijke overgave van het naziregime.

Ondertussen heeft Stalin z’n luchtmachtafdeling in Polen omgedoopt tot Poolse luchtmacht en heeft hij in Warschau een marionettenregering geïnstalleerd. Van vrije verkiezingen is voorlopig nog sprake in de gesprekken met de Geallieerden en die zullen er ook nooit meer komen, want de Russische beer legt systematisch een IJzeren Gordijn (term bedacht door Churchill) om de Oost-Europese landen die het Rode Leger heeft bevrijd.

In Het oosten hebben de Amerikanen af te rekenen met Japanse kamikazepiloten die de vliegdekschepen grote schade toebrengen. De nieuwe Amerikaanse president Truman praat met Stalin over een nieuw een krachtig wapen dat met succes is getest in New-Mexico en krijgt de vrije hand om het in te zetten tegen de oosterse vijand. In augustus 1945 dropt een Amerikaans legervliegtuig de eerste atoombom op Japan. Een paar dagen later volgt een tweede. De Japanse keizer capituleert op 15 augustus. De Tweede Wereldoorlog is voorbij. Toch zijn er diepe wonden geslagen tussen Rusland aan de ene en de westerse Geallieerden aan de andere kant. De oorlog heeft Rusland totaal verwoest en 27 miljoen burgers en soldaten het leven gekost. Aan westerse kant (Groot-Brittannië en Amerika) betreurt men 800.000 doden. Nog geen twee jaar na het einde van W.O.II predikt senator McCarthy in de V.S. de strijd tegen het communisme in de wereld: de Koude Oorlog is begonnen. Voor de door Rusland bezette landen in Oost-Europa zal W.O.II pas definitief eindigen in 1989.

De makers hebben originele W.O.II-footage met gereconstrueerde fragmenten en interviews gecombineerd. Het oude materiaal heeft de bekende gebreken (krassen, vlekken, geen geluid, etc.), maar de nieuwe opnamen zijn perfect van kleurkeuze en toon: een beetje donker met een voorliefde voor bruin en vuilgeel zoals we ons die tijd voorstellen. Ook de decors zijn minutieus en met respect voor het tijdskader samengesteld, waardoor niet-bestaand beeldmateriaal toch op een realistische manier tot leven is gebracht. Veel zorg is besteed aan het geluid met als belangrijkste kenmerk het feit dat Amerikanen en Britten Engels praten en de Russen Russisch. Het komt de geloofwaardigheid van deze serie ten goede. Vooral Paul Humpoletz (als Winston Churchill) haalt het onderste uit de kan door de perfecte manier waarop hij de zeurderige en slepende stem van de Britse premier nabootst. Alexei Petrenko gromt meestal kort en emotieloos voor zich uit net zoals Stalin deed, een man die zich zelden of nooit opwond of dat tenminste goed kon verbergen in zijn contacten met zijn buitenlandse gasten. Omdat het hier een documentaireserie betreft waarin de dialogen en de vertelstem het voortouw nemen, blijven de achterste kanalen én de subwoofer meestal vrij stil.

In een vrij lang en interessant Interview met Laurence Rees (21 min.) vertelt de regisseur over zijn interesse voor het onderwerp vanuit het inzicht – waarvoor in West-Europa nauwelijks begrip bestaat – dat Rusland van de grote mogendheden het grootste offer bracht tijdens de Tweede Wereldoorlog in Europa omdat Amerikanen en Britten besloten om de belofte aan Stalin om een tweede front te openen – waardoor de Duitsers gedwongen waren om troepen uit Rusland terug te trekken – niet na zijn komen. Het uitstel van ruim twee jaar kostte miljoen Russische burgers en militairen het leven.

De zesdelige serie World War II: Behind Closed Doors is het verhaal over de politieke onderhandelingen tussen de leiders van de grote mogendheden tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog. Terwijl de Polygoon-filmpjes in de bioscopen alleen maar goed nieuws brachten over de contacten tussen Amerikanen, Britten en Russen in hun gezamenlijke strijd tegen het naziregime in Duitsland, werd er achter de schermen verbeten gevochten om elk stukje land, om elk stukje invloed dat de grootmachten na de oorlog in Europa zouden overhouden. Churchill toonde zich de meest bezorgde en was – ondanks een zekere wispelturigheid – ook bereid om Stalin vrij onomwonden mee te delen wat zijn regering zou accepteren en wat ze zou verwerpen als compromis. De Amerikanen vochten op twee fronten en president Roosevelt kwam pas na de Japanse aanval op Pearl Habor goed op gang. Hij was een zgn. tweede front niet echt genegen en stelde de interventie van West-Europa minstens twee jaar uit, tot grote woede van Stalin die de indruk kreeg dat zijn bondgenoten hém de kooltjes uit het vuur lieten halen. Dat was de directe reden voor zijn stugge houding na de oorlog die leidde tot de Koude Oorlog.
 

Regisseur Laurence Reece schreef eerst het boek en maakte daarna deze zesdelige serie waarvoor hij praatte met de laatste overlevende medewerkers van Stalin, Churchill en Roosevelt en met slachtoffers of hun directe afstammelingen die het allemaal nog uit de eerste hand kunnen navertellen.