In 1915 gaat in Los Angeles de succesvolste prent uit de Amerikaanse stillefilmgeschiedenis in première. The Clansman, gebaseerd op het gelijknamige boek én toneelstuk van de Amerikaanse auteur Thomas Dixon, brengt bij z’n eerste release 10 miljoen dollar op, een voor die tijd onwaarschijnlijk bedrag (na inflatiecorrectie zo’n 200 miljoen dollar in 2010). Miljoenen Amerikanen gaan de film in de bioscoop bekijken en tellen de ronde som van 2 dollar neer voor een kaartje (zo’n 40 dollar vandaag!). Omdat het oorspronkelijke filmbudget van 40.000 dollar ruim werd overschreden (de film kostte uiteindelijk 112.000 dollar), moest de regisseur op zoek naar extra geld. Bovendien had z’n vader aan de auteur 10.000 dollar voor de filmrechten beloofd, maar die kon uiteindelijk maar 2.500 dollar ophoesten. Thomas Dixon moest zich tevreden stellen met een percentage van de opbrengst aan de bioscoopkassa’s: hij zou miljoenen dollars binnenrijven. Pas in 1937 werd de film (onder z’n nieuwe naam The Birth of a Nation) door Sneeuwwitje En De Zeven Dwergen gepasseerd qua recettes.


 

 

D.W. Griffiths The Clansman werd evenwel op gemengde gevoelens onthaald en voor latere releases zou hij de nieuwe titel The Birth Of A Nation op de affiches laten drukken. Hij was er namelijk van overtuigd dat de Amerikaanse burgeroorlog het echte begin was van de vorming van de Verenigde Staten van Amerika. Tegelijk wilde hij van de indruk af dat hij in z’n film de nadruk probeerde te leggen op de opkomst en het succes van de racistische Ku Klux Klan die vanaf 1865 alles in het werk stelde om te voorkomen dat in de voormalige Confederale (zuideliijke) Staten de zwarte bevolking - na de afschaffing van de slavernij - politieke macht en invloed zou krijgen. Maar alle pogingen ten spijt is Griffiths The Birth Of A Nation een verdachte film en vandaag zou een regisseur voor een dergelijke productie niet alleen een veroordeling riskeren wegens racisme en aanzetting tot haat, maar die zonder twijfel ook oplopen. In Amerika was dat helemaal niet het geval: zwarte belangengroepen deden de film af als negrofobisch, historici kraakten de productie wegens historische incorrect, maar het publiek was enthousiast. 50 jaar na de afschaffing van de slavernij was er in de V.S. nog een lange weg te gaan vooraleer gekleurde medeburgers dezelfde rechten kregen.

 

The Birth Of A Nation is het verhaal over de Amerikaanse burgeroorlog en de opkomst van de Ku Klux Klan. De film bevat twee luiken van elk negentig minuten, die destijds op één avond werden vertoond met een pauze halfweg, een hele zit voor een publiek dat nog maar zelden een voorstelling had bijgewoond van langer dan een halfuur. In deel 1 doen Dixon en Griffith het verhaal over de families Stoneman (noorderlingen) en Cameron (zuiderlingen). De Camerons zij typische katoenboeren met een massa slaven voor de handenarbeid op het land; vader Austin Stoneman is lid van het Congres en behoort tot de zgn. Abolitionisten, voorstanders van de afschaffing van de slavernij. Stonemans zonen brengen een bezoek aan de Camerons in South-Carolina en er is sprake van amoureuze verwikkelingen met de dochters van de Camerons, maar bij het uitbreken van de burgeroorlog steunen de families uiteraard elk hun eigen leger. De Camerons worden door een zwarte militie (met een blanke leider) geterroriseerd en ontzet door Confederale troepen. De jongste Stoneman en twee zonen van de Camerons overleven de burgeroorlog niet. Ben Cameron wordt gewond en voor zijn heldhaftig gedrag beloond met de titel ‘The Little Colonel”. Hij zal de Ku Klux Klan stichten ter verdediging van de blanke suprematie in het zuiden als blijkt dat na de moord op Abraham Lincoln de radicale Austin Stoneman tijdens de zgn. Reconstruction de verliezers zwaar wil laten boeten voor hun secessiepoging. Deel 2 speelt zich af na de burgeroorlog: de zwarten krijgen allerhande rechten en de blanken nemen hun toevlucht tot geweld met de steun van de Ku Klux Klan. Na de spectaculaire bevrijding van de Camerons - op het einde vanj de oorlog gevlucht voor het geweld van een andere zwarte militie – vieren de blanke racisten hun overwinning uitbundig op straat en drijven er de protesterende zwarten uitéén. Tijden de eerstvolgende verkiezingen voorkomen Klan-leden met succes dat zwarten kunnen stemmen. Uiteindelijk is er tussen de families Stoneman en Cameron sprake van een dubbelhuwelijk en de film eindigt met een zedenles over de verschrikkingen van de oorlog en de hoop op een vreedzame wereld.

 

Een rechtstreeks gevolg van de release van The Birth Of A Nation was de hernieuwde interesse voor het gedachtegoed van de Ku Klux Klan, die vanuit politieke hoek minstens gedoogd werd (vooral in Mississippi en Alabama, etc.) en een nieuw elan kreeg in de jaren twintig van de vorige eeuw. Griffith voegde na enkele jaren een extra tussentitel toe waarin hij verweest naar de persvrijheid en het verband tussen het recht op vrije meningsuiting (in boeken) en het maken van films. Zijn zuidelijke achtergrond leest de kijker evenwel in elke frame van The Birth Of A Nation, waarin de troepen van de noordelijke staten afgeschilderd worden als een zootje ongeregeld en de zwarte afdeling van het noordelingenleger als een bende hooligans en vrouwenverkrachters. Zwarte medeburgers worden bovendien enkele keren zeer opvallend geportretteerd als achterbaks en onbetrouwbaar. Opvallend is ook dat voor een aantal belangrijke zwarte rollen Griffith de black-and-white-minstrel-show-methode toepast: blanke mannen met een zwartgemaakte gezichten en bleke lippen.

 

Desondanks is The Birth Of A Nation een monument in de Amerikaanse filmgeschiedenis, want niet alleen was een film van die lengte nooit eerder gemaakt of vertoond, Griffith introduceerde ook nieuwigheden zoals de close-up en montagetrucs zoals jump-cuts, cross-cuts en deep focus. Omdat hij tussen 1908 en 1914 heel veel ervaring opdeed met massaspektakels in honderden korte filmpjes, kon Griffith in The Birth Of A Nation een adembenemende enscenering van de burgeroorlog tot stand brengen met honderden figuranten en veel wapentuig op een immens slagveld. Het resultaat was een productie zoals de Amerikanen anno 1915 er nog nooit eentje gezien hadden. Bovendien slaagt Griffith erin om personages zoals Elie Stoneman (Liliane Gish), kolonel Ben Cameron (Henry B. Walthall, Austin Stoneman (Ralph Lewis) en Silas Lynch (George Siegmann) uitstekend te karakteriseren, waardoor de toeschouwer ze ervaart als figuren van vlees en bloed. Vandaag is The Birth of a Nation een curiosum, voer voor diehards inzake de Amerikaanse burgeroorlog en/of de Ku Klux Klan, want een zwart-witfilm van drie uur zonder eigen geluid, geplaagd door beeldonderbrekingen, strepen, vlekken, etc., traag en met veel herhalingen, is beslist niet (meer) voor iedereen weggelegd.

 

 

De beeldkwaliteit van deze Engelse release is jammer genoeg niet denderend. De kopie is niet schoongemaakt (veel vlekken, strepen, hier en daar zelfs een onderbreking) en het zwartniveau is helemaal niet in orde. Wat zwart-wit behoort te zijn is eerder grijs-wit met veel ruis. De monogeluidstrack (hoofdzakelijk marsmuziek en nationale hymnen) is er beter aan toe, maar wordt evenzeer geplaagd door onderbrekingen en storingen. Er is geen dialoogtrack (bestond nog niet in die tijd), noch een commentaarstem. Er zijn geen Nederlandse ondertitels, maar wél eenvoudige Engelse tussentitels om de voortgang van het verhaal te situeren.

 

In de 24 minuten durende The Making of The Birth Of A Nation wordt uitgebreid aandacht besteed aan de controversie omtrent de film, wordt getoond waar Griffith z’n inspiratie haalde voor de visualisering van de historische scènes en wat de maatschappelijke consequenties waren van deze film voor de Amerikaanse samenleving anno 1915.

 

The Birth Of A Nation, een mijlpaal uit de Amerikaanse filmgeschiedenis, is een indrukwekkend epos en een al even imposant tijdbeeld, zowel over de Amerikaanse burgeroorlog en z’n nasleep, als over de periode waarin de film in de Amerikaanse bioscopen kwam. Jammer genoeg is de film niet digitaal gerestaureerd, noch voorzien van een nieuwe geluidstrack. De tussentitels zijn in het Engels zonder Nederlandse vertaling.