FILM
Na een cryogene slaap van bijna zes jaar ontwaakt Jake Sully (Sam Worthington) in een satellietstation van de maan Pandora, waarop wetenschappers ergens in de 22ste eeuw druk bezig zijn het kostbare mineraal unobtainium te winnen. Ondanks zijn handicap - marinier Jake zit in een rolstoel - is hij de geknipte proefpersoon om aan een project mee te werken waarbij zijn levensenergie wordt overgetapt in een Avatar, een genetisch hybride wezen dat fysiek lijkt op één van de inheemse bewoners van Pandora, de Na'vi, maar aangestuurd wordt door een menselijke geest. Jake is geselecteerd in plaats van zijn tweelingbroer Tommy, die kort daarvoor bij een banale schietpartij voor een handjevol kleingeld het leven heeft gelaten, en het aankweken van de Avatars vraagt niet alleen jaren geduld, maar ook een vooraf bepaald genetisch patroon, dat Jake als tweelingsbroer als bargaining chip achter de hand heeft. De kolonel, de kwaaie Miles Quaritch (Stephen Lang) belooft hem het nodige geld voor zijn behandeling als hij drie maanden lang tussen de nogal in zichzelf gekeerde wilden kan leven, en erin slaagt hun gewoonten en zeden in kaart te brengen. De bedoeling is dat ze daarna de Na'vi laten verhuizen uit hun hoofdstad, die toevallig gelegen is vlak boven de grootste unobtainium-ertsmijn. Met Jake als onderhandelaar kan dit misschien goedschiks, maar als de situatie zulks vergt zal het kwaadschiks worden.

Jakes verblijf tussen de Na'vi gaat niet onopgemerkt voorbij. De stamoudsten beslissen dat de dochter van de sjamaan, Neytiri (Zoe Saldana), Jake moet inwijden in de levensgewoonten van de Na'vi, dit tot grote jaloezie van Tsu'tey (Laz Alonso), de verloofde van Neyriti. Jake doet echt wel zijn best om zich in de gewoonten van de Na'vi in te leven, hij leert in de natuur alleen maar datgene te doden waar hij onmiddellijke nood aan heeft, hij leert op een soort van vliegende pteranodon vliegen, en - hoe kan het ook anders - hij valt in de (ch)armen van de mooie prinses. Het sprookje duurt echter niet lang want de drie maanden verkenningsopdracht zitten erop, de bulldozers staan klaar om het land van de Na'vi zo plat als een biljartlaken te leggen. Tot consternatie van de projectleider Parker Selfridge (Giovanni Ribisi) is Jake van kamp veranderd. De tijd van onderhandelen is voorbij en het is tijd voor de napalmraketten. Jake wordt geforceerd uit zijn Avatarlichaam te treden, en de Na'vi aan hun lot over te laten. Met een laatste handjevol getrouwen kan hij zichzelf verschansen op een basis in de jungle, en daar onderneemt hij in zijn Avatarlichaam nog één poging om de Na'vi te mobiliseren tegen de tot de tanden bewapende mariniers. Een ongelijke strijd, maar de Na'vi kennen het terrein beter.

Het was ons beloofd: van Avatar zou er een extended edition uitkomen. Wie had gehoopt hier een 3D-presentatie te krijgen moeten we teleurstellen: de disks bevatten weliswaar de verschillende cuts die van de film bestaan, alsook een leeuwendeel aan extra's, maar het is wel degelijk een 2D-versie. Avatar is het zoveelste prestigeproject van James Cameron, maar ook méér dan de zoveelste blockbuster. Het handelsmerk van de niet al te productieve regisseur is dat zijn films altijd per definitie moeten kraken onder het gewicht van de nieuwste technologieën op gebied van speciale effecten. Dit leverde in het verleden onder meer een incarnatie van de monsters van kunstenaar H.R. Giger op (in Aliens, voortbouwend op het werk van Ridley Scott), wezens bestaande uit alleen maar vloeistof in The Abyss, de vloeibare T-1000 in Terminator 2 en natuurlijk zijn kroonjuweel, de massale verzuippartij in Titanic. Voor Avatar wilde hij de mogelijkheid van synthespians ten volle uitwerken, volledig computergegenereerde acteurs. In het inmiddels bijna 10 jaar oude Final Fantasy: The Spirits Within kan je ongeveer zien waar James zijn mosterd vandaan heeft gehaald. Maar Cameron zou Cameron niet zijn als hij de techniek niet zelf radicaal wilde verbeteren vooraleer hij er iets mee ging kunnen uitrichten.

En dan verschenen de Na'vi-wezens ten tonele. Cameron ontweek hier op handige manier de voor de hand liggende valstrik dat bij menselijke wezens het publiek onmiddellijk zou willen naspeuren of hij de fotorealistische nulstandaard zou gehaald hebben (i.e. dat hij personages op computer kon genereren die niet van echte acteurs te onderscheiden zijn). Die vraag heeft hij handig voor zich uit geschoven: zijn Na'vi zijn weliswaar humanoïde, maar blauwhuidig, ongeveer dubbel zo lang als een mens, en een stuk magerder en leniger. Hij heeft er anderzijds geen té exotische monsters van gemaakt - de poriën zijn op de huid te zien - opdat je je met het leed van de bedreigde bevolking niet zou kunnen vereenzelvigen. Handige zet. Maar Cameron heeft zich vooral voor het creëren van de wereld van Pandora op geen dollar gekeken. Meer dan de helft van de film speelt zich af in een soort jungle met lichtgevende planten, zeer exotische diersoorten en nog een paar kleine verrassingen die in meer of mindere mate mensenvlees op het menu hebben staan. De fotografie die hij bereikt door deze computergegenereerde wereld te laten botsen met de moderne oorlogsmachine van de nogal agressieve kolonisten levert prachtige plaatjes op die inderdaad nog nergens anders zijn vertoond. Badend in het fluoriscerende blauw en geel zien de nachtelijke scènes er op Pandora uit als fauvistische schildermeesterwerkjes.

Anders is het gesteld met het verhaal. Dat wordt soms smalend Pocahontas In Space of nog Dances With Aliens genoemd, omwille van het feit dat er nu eens niets, maar dan ook niets, origineels in het scenario zit. Het klassieke verhaal van de "beschaafden" die naar het land van de "wilden" reizen om er de natuurlijke rijkdommen in te pikken is al vaak verteld, en al even vaak komt het daarbij tot een romance tussen meestal een mannelijk personage van de veroveraars en een vrouwelijk van de veroverden. Waarna de held in kwestie voor het dilemma gesteld wordt of hij zijn oude vrienden trouw blijft (alhoewel die héél gemene streken aan het uithalen zijn), of toch maar kiest voor lidmaatschap van de bende groene hippies - in dit geval blauwe, maar dat adjectief sloeg eerder op het gedachtengoed dan op het pigment. Desondanks zitten er kemels van oneerbiedigheden in het scenario: zo gaat het wijze en op eeuwenoude tradities berustende Na'vi tegen de aanvallers ten strijde, gewapend met pijl en boog, en worden uiteraard door de brandbommen in een mum van tijd van het strijdtoneel geveegd; en dan is het toch wel een US-marinier zeker die de ongeorganiseerde wilden eens een lesje in oorlogsvoering gaat geven en hen de regels van de krijgskunst in één les bijbrengt. Kortom, de nobele wilden worden weer eens tegelijkertijd wijs en bedreven in de levenskunsten getoond, en anderzijds sociaal onaangepast en als een bende achterlijke kiekens. De naald van de stereotyperingdetector is gewoon uit het meettoestelletje gevlogen en in de deur blijven steken.

Nochtans wordt er in Avatar behoorlijk sterk geacteerd. Rising star Sam Worthington bewijst na Terminator: Salvation en Clash Of The Titans dat hij geen eendagsvlieg is. Zoe Saldana is in haar motion capture suit amper te herkennen, en Sigourney Weaver heeft zich met haar rol alweer eens tot onderwerp van een controverse gemaakt: De nogal gestresseerde Grace rookt in de film als een Turk. Alleen de slechterik van dienst, kolonel Quaritch, is een compleet karikatuur van zichzelf; daartegen is Giovanni Ribisi als de apathische industrieel voor wie de kwartaalcijfers duidelijk belangrijker zijn dan het welzijn van de Na'vi een stuk interessanter.

Het is daarom niet geheel onterecht dat Avatar op de laatste Oscaruitreiking wel een vrachtje minder belangrijke (lees: technische) Oscars in ontvangst mocht nemen, maar wat betreft de hoofdprijzen in de kou bleef staan ten nadele van The Hurt Locker. De film is een genot om naar te kijken: elk plaatje is een schilderij op zich, en het kijken naar Avatar is als een bezoek aan één van de meest fantastische kunstmusea ter wereld waar er haast niet genoeg plaats is om de meesterwerken tentoon te stellen. Verhaalsmatig schiet Avatar te kort: er zitten behoorlijk wat plotgaten in het scenario, waarvan de meest opvallende en altijd maar terugkerende wel die is dat de natives na verloop van tijd - in dit geval zelfs: quasi onmiddellijk - allemaal perfect Engels spreken. Ook het einde is een bijna niet door te slikken bal meel, extra gevaarlijk voor mensen met allergie voor stuifmeel van buitenaardse planten. Om een echt grote film te zijn primeert af en toe het vermanende vingertje boven het avontuur, en dat is er op bepaalde ogenblikken net iets teveel aan.

En dan nog even een paragraafje toevoegen over deze director's cut: twee uur en drie kwartier is geen evidente lengte meer voor een film tegenwoordig - de bioscopen vragen voor films van zo'n lengte alvast een eurootje meer omdat ze minder kaartjes kunnen verkopen - en op deze versie krijgt u de keuze tussen drie versies waarbij elke volgende versie acht minuten langer is dan die ervoor. De toevoegingen maken het geheel nog net een half puntje beter: in een impressionante openingsscène zien we als contrast met de natuurpracht van Pandora de miserabele staat waar de Aarde zich in verkeert, waar iedereen met een mondmaskertje rondloopt en onnatuurlijke neonreclame het straatbeeld ontsiert. Visueel is dit stukje een klein beetje afgekeken van Ridley Scotts Blade Runner; wat de film ook enorm vooruit helpt is de toevoeging van scènes waarin Jake en Grace de overblijfselen van een school bezoeken waar de mensen weer eens de beschaving aan de wilden gingen bijbrengen, maar waar één en ander schijnt geëindigd te zijn in een bloedbad. De extra scènes voelen nergens overbodig aan en maken de film nog net iets meer compleet.

BEELD EN GELUID
De eerste disk bevat dankzij de techniek van seamless branching de drie versies van de film: de eerder op Blu-ray verkrijgbare theatrical cut (161 min.), alsook een re-release die Cameron in de zalen heeft vertoond om nog wat extra in te cashen (171 min.) als een collector's extended cut (178 min.). Op mijn Sony BDP-S550 had ik wel eerst de laatste nieuwe firmware upgrade nodig om verder te geraken dan het beginlogo. En nu de vraag van één miljoen: bij de vorige release claimden de producenten dat de film reeds de volledige ruimte van de schijf gebruikte (wat overigens als excuus werd aangewend om er geen extra's op te moeten zetten). Als deze film langer is, betekent dat dan niet dat er op de beeldkwaliteit beknibbeld werd? Echter, zelfs met het meest geoefende oog is er nauwelijks verschil te bemerken. Wat een goeie zaak is. Deze versie haalt het maximum uit beeld-en geluidskwaliteit: vooreerst is er het indrukwekkend kleurpalet waarin paars, rood en blauw de overtoon voeren, alsof je naar een exotisch aquarium aan het kijken bent, waardoor lichtgevende pluisjes zweven. De zwarttinten in onder meer de jungle zijn perfect afgelijnd, wanneer Jake 's nachts aangevallen wordt door een soort van wolfachtigen die hij alleen maar van zijn lijf kan houden door een uitdovende fakkel werpen de vlammen tastbare schaduwen over de bladeren, en weerspiegelt de rode schijn in de ogen van de roofdieren. Daartegenover staan de koelen, metalen wapenuitrustingen waarmee de kolonisten proberen alle natuurpracht van Pandora plat te branden, met veel grijze, modderige kleuren en camouflagetinten op de futuristische, tweebladige helikopters. De scherpte is ongemeen gedetailleerd: wanneer Jake zijn wedervaren vertelt op een videoscherm, bevat dit naast zijn beeldmateriaal nog eens hopen statistische gegevens die in haarscherpe blauwe en rode computergrafieken worden bijgehouden. Zelfs de gele ondertiteling, één lettertype voor vertalingen uit het Engels en ééntje voor vertalingen uit het Na'vi, beginnen te wennen, en ik begin te begrijpen dat witte letters deze kleurrijke compositie zouden verstoren. Ook voor deze extended edition heeft de regisseur expliciet gekozen om het beeld via een open matte uit te trekken van 2.35:1, het formaat waarin de film in de cinema is vertoond, naar 1.78:1, voornamelijk omdat dit bij een 3D-presentatie een beter effect zou geven, alhoewel die 3D-presentatie voorlopig voorbehouden wordt voor mensen die een beperkt merk televisie aankopen. Dus: alhoewel het beeld dus niet het originele beeldformaat heeft, is de verandering niet zomaar op eigen houtje door de filmmaatschappij doorgevoerd, maar is het de regisseur zelf die het machtswoord heeft gesproken. Nergens komt de compositie gedrongen over, en ik vind het persoonlijk toch een aparte keuze voor de film, die ik niet noodzakelijk betreur. Bijgevolg zullen we een uitzondering op onze eigen regel formuleren en dit niet sanctioneren. Het feit dat er slechts een Dolby Digital 5.1-track staat aangekondigd op de kaft, is niet meer dan een overijverige copy and paste van de kaft van de dvd. De geluidstrack lijkt dan ook erg op die van de vorige versie: het DTS-HD MA 5.1 geluid klinkt overweldigend maar ook subtiel. Het viel me op dat bij een scène waarin een deel van het Pandorawoud in brand staat, je in de achterste speakers het hout nog hoort knetteren. Wanneer Jake Sulley voor het eerst zijn ikran, zijn vliegende dinosaurus zeg maar, bestijgt, en hij de afgrond inspringt, worden de registers pas goed opengetrokken, en zoeven de objecten je rakelings langs de oren. Het geluidsspectrum omhelst zowel de hoge tonen, zoals het geschreeuw van de ikrans, als de lage drumgeluiden wanneer de exoskeletten van de militairen rond de basis lopen. De rustigere sfeer zoals die waarin Jake en Neytiri over de takken van de Levensboom lopen, en de manier waarop zij hem de geesten van hun voorvaderen laat horen, zijn echter nog veel subtieler en klinken vol en immersief. Ook de scène waarin Jake in het begin in een louche bar buitengesmeten wordt, klinkt bedrukt en troosteloos. De geluidstrack verdient dus een prima score over de hele lijn.

EXTRA'S
Er was een uitgave met extra's voor een latere datum beloofd: dit is 'm dan, dames en heren. De eerste disk bevat naast de drie cuts van de film ook nog eens de mogelijkheid om de extra scènes apart te bekijken, zodat je ze dadelijk kan identificeren. De scènes bevatten net iets meer dan de voor de theatrical edition geknipte stukjes, om ze allemaal in de juiste context te kunnen plaatsen: de extra scènes van de Special Edition Re-release duren daardoor samen 17 minuten, die van de Collector's Extended Cut 33 minuten.

Disk twee is getiteld A Filmmakers' Journey en bevat op zich al heel wat extra materiaal. Beginnen doen we met alweer een machtige 68 minuten aan 30 verwijderde scènes, waarvan ongeveer 45 minuten nieuw materiaal en de rest opnieuw om de context te schetsen. Het materiaal dat in deze sectie wordt gepresenteerd is echter meestal niet voldoende afgewerkt om terug in de film gezet te worden, maar voor de fans zal dit wel weer een traktatie van formaat zijn. Het pièce de résistance is een documentaire van krap 100 minuten, Capturing Avatar door Laurent Bouzereau, die het hele productieproces van nabij heeft gevolgd, vanaf Camerons eerste embryonale schetsen over de casting, de muziekscore en de ontwikkeling van de benodigde motion capture-technologie, tot en met de afwerking met computereffecten. Het mooie aan de documentaire is dat deze nergens aanvoelt als een commercieel praatje, en dat Camerons intenties wel degelijk in de eerste plaats zijn om op artistieke manier een goed verhaal te vertellen. Zij het dat zijn zever dat hij tegen een double dip is door deze versie natuurlijk complete onzin wordt; wie bovendien de film nog in 3D wil zien, zal straks een triple dip aan zijn broek hebben. Camerons ecologisch geweten speelt op in A Message From Pandora (20 min.), waarin de man onder meer pleit tegen de bouw van een stuwdam die de landerijen van van een Zuidamerikaanse stam onder water zou zetten. De parallel met het verhaal uit de film is zelfs duidelijk voor een doofstomme blinde. Wie zich meer wil verdiepen in bepaalde technische aspecten van de film, komt aan zijn trekken in Production Materials, een collectie van 14 korte featurettes met een gezamelijke speelduur van 84 minuten, waarin we onder meer zien hoe de acteurs gemotioncaptured werden, hoe de visuele effecten werden opgebouwd en diens meer. Gelukkig is deze sectie voorzien van een play all-functie.

Blijkbaar is echter een tweede disk niet groot genoeg om al het bonusmateriaal op te herbergen, Een derde disk, Pandora's Box, bevat nog meer materiaal. In Scene Deconstruction (65 min.) kan je via de afstandsbedieing in 17 verschillende scènes de diverse stadia van afwerking vergelijken, tot en met de motion capture, met een vergelijkend klein venstertje in picture-in-picturemodus. De documentaire Capturing Avatar op disk 2 bevat een hoop materiaal uit 16 korte documentairestukjes Production Shorts, die je integraal op deze disk kan bekijken (88 min.). De Avatar Archives bevatten twee trailers, alsook een screenplay, het volledige script, een encycopedia Pandorae en de liedteksten van de Na'vi-gezangen met vertaling naar het Engels. Een indrukwekkende galerij The Art Of Avatar met een dikke zeshonderd beelden van werelden, wezens en rekwisieten, allemaal in high definition, maakt het plaatje compleet. Nog meer bonusmateriaal kan u downloaden via de BD Live-optie.

Ik geef de extra's net geen maximumscore omwille van het ontbreken van een commentaartrack.

CONCLUSIE
Het verhaal van Avatar mag niet echt bijzonder heten, op technologisch vlak is deze film werkelijk baanbrekend, en is met niet veel te vergelijken wat u mogelijk al gezien hebt. Op een paar kleine schoonheidsfoutjes na - gele ondertiteling, geen commentaartrack en vooral de niet echt aantrekkelijke prijs die erop gericht is early adopters die de vorige versie reeds hadden, te straffen - verdient deze schijf een hoge waardering.