Ook bij ons kon men de viering van de 200ste geboortedag van Charles Darwins niet zomaar laten passeren en dus stuurde de Nederlandse omroep VPRO (met de steun van Canvas) de klipper Stad Amsterdam een jaar lang de wereldzeeën op om de tocht van de Engelse natuuronderzoeker en bioloog met de HMS Beagle uit 1831-36 over te doen. Uw gastheer is de Engelse schrijver een voormalig redacteur van The Times Literary Supplement, Redmond O’Hanlon, lid van de Royal Geographical Society (1984) en van de Royal Society of Literature (1993), maar ook een begenadigd wereldreiziger (Borneo, Amazone, Congo, waar hij op zoek ging naar uitgestorven diersoorten) én Darwin-kenner.
 

 

Volgens het script van regisseur Hans Fels was het de bedoeling om O’Hanlon aan boord te nemen tussen Southampton (waar de Beagle destijds van wal stak) en Tenerife, maar de Brit maakt zich onmisbaar door z’n collectie eerste uitgaven van het werk van Darwin mee te nemen en die tijdens de lange zeetochten systematisch door te nemen. Op die manier bezoekt hij o.a. de Kaapverdische Eilanden, Salvador de Bahía, de Baai van Río de Janeiro en dan via Vuurland en de kust van Chili naar de Galapagos-eilanden. Op de terugweg heeft hij minder geluk, want in Kaapstad moet hij definitief plaatsmaken voor andere passagiers, wetenschappers die door de VPRO zijn uitgenodigd om een stand van zaken op te maken over de kwaliteit van water en lucht onderweg, over de kwaliteit van de oceanen, de vervuiling en opwarming van de aarde.

 

Zijn medereiziger is Sarah Darwin, achterachterkleindochter van de beroemde auteur van The Origin of Species (1859) en The Descent of Man (1871) en biologe, die van de gelegenheid gebruik maakt om een aantal plekken te bezoeken waar haar beroemde voorvader destijds verbleef of waarover hij in z’n dagboeken aantekeningen maakte. In Salvador de Bahía is het oerwoud waar Darwin voor het eerste geconfronteerd werd met de veelheid van soorten en de harde strijd in de natuur helemaal verdwenen. Het heeft plaatsgemaakt voor een wereldstad en een moderne skyline. Bewoning en landbouw hebben het enorme woud compleet vernietigd. Sarah Darwin rijdt meer dan honderd kilometer met een taxi landinwaarts waar nog een klein stukje van het oorspronkelijke oerwoud is overgebleven tussen kruisende snelwegen.
 

 

O’Hanlon toont de kijker wat Darwin destijds vaak voor het eerst zag, want de 19de eeuw was bij uitstek een vruchtbare tijd voor wetenschappers en ontdekkingsreizigers: alles was nog te ontdekken en uit te vinden, grote delen van de aarde waren nooit door westerlingen bezocht, de planeet lag er als het ware maagdelijk bij. Bijna 200 jaar later is de situatie heel anders: de ontbossing neemt rampzalige proporties aan, de zeeën en oceanen worden leeggevist en oeroude gletsjers op het Zuid-Amerikaanse continent staan op het punt helemaal te verdwijnen. Darwin maakte god overbodig, zegt O‘Hanlon daarover, maar dat betekent dat we nu wel zelf verantwoordelijk zijn voor de enige planeet die we hebben. Met het wetenschappelijk onderzoek aan boord van de klipper Stad Amsterdam houdt de schrijver zich niet bezig, maar uit de toevallige gesprekken maakt hij wel op dat de toestand in de foute richting evolueert: we zijn slechte rentmeesters, concludeert hij, maar geen nood, ook zonder de mens gaat het leven op aarde gewoon door.
 

 

Tussendoor laat hij ons kennismaken met de bemanning van de klipper Stad Amsterdam, een mengeling van professionals en jongeren in opleiding, en hangt hij een charmant beeld op van het leven aan boord en van de vrouwelijke matroosjes die hem – de oude man – welwillend bejegenen, want pretenties heeft hij niet en gevaarlijk is hij al evenmin. Redmond O’Hanlon is een minzaam man en een rasverteller en bijgevolg is het niet moeilijk om meer dan anderhalf uur aan z’n lippen te hangen terwijl hij observeert, doceert en grapjes maakt. Het is alleen jammer dat het verhaal over Darwins verblijf op de Galapagos-eilanden in een drafje moet worden afgedaan, terwijl hij precies daar voor zichzelf moest concluderen dat soorten niet stabiel zijn en dat er dus sprake is van een voortdurend evolutie aan de ene en van afstervend leven aan de andere zijde. Het is als het bekennen van een moord, zou hij daarover later zeggen en hij zou er nog meer dan 20 jaar overdoen vooraleer hij z’n ideeën aan het papier toevertrouwde, want wat wilde vertellen is naar onze normen misschien de evidentie zelf, maar was dat beslist niet in een tijd dat zelfs gerenommeerde lieden meenden dat de wereld zo’n 4000 jaar vóór Christus geschapen was…
 

Heel mooi van beeld, dat is het minst wat over deze documentaire kan worden gezegd, met realistische kleuren bij normale lichtintensiteit. De transfer is netjes uitgevoerd zonder storende ongerechtigheden. Het geluid is eenvoudig maar efficiënt, met de prachtige commentaarstem van Redmond O’Hanlon.

Geen

 

Beagle, In Het Kielzog Van Darwin – Darwins Verstekeling is een mooie documentaire in het spoor van de beroemde natuurkundige, waarin z’n historische tocht uit de periode 1831-36 op een aantrekkelijke manier over wordt gedaan. Het beeldmateriaal is mooi, de informatie ad rem en de gastheer buitengewoon charmant.