Sinds Rosenstrasse (2003) is het stil geworden omtrent de inmiddels 68-jarige in Berlijn geboren regisseuse Margarethe von Trotta. In de voorbije jaren draaide ze een aflevering van de  serie Tatort (2007), regisseerde ze een tv-film (2004) en schudde ze de niet zo succesvolle film Ich Bin die Andere (2006) uit haar mouw. Trotta’s meest vruchtbare periode ligt in het begin van haar carrière met Die Verlorene Ehre der Katharina Blum (1975) als spetterend debuut in samenwerking met Oscar-winnaar Volker Schöndorff (Die Blechtrommel, 1979), later gevolgd door Das Zweite Erwachen des Christa Klages (1978), Die Bleierne Zeit (1981) en Die Geduld der Rosa Luxemburg (1986), films over sterke vrouwen in moeilijke omstandigheden, een onderwerp dat Von Trotta schijnbaar mateloos boeit, want in haar comebackfilm Rosenstrasse richtte ze de camera op jonge Duitse vrouwen die de nazi’s uitdagen na de opsluiting van hun joodse echtgenoten. Vandaar naar de figuur van Hildegard von Bingen, de Duitse 12de eeuwse benedictijnenabdis, mystica, componiste, natuurkundige en filosofe, is maar een kleine stap, want om in de vroegmiddeleeuwse mannenmaatschappij het verschil te maken was een flinke portie intelligentie, durf en volharding nodig en precies dat aspect pikt Von Trotta uit Von Bingens levensloop voor haar film Vision.
 

 

Kort na de eeuwwisseling wordt de nog zeer jonge Hildegard Bermersheim door haar ouders naar het gemeenschapsklooster van Disibodenberg (Midden-Duitsland) gestuurd alwaar ze opgeleid wordt door de magistra (abdis) en jonkvrouw Jutta von Stroheim, dochter van de weldoeners van het benedictijnenklooster. Na haar dood, zo’n dertig jaar later, zal Hildegard haar opvolgen. Sinds haar jeugd heeft ze visioenen en is ze ook zeer regelmatig gedurende lange perioden ziek, en pas na haar aanstelling als magistra vertelt ze over de instructies die ze van het witte licht ontvangt. De kerkelijke overheid is sceptisch, maar in de aartsbisschop van Mainz en Bernardus van Clervaux vindt ze medestanders die het voor haar opnemen. Ze zal haar visioenen in twee boekdelen publiceren, gedichten schrijven, een cyclus Gregoriaanse gezangen componeren en zich wijden aan kosmologie, natuurkunde, filosofie en taalkunde. Als Hildegard von Bingen overlijdt ze uiteindelijk op 81-jarige leeftijd. Ze wordt zalig verklaard, maar daar blijft het bij, ondanks het feit dat het volk haar als een heilige vereert. Tijdens haar leven was ze minstens twee keer schijndood, een psychosomatische reactie op situaties die ze niet onder controle kreeg, en haar visioenen werden door tegenstanders en critici blijvend afgedaan als verzinsels om de aandacht te trekken.
 

 

Margarethe von Trotta maakt geen hagiografie over het leven van Hildegard von Bingen; de visioenen kan ze uiteraard niet verzwijgen, maar ze interesseren haar nauwelijks, tenzij wegens de conflicten die ze veroorzaken tussen de magistra en haar mannelijke kloosteroverste abt Kuno (Gerald Alexander Held), die vooral de voordelen ziet van een mystica die een nooit geziene pelgrimsstroom op gang brengt en die de weldoeners ertoe kan bewegen om nog meer financiële steun te verlenen. Maar geloven dat ze een rechtstreeks lijn heeft met de hemel, dat doet hij niet, noch zijn collega’s van de commissie die zich in opdracht van de paus over de visioenen van Hildegard buigen. Het verontrust Hildegard en het stemt haar droevig, maar haar goede contacten, niet alleen met de aartsbisschop van Mainz en Bernardus van Clervaux, maar o.a. ook met koning Frederick I von Hohenstaufen, bijgenaamd Barbarossa, wiens kroning tot keizer ze ruim van te voren voorspelt, voorkomen dat ze geëxcommuniceerd wordt of aangeklaagd wegens hekserij. In de beste scène uit de film toont Von Trotta haar hoofdpersonage als een vrouw met een sterke wil, een groot gevoel voor rechtvaardigheid en een onverwoestbare strijdlust naar aanleiding van de zwangerschap van een jonge novice uit haar kluis. Ze eist een apart klooster voor haar zusters, maar ze stuit uiteraard op een njet van abt Kuno, want haar vertrek zou hem heel veel geld, goodwill en macht kunnen kosten. Ondertussen heeft Von Bingen evenwel de weldoeners op haar hand en verleent de aartsbisschop van Mainz haar op hun voorspraak het recht om Disibodenberg te verlaten en aan de samenvloeiing van de Nahe en de Rijn een nieuw klooster te bouwen.
 

 

Margarethe von Trotta beeldt Hildegard m.a.w. niet af als de heilige en mystieke non uit de volkslegende, maar veel meer als een feministe avant la lettre in de stijl van Jeanne d’Arc, hoewel beider verdiensten uiteraard op heel verschillende terreinen liggen. Haar portret is provocerend en toont ons een vrouw die vroomheid en godvrezenheid op en soepele wijze combineert met een zakelijk inzicht en een drang tot zelfbeschikking, als een voorbeeld voor vrouwen en meisjes van nu. Wat bijv. te denken over de passage waarin ze de driehoeksverhouding tussen Von Bingen, medezuster Jutta, met wie ze in het gemeenschapsklooster is opgevoed, en de jonge novice Richardis von Stade, dochter van haar belangrijkste weldoeners, lesbische kwaliteiten toekent, zij het dat de gevoelens nooit een lichamelijke vertaling krijgen, maar strikt binnen een religieuze context blijven? Het is een gewaagde stellingname die niet iedereen zo maar zal pikken, maar die wel gebaseerd is op briefwisseling en de privéaantekeningen van de betrokkenen, die de regisseuse heeft ingekeken, geïnterpreteerd en vervolgens vertaald naar hedendaagse concepten.
 

 

Barbara Sukowa (Berlin Alexanderplatz, Lola, Die Bleierne Zeit) is de perfecte actrice voor de rol van Hildegard wier emoties ze met mondjesmaat aan de kijker toont. Over de beweegredenen van Von Bingen wordt niet uitgewijd, maar sommigen van de zusters verwijten haar egoïsme en zelfverheerlijking naar aanleiding van hun precaire levensomstandigheden en het harde labeur tijdens de bouw van hun klooster waarvoor ze grotendeels zelf opdraaien. Als dochters van adellijke families zijn ze het zware handwerk niet gewend en enkelen zullen uit protest naar Disibodenberg terugkeren. Maar Hildegard beweert dat het haar allemaal is opgedragen door het witte licht en zelf neemt ze de zwaarste taken voor haar rekening. Sukowa brengt het op een geloofwaardige manier tot leven en dwingt respect af voor haar personage, hoe eigengereid en tegendraads haar opvattingen en handelingen soms ook mogen zijn.
 

 

Gerald Alexander Held neemt de rol van abt Kuno voor zijn rekening. Hij is degene die na de dood van magistra Jutta von Stromheim de laatste wil van de overledene uitvoert en Hildegard voordraagt als haar opvolgster omdat hij zelf ook overtuigd is van haar capaciteiten. Hij zal het zich berouwen, want Von Bingen stelt zijn autoriteit ter discussie en onttrekt zich in een later stadium aan zijn gezag. Zijn afwijzende houding inzake haar visioenen wordt hem duur aangerekend, want de weldoeners kiezen de zijde van Hildegard. Het benedictijnenklooster gaat een zware tijd tegemoet en verliest in de volgende decennia aan belang. Halfweg de 13de eeuw wordt het uiteindelijk opgeheven en vervangen door een gemeenschap van Cisterciënzermonniken. Acteurs Gerald Alexander Held is nauwelijks bekend in onze contreien, hoewel hij in Duitsland in heel veel tv-series optrad en in tal van grote films te zien was, o.a. in Der Untergang (2004), Sophie Scholl (2005), Die Welle (2008), Der Baader Meinhof Komplex (2008) en Pope Joan (2009), zij het meestal in minder belangrijke rollen. Heino Ferch daarentegen is een superster bij onze oosterburen en het zal z’n fans dan ook verbazen dat hij in Vision met een kleine rol genoegen moet nemen. Maar Ferch (Comedian Harmonists, Lola Rennt, Die Luftbrücke) laat het niet aan z’n hart komen en hij portretteert priester Volmar als een minzame, intelligente en eerlijke monnik die z’n geloof in Hildegard nooit opgeeft en altijd haar trouwe medestander en toeverlaat blijft, ook na het vertrek van haar kluis naar het nieuwe klooster op de Rupertsberg, waar hij als proost van de zustergemeenschap z’n intrek neemt na toezegging van de aartsbisschop van Mainz. In tegenstelling tot Gerald A. Held krijgt hij de kijker/toeschouwer probleemloos op z’n hand in een rol die warmte, vertrouwen en diepe genegenheid uitstraalt.
 

 

Hannah Herzsprung zien we in de rol van Richardis von Stade, de jonge novice die puur uit verering voor Hildegard naar het klooster komt. Ze is de dochter van Von Bingens belangrijkste weldoenster en die kan haar de toegang tot het klooster niet weigeren, te meer omdat abt Kuno het er helemaal mee eens is. Maar Richardis heeft nauwelijks de goede ingesteldheid en is praatziek, waardoor ze regel van de zusters regelmatig overtreedt. Ze is een verwend wicht dat als een blok voor Hildegard valt alsof het Madonna of Kate Perry betrof en haar gevoelens zijn eerder seksueel dan religieus. Margarethe von Trotta vermijdt elke seksuele connotatie in het beeld dat zij van de zusters schildert, maar voor Richardis maakt ze een uitzondering, want die krijgt een mooi en aantrekkelijk gezichtje waarop de kijker/toeschouwer de innerlijke zielenroerselen heel duidelijk afleest. U herkent Hannah Herzsprung beslist nog als Jenny von Loeben uit Vier Minuten (2006) of als Julia uit The Reader (2008), waarmee haar carrière in een versnelling hoger schakelde.

 
BEELD EN GELUID

Vision is een eerder donkere film die zich afspeelt binnen de muren van een vroegmiddeleeuws benedictijnenklooster, kwestie van de sfeer niet te verpesten. Von Trotta maakt spaarzaam gebruik van extra licht in de rest van de scènes, maar kiest altijd voor een sober kleurenpalet, tenzij in die ene scène waarin de zusters in het gezelschap van weldoenster Von Stade de tocht aanvatten naar hun nieuwe omgeving op de Rupertsberg. De gregoriaanse gezangen moeten dan voor een keer plaatsmaken voor een compositie met Arabische accenten. Ongerechtigheden en storende technische mankementen blijven achterwege. Het zwartniveau is goed en het beeldmateriaal is altijd scherp. De geluidsband is een rustige verzameling instrumentale middeleeuwsaandoende composities, afgewisseld met gregoriaanse gezangen van de hand van Hildegard von Bingen.

 

Jammer genoeg alleen de Originele Bioscooptrailer en een aantal Andere Trailers uit het Homescreen-aanbod.

 

Margarethe von Trotta’s Vision, Aus Dem Leben Der Hildegard Von Bingen dobbert rustig voort op het tempo van het kloosterleven en de gregoriaanse litanieën van de Duitse mystica. Ze maakt een keuze uit het leven van Hildegard, eerder dan dat ze geïnteresseerd is in een omstandig biografisch portret. Het resultaat is een eigenzinnig, maar opmerkelijk werkstuk over een historische figuur die misschien ten onrechte wordt afgeschilderd als een vrome en preutse non die uitsluitend met haar geloof en met God bezig was. Niet iedereen zal Von Trotta’s visie delen en misschien zelfs teleurgesteld zijn, maar de figuur van Hildegard von Bingen afstoffen en zin geven voor een publiek in de 21ste eeuw doet ze wél en dat is wellicht de grootste verdienste van deze productie.