FILM
In de fantasiewereld van Middle Earth woedt al eeuwen een strijd tussen goed en kwaad. De gevallen engel Sauron heeft in het geheim een ring laten smeden waar een zodanige kracht van uitgaat dat hij de heerschappij over de andere machtsringen van mensen, dwergen en elfen heeft verworven. Met zijn leger van Orks, diabolische schepsels, wil hij de wereld veroveren. Tijdens één van de beslissende veldslagen wordt de ring echter van zijn vinger gesneden door koning Isildur (Harry Sinclair), die aan het hoofd staat van een coalitie van mensen en elfen, en Sauron verliest, althans tijdelijk, zijn kracht. Eeuwenlang bleef de ring in de bedding van een rivier rusten, maar hij was niet vernietigd, totdat hij werd opgevist door de sjofele rivierbewoners Sméagol (Andy Serkis) en Déagol (Thomas Robins). Sméagol is zodanig in de ban van het blinkende kleinood dat hij er zijn broer voor doodt. De ring, die onder meer de macht heeft om zijn drager onzichtbaar te maken en het leven van zijn eigenaar onnatuurlijk honderden jaren kan rekken, vergt echter een prijs, en nog niet zo'n kleintje. Sméagol verwordt tot een ziekelijk, onnatuurlijk wezen, Gollum, met een ziekelijke obsessie voor de ring. Wanneer zijn pad op een dag dat van de avontuurlijke hobbit Bilbo Baggins (Ian Holm) kruist en hij de ring aan hem kwijtspeelt, is hij in alle staten. Bilbo beleeft met de ring in zijn achterzak een hoop doldwaze avonturen en strapatsen die u, als u niet kan wachten op de verfilming, kan nalezen in het uitstekende, aan te raden boek The Hobbit.

En dit was nog maar de inleiding, die ons in de eerste paar minuten van The Fellowship Of The Ring wordt opgelepeld. The Fellowship Of The Ring start op de 111de verjaardag van Bilbo, die in het hobbitdorpje The Shire een spetterend feest geeft. Eén van de genodigden, de magiër Gandalf (Ian McKellen), begint aan het vreemde gedrag van Bilbo te vermoeden dat er iets eigenaardigs met de ring aan de hand is, en zijn vermoedens worden bevestigd wanneer Bilbo het dorp onverwacht verlaat en de ring met duidelijke tegenzin aan zijn neef Frodo (Elijah Wood) nalaat. Het kwaad begint zich te roeren: Gollum wordt in de diepste hellekrochten van Mordor, het rijk van Sauron, gemarteld en verklapt ongewild de identiteit van de nieuwe eigenaar van het juweel. Sauron stuurt negen sinistere ondode koningen van weleer, de Nazgûl, naar de Shire om de ring terug te halen en iedereen die hen daarbij in de weg staat, over de kling te jagen. Frodo moet samen met zijn beste vriend Sam Gamgee (Sean Astin) en zijn twee domme neven van het zevende knoopsgat, Merry Brandenbuck (Dominic Monaghan) en Pippin Took (Billy Boyd) de benen nemen. In Bree worden ze door de Nazgûl ingehaald, maar ze krijgen bij hun aftocht de onverwachte hulp van de mysterieuze vreemdeling Aragorn (Viggo Mortensen). Frodo geraakt echter gewond, en het is maar op het nippertje dat met de hulp van Aragons vriendin, de elfenprinses Arwen (Liv Tyler), het gezelschap de veilige elfenstad Rivendell kan bereiken. Daar heeft de elfenheer Elrond (Hugo Weaving) een vergadering belegd van alle volkeren, mensen, elfen en dwergen, die bereid zijn om Sauron het hoofd te bieden. We leren dan dat Aragorn de laatste afstammeling is van de koningen van Gondor, die afgezet zijn omdat door toedoen van zijn voorvader Isildur de ring niet is vernietigd toen de coalitie tegen Sauron de kans had. De zoon van de stadhouder van Gondor, Boromir (Sean Bean), vindt dat de mens het recht heeft om de ring als wapen in te zetten tegen Sauron. Het machtsobject heeft echter een zodanig kwaadaardige werking op diegene die hem gebruikt dat de meerderheid besluit dat het enige zinnige wat er met de ring aan te vangen valt, hem terug naar Mordor te brengen is, omdat dat de enige plaats is waar die in de hete lava terug kan gesmolten worden. De vier hobbits, Gandalf, Boromir, Aragorn, de elf Legolas (Orlando Bloom) en de dwerg Gimli (John Rhys-Davies), vertrekken daarop als het Genootschap van de Ring op hun quasi onmogelijke queeste om de ring te gaan vernietigen. Onderweg krijgen ze zodanig veel tegenwind van Saruman (Christopher Lee), het hoofd van de orde van de magiërs, die de kant van Sauron heeft gekozen, dat de reisgenoten de fatale beslissing nemen om door de mijnen van Moria te reizen. Daar hebben de hebberige dwergen te diep in de aarde gegraven en wezens uit de onderwereld gewekt waar ze liever niet mee te maken zouden hebben gehad. Eén van de reisgenoten moet worden achtergelaten, en de andere acht zijn zodanig uit het lood geslagen dat de onderlinge spanningen toenemen. Wanneer Boromir ook nog eens probeert de ring van Frodo te stelen, valt het genootschap uit elkaar; Frodo probeert op eigen houtje naar Mordor te reizen, maar hij kan Sam niet afschudden, Merry en Pippin worden ontvoerd door de Orks, en de drie overblijvende reisgenoten besluiten om de achtervolging op de laatste twee in te zetten, om de eerste twee een redelijke kans te geven om hun opdracht tot een goed einde te brengen. Einde van deel één.

In The Two Towers proberen Sam en Frodo om een ingang naar Mordor te vinden, maar zonder hulp zal dat allicht niet lukken. Daarbij loopt ook Gollum hen voor de voeten, die probeert de ring weer in zijn bezit te krijgen. Sam en Frodo nemen het zielige schizofrene wezen gevangen en dwingen hem om de weg naar Mordor te tonen. Gollum is echter voortdurend in tweestrijd met zichzelf of de twee hobbits hem eindelijk de affectie en genegenheid geven waar hij zo naar hunkert, of dat hij ze bij de eerstvolgende gelegenheid maar beter de nek zou omwringen. Op hun tocht worden ze onderschept door Faramir (David Wenham), de broer van Boromir, voor wie de verleiding echt wel heel groot is om de ring voor zichzelf te houden. Aragorn, Gimli, Legolas en Gandalf komen tijdens hun zoektocht naar Merry en Pippin in het koninkrijk Rohan terecht, waar de zittende koning, Théoden (Bernard Hill), onder invloed van zijn malverserende rechterhand Grima Wormtongue (Brad Dourif), een acoliet van Saruman, zijn neef Eómer (Karl Urban) heeft verstoten, waarna Wormtongue de weg vrij heeft om met zijn vuile dikken diens zuster Eówyn (Miranda Otto) te kunnen bepotelen. Gandalf kan de betovering van Saruman breken, maar die laatste heeft een leger in stelling gebracht tegen Rohan. Het komt tot een beslissende slag bij de vesting Helm's Deep. Om zijn leger op te kunnen richten heeft Saruman echter zodanig het evenwicht van de natuur verstoord dat hij de toorn heeft opgewekt van elementaire boomwezens, de Ents, waarmee Merry en Pippin uitgebreid kennis hebben gemaakt nadat ze de twistende Orks tegen elkaar hebben uitgespeeld. Einde van deel twee.

The Return Of The King. Na de slag van Helm's Deep ligt de keuze voor de hand om naar het koninkrijk Gondor te trekken, waar Aragorn zijn kroon moet opeisen. De stadhouder van Gondor, de waanzinnige Denethor (John Noble), laat echter nog liever de stad teloor gaan aan de troepen van Sauron dan dat hij zijn trots inslikt en Rohan ter hulp vraagt. Het overblijfsel van het genootschap meent echter dat een slag leveren de beste manier is om de aandacht van Sauron af te leiden van zijn eigen land, waar Frodo en Sam met de moed der wanhoop trachten Mount Doom te bereiken. Hun gids Gollum heeft echter nog een slag om de arm: hij leidt het onfortuinlijke duo in het hol van een reuzenspin, Shelob, in de hoop dat de spin hen oppeuzelt en hij tussen de resten zijn waardevolle ring kan recupereren. Eén en ander draait echter uiteindelijk anders uit, en als er één moraal is die uit het verhaal kan getrokken worden, is dat het kwaad uiteindelijk zichzelf vernietigt. Maar komen alle protagonisten wel ongeschonden uit het verhaal? De queeste voor de ring heeft alvast bij Frodo zowel fysiek als psychisch diepe wonden geslagen... Einde van deel drie en van de saga.

Het is je niet elke dag gegeven om je favoriete film te mogen bespreken, zij het dat dit een herbespreking is want allicht hebt u de besprekingen van de theatrical cuts van The Fellowship Of The Ring, The Two Towers en The Return Of The King reeds gelezen, om dan maar te zwijgen van de director's cuts van film 1, film 2 en film 3 en de blu-ray van de theatrical cuts. Daarom is een beetje literair-geschiedkundige duiding hier misschien wel op zijn plaats. De Zuidafrikaanse Brit John Ronald Reuel Tolkien, een professor taalkunde aan de universiteit van Oxford, schreef in 1937 het kinderboek The Hobbit, een geschreven neerslag van de fantasieverhaaltjes die hij voor het slapengaan placht voor te lezen aan zijn kinderen. De uitgever was zo enthousiast dat hij de auteur maande om een vervolg te schrijven, maar noch hijzelf noch de auteur kon waarschijnlijk op voorhand vermoeden dat het werk zo'n volwassen en epische inslag zou krijgen. Wat ongetwijfeld Tolkien heeft geïnspireerd bij het schrijven van zijn magnum opus is de gruwel van de Tweede Wereldoorlog, waardoor niet alleen het werk een veel scherper randje kreeg dan het eenvoudige kinderverhaaltje dat The Hobbit was, maar waardoor ook waarschijnlijk het hiaat van zeventien jaar is ontstaan tussen de twee publicaties. Het genesisverhaal over Middle Earth, The Silmarillion, zou bij leven van Tolkien niet afgeraken omdat de man zichzelf compleet had vastgereden in de in zijn ogen levensbelangrijke details, en zijn zoon Christopher heeft vier jaar nodig gehad om uit de tientallen alternatieve versies één finaal canon te putten. Met wat Tolkien overigens nog aan notities heeft achtergelaten heeft zijn zoon nog een hele reeks boeken, The History Of Middle Earth, kunnen publiceren, zij het dat de eerlijkheid gebied dat het daarbij soms gaat over ellenlange, quasi onleesbare geneaologieën van de generaties fantasyfiguren die Tolkien seniors wereld bevolkten. De man werd overigens op de top van zijn roem voortdurend geplaagd door onder meer hippies die bij nacht en ontij voor zijn deur postvatten om bijvoorbeeld naar details over deze of gene Middle Earthprinses te vragen, en Tolkien had niet het hart om vroeg of laat zijn grenzen te stellen en zijn fans de deur te wijzen.

Naast een paar kindersprookjes als Father Giles of Ham en Tree And Leaf bestaat het Middle Earthoeuvre van Tolkien dus feitelijk alleen uit de drie boeken The Hobbit, The Lord Of The Rings en The Silmarillion. Toch wordt hij als de peetvader van het literaire genre aanzien dat high fantasy wordt genoemd. Talloze auteurs hebben de succesformule van Tolkien geplagieerd: high fantasy speelt zich meestal af in een fictief land met middeleeuwse feodale trekjes, meestal op bladzijde 1 van het boek voorzien van een mooie landkaart zodat de lezer één en ander visueel kan situeren, en gaat meestal over de één of andere vorm van strijd tussen goed en kwaad, waarbij de held, in 99 % van de gevallen een personage van zo nederige komaf mogelijk, in een web van intriges verwikkeld geraakt en uiteindelijk een beslissende rol blijkt te spelen bij de afwikkeling van de plot. In het overgrote merendeel van de boeken speelt magie of magische elementen, niet zelden in de vorm van juwelen, een centrale rol, en ook laten de meeste van dergelijke oeuvres zich onderscheiden door een - altijd mooi meegenomen voor de uitgever - reeks van meerdere op elkaar volgende titels. Het is merkwaardig dat dit beperkte gegeven een zodanig grote vloedgolf van literatuur heeft gegenereerd, waarbij het ene werkje al wat beter is dan het andere natuurlijk. Fantasyliteratuur wordt steeds nogal stiefmoederlijk behandeld en krijgt in de boekhandel meestal een apart plaatsje in het verdomdhoekje tussen de detectiveromannetjes en de erotische snelschriften. Het genre is echter zowel commercieel als artistiek levensvatbaar, en zonder een hele studie te willen uittikken over het genre zelf zijn er pas de laatste pakweg twintig jaar enkele auteurs geweest die aan de axioma's van Tolkiens werk zijn beginnen prutsen en originele werken zijn beginnen produceren die de meester soms nog overtreffen. Om dan toch maar een paar auteurs op te noemen (met het risico d'r een paar niet te noemen): Pratchett, Jordan, Kay, Martin, May, Zelazny... de lijst is lang en bezorgt u waarschijnlijk tientallen avonden plezier.

Daartegenover is het verwonderlijk dat de fantasy-film vóór de Lord Of The Rings-trilogie nog in een groter verdomdhoekje zat dan de literatuur. Meestal moesten fantasyfilms het stellen met een zeer krap budget wat zich onder meer vertaalt in crappy speciale effecten (als bewijsstuk leg ik hier graag Krull op tafel), acteurs met B-filmallures die in C-producties moeten aandraven (Dungeons And Dragons is er zo ééntje), en een berg films die de commercieel floppen (Eragon), alleen voor TV gemaakt worden (George And The Dragon) en op de koop toe nog eens een protestbrief krijgen van de auteur die zich helemaal niet in het werk van de filmmakers kan vinden (Earthsea). Het is pas met de visie van een Peter Jackson dat de fantasyfilm volwassen is geworden. Jackson vroeg en kreeg een kleine 300 miljoen dollar waarmee hij het onverfilmbare boek van Tolkien zou afmaken. Meer bepaald zou hij de films back to back schieten, en zou er geen centimeter pellicule worden vertoond vooraleer de volledige opnames voor de drie films achter de rug waren. De regisseur had in zijn heimat Nieuw-Zeeland de natuurlijke decors gevonden om zijn prent te schieten, maar vroeg van zijn acteurs wel het engagement om zich gedurende een tweetal jaren exclusief voor zijn films vrij te maken. Diegenen die op het aanbod zijn ingegaan hebben het zich alleszins niet beklaagd, want zijn een onsterfelijk deel van de filmgeschiedenis geworden, en enkele nobele onbekende acteurs, die misschien enkel in het cultmilieu of het theatermilieu enige faam genoten, zijn tot wereldsterren gekatapulteerd.

Tolkien was bij leven echter niet zo happig op een verfilming van zijn werk. In 1958 deed ene Morton Grady Zimmerman een eerste voorzichtige poging om de werken van Tolkien als verfilmbaar voor te stellen. Het script werd echter door Tolkien zelf vakkundig de grond ingeboord, die het een aanslag en een onzorgvuldige interpretatie van zijn werk vond; hij vond het dan ook nog eens nodig om Zimmerman publiek te schofferen dat die compleet niet zou weten wat de essentie van zijn verhaal was. Toch was de roep van het geld een aanlokkelijke sirène, want in 1968 verkocht hij de rechten van zowel The Hobbit als The Lord Of The Rings aan United Artists met daarin de merkwaardige clausule dat het absoluut verboden zou zijn dat de Walt Disney Company er ook maar één vinger bij in de pap zou te brokken hebben. Het idee van zingende en dansende hobbits vervulde de auteur (niet geheel onterecht) van een zodanige afschuw dat hij tenminste testamentair dat ideetje op voorhand torpedeerde. United Artists verkocht in 1976 het werk aan Tolkien Enterprises, die er een tekenfilm van liet maken door Ralph Bakshi, die via rotoscoping-technieken aan het experimenteren was in animatiefilm. In 1978 volgde dan een op lauw applaus onthaalde tekenfilm, die ruwweg de eerste helft van The Lord Of The Rings overspande, die daarvoor en daarna nog werden aangevuld met een geanimeerde Hobbit en een geanimeerde Return Of The King. Het budget was op en daarna nog spreken over de verfilming van Tolkiens werk was vloeken in de kerk; de tekenfilms waren dan ook niet zo heel geslaagd.

Maar de kentering volgde toen de Nieuw-Zeelandse horrorregisseur Peter Jackson het idee opvatte om de film nieuw leven in te blazen, er een live action verfilming van te maken en vooral op gebied van creatie en budget voor speciale effecten niet op een centje te kijken. Het resultaat was ernaar. Na Jacksons verfilming brak de Tolkiengekte pas helemaal door, de films werden overladen met Oscars, en de derde film, The Return Of The King, deed zelfs een clean sweep en won alle 11 Oscars waarvoor die genomineerd werd, waaronder die van beste film. Men mag denk ik aannemen dat dit niet alleen de verdienste was van The Return Of The King, want de andere drie films sluiten daar zo naadloos bij aan omdat ze samen werden gedraaid, dat de prijzenregen eigenlijk tot na de uitgave van de derde film is uitgesteld omdat we anders op de Oscaruitreikingen drie jaar aan een stuk niets dan Lord Of The Rings te zien zouden gekregen hebben. Oscars zijn maar oscars, en de kritische aanbevelingen en de hopen verkochten kaartjes, dvd's en dus nu weer blu-rays zijn afdoende bewijs dat dit wel eens de belangrijkste filmtrilogie zou kunnen zijn in de filmgeschedenis. Achteraf bekeken heeft Jackson zich wel een hoop vrijheden gepermitteerd ten opzichte van Tolkiens turf: een personage als Tom Bombadil is volledig uit de film verdwenen, Arwen is een amalgaam van verschillende personages uit het boek, en bijvoorbeeld ook de beruchte Scouring Of The Shire-passage aan het einde van de derde film is compleet weg. Jackson maakt echter artistiek overwogen keuzes, en d'r zit zeker genoeg vlees aan het been om elk nog maar beetje Tolkienliefhebber tot het uiterste te plezieren. Enkele scènes zijn zó levendig uit het boek gehaald - denk maar aan de passage bij de brug van Khazad-Dûm - dat je denkt dat de geest van wijlen Tolkien op Jacksons schouder moet hebben gezeten, en zag dat het goed was.

Ik besef dat een bespreking van de inhoud van een film altijd een beetje persoonlijk gekleurd zal zijn; maar vraag me nu om één tekortkoming van de film te noemen, en ik zal u het antwoord schuldig moeten blijven. Alleen wie zich volledig halsstarrig afkeert van het hele fantasygenre en pertinent weigert om de schoonheid te aanschouwen van een film waarin een meticuleus uitgedachte wereld wordt geschetst waarin elk detail zijn plaats heeft, zal voor dit schouwspel passen, maar mist daarmee wellicht de grootste parel aan de kroon van de filmkunst. Middels een bloedmooie fotografie en door de kunde van een stel uitgelezen acteurs en actrices die elk twee jaar van hun leven met liefde hebben toegewijd aan wat voor elk van hen ongetwijfel de rol van zijn/haar leven is geweest, maakte Jackson een filmtrilogie waarbij alle andere epische sagen in het niets verdwijnen. Vreemd genoeg is geen enkele van de acteurs of actrices ooit in de running geweest voor een Oscar voor beste hoofd-of bijrol, maar dat is ongetwijfeld zo omdat het drama is uitgespreid over een twintigtal rollen waarin er geen enkele noemenswaardig overwicht heeft. Alhoewel duidelijk Elijah Wood als Frodo het centrale personage is waarmee de hele saga is verbonden, zijn er scènes van tientallen minuten waarin hij niet of nauwelijks voorkomt, wanneer de actie zich op een andere plaats aan het afwikkelen is. Naar mijn persoonlijke mening wordt de grootste acteerprestatie echter geleverd door Ian McKellen, die enkel en alleen al zijn strepen als acteur verdient voor de manier waarop hij elk aspect van de magiër Gandalf in de vingers heeft zitten. Er zitten overigens een paar merkwaardige keuzes in de cast: zo wordt de dwerg Gimli vertolkt door John Rhys-Davies, in het werkelijke leven een boom van een kerel van twee meter en centiemen, waardoor zowat elk shot met hem in is getruceerd. Toch kan ik me geen andere acteur indenken die de rol met meer brio zou vervullen.

Elke opdeling van de drie delen van het drieluik is bij voorbaat artificieel. Waar vooral The Fellowship Of The Ring zelf ook nog eens is opgebouwd met een klassieke boog met begin, middenstuk en slot, bouwend op het verzamelen en het vervolgens weer verbreken van het Genootschap, heeft The Two Towers niet echt een begin en een einde, en is het moeilijk om het deel los te bekijken, en neemt de afwikkeling in The Return Of The King meer dan een uur in beslag. Zakelijk heeft Peter Jackson waarschijnlijk de grootste gok van zijn leven moeten nemen om het publiek een film van deze ooit onverfilmbaar geachte boeken te schenken; de films staan stevig als een huis en hebben eeuwigheidswaarde.

De director's cuts zijn bovendien véél meer dan een samenraapseltje ongebruikte scènes, ze voegen nog eens meer dan een uur toe aan Jacksons visie van het materiaal, en ze zijn meestal geënt op hopen ongebruikte passages uit het boek, die zelfs na het incorporeren van het extra geschoten materiaal nog in overvloed aanwezig zijn. Maar wie graag de inleiding over het leven van de hobbit, het schenken van Galadriel van drie haren aan de nukkige Gimli, de confrontatie tussen Gandalf en de Witch-king van Angmar, het noodlot van Saruman en een prachtige flashback over de spanning in de broederlijke relatie tussen Boromir en Faramir tot zich wil nemen: dít is de ultieme editie van de films waar geen weg náást bestaat.

BEELD EN GELUID
En dan nu wat controverse. In deze nieuwe transfer van The Lord Of The Rings zijn de kleuren opnieuw afgesteld, en is het contrast gefinetuned. Wie ook maar een beetje vertrouwd is met de cinematografie van de film, merkt dat. Eigenlijk wordt alleen The Fellowship Of The Ring hierdoor getroffen, onder meer in de scène waarin Saruman probeert om Gandalf op te sluiten in Orthanc: de eerder blauwe schijn is duidelijk getweakt naar een soort van onnatuurlijk groen. Alhoewel dit de meest opvallende scène is waarin de kleuren zijn bijgewerkt, is de ingreep toch merkbaar gedurende de hele film: de schijn van de film is donkerder en onaardser (of moet ik zeggen Midden-aardser?), wat onder meer de huidtinten een stuk minder bleek maakt, alhoewel dat in het geval van Frodo nog binnen de perken blijft omdat die wordt geacht bleker en bleker te worden naarmate de queeste van zijn ring niet zo heel voorspoedig opschiet, maar onder meer ook Weathertop, Lothlorien en de Council of Elrond zien er veel minder "maagdelijk" uit. Gek genoeg is hierbij niet consequent gehandeld: bepaalde scènes in de eerste film die kleurmatig herwerkt zijn waarnaar in een latere film gerefereerd wordt, verschijnen op die manier op twee verschillende manieren in de trilogie. Eén van de bijdragen in de appendices handelt overigens over dit zogenaamd "digital graden" van kleuren, maar in het geval van The Fellowship Of The Ring is dit over het gehele spectrum van de kleuren gebeurd, zonder aanwijsbare artistieke reden.

Is dit nu een fout of niet? Peter Jackson en beeldfotograaf Andrew Lesnie hebben nogal redelijk onafhankelijk van elkaar toegegeven dat een bijsturen van de kleuren niet zomaar een tweakfoutje was, maar een intentionele keuze van de makers, alhoewel Jackson daarbij niet de communicatieve vaardigheden aan de dag heeft gelegd die we van hem gewoon zijn, waarbij hij normaal gezien zelfs een goede verklaring heeft voor het verschillende aantal haartjes op de Orktenen. Jackson heeft als uitvoerend regisseur natuurlijk het recht om met zijn films te doen wat hij wil, en er zijn al regisseurs veroordeeld geweest voor minder, bijvoorbeeld omwille van het het toevoegen van speciale effecten waardoor het lijkt alsof één van de good guys één van de bad guys in koelen bloede neerschiet - als u weet waar ik naar refereer, des te beter, weet u het niet, laat dan maar zitten. Jackson doet met zijn ingrepen echter niets wat de film op inhoudelijk vlak schaadt, maar het is wel een beetje een rare artistieke keuze om nog te gaan knoeien met films die al op zich nagenoeg perfect zijn. Eén van de theorieën waar op internetfora duchtig over gespeculeerd wordt is dat Jackson vooral de eerste film wat meer in de lijn wil brengen van de prequel The Hobbit die op dit ogenblik gedraaid wordt, maar er is niets wezenlijks in die discussie aanwezig dat deze theorie bevestigt noch ontkracht. Dat het een productiefoutje is, lijkt ons voor een film van dit kaliber onmogelijk.

Deze opmerkingen gelaten voor wat ze zijn is dit een zeer goede transfer waar nauwelijks iets tegen in te brengen valt. Zelfs in de vele door computereffecten overladen scènes waarin duizenden Orks de belegering van Rohan aanvangen is er nergens sprake van één gekarteld randje of een geposterizeerd kleurenvlak. Het beeld is extreem gedetailleerd, waarbij onder meer details aan het design van Treebeard of het Hobbitdorp, de oneffenheden op de huid van de oliphaunts of de textuur van Minas Tirith, allemaal met een zelfde accurate aanpak worden uitgevoerd. Er is nauwelijks noise reduction toegepast, en aangezien de films alledrie elk over twee disks werden verspreid komt de lange speelduur nergens roet in het eten gooien. Waar er dan toch iets gebeurd is met het niveau van detaillering is dit bewust gebeurd: de groeven en lijnen in het gezicht van Gimli zien er zeer geprononceerd uit in vergelijking met het quasi gezandstraalde gelaat van Arwen. Er zitten nergens artefacts van betekenis in de film die in het oog springen, en alle speciale effecten zien er realistisch uit.

De DTS-HD 6.1 ES-geluidstrack lost gemakkelijk alle verwachtingen in. Zowel in de hoge tonen, zoals de pijnlijke schreeuwen van de vliegende Nazgûl, als de lage bastonen die bijvoorbeeld in het eerste deel de komst van de cave troll aankondigen, zijn dit krachtige en allesomvattende geluidstracks. Nu onder meer het pitchprobleem uit de dvd-versie van The Fellowship Of The Ring, namelijk in de scène waarin Gandalf gevangen zit op de top van Orthanc, uit de weg is geruimd, is er niets meer wat een onbekommerd ervaren van deze schijven vol demomateriaal in de weg staat. De dialogen zijn onberispelijk, zelfs elke lettergreep in het Quenya (de elfentaal) is duidelijk te onderscheiden. Met legers vol briesende Orks, een Balrog met een bakkes als een verwarmingsketel, knetterende vlammen in het oog van Sauron en stampende paardenlegers wordt elk beetje auditieve energie dat in huis is in alle richtingen van de kamer gestuwd in golven die even onstuitbaar zijn als een leger doden dat door de koning in spe wordt opgeroepen. Even goed weerklinken de etherische gezangen van de elven die zich naar de Grey Havens begeven om daar de wereld definitief te verlaten, onder meer in een verwijderde scène in de eerste film waarbij hun pad dat van Sam en Frodo kruist. Howard Shores meermaals bekroonde filmscore krijgt bovendien een ereplaats op het schavotje. Alle prioriteiten van deze complexe soundtrack kregen bij de uitwerking een gelijke mate van aandacht, en bijgevolg is er niets op aan te merken.

EXTRA'S
We vinden op deze set maar liefst vijftien schijven (!) waarop niet alleen de extra's van de extended editions op dvd gehuisvest zijn, maar ook nog eens de extra Costa Botes-documentaires die voorheen enkel te vinden waren op de seamless branching-versies die de theatrical cuts en de director's cuts samenbrachten. Het geheel is behuisd in een mooie boxset met daarop een kaart van Middle Earth.

Negen disks vol met zeer gesubstantieerd materiaal, allemaal Nederlands ondertiteld, grotendeels in breedbeeld, voorzien van mooie, geanimeerde menu's die lezen als een sprookjesboek... Veel meer kan je je als fan niet wensen. We gaan even deze ongelofelijk extensieve reeks extra's natrekken. Dit is een ronduit schitterende selectie aan documentaires, gallerijen en ander bonusmateriaal. Het lijkt soms wel of bij iedere stap die de acteurs of de crewleden op de set hebben gedaan, ze gevolgd werden door een cameraploeg, maar het resultaat is er dan ook naar. Zonder overdrijven is dit één van de rijkstgevulde sets ooit; met elk van de documentaires afzonderlijk zou je al een bijvoegsel hebben dat de score voor extra's op een andere release gevoelig zou opkrikken, en deze extra disks staan er gewoon vol van, zodat je echt elk aspect van het maken van de film van naderbij kan onderzoeken. Onder ons gezegd, dat mag ook wel voor die prijs. De opbouw van de menu's is voor de drie films erg uniform.

Disks 1, 2, 6, 7, 11, 12: Audiocommentaartracks
Op de eerste track figureren regisseur Peter Jackson, producente Fran Walsh en schrijfster Philippa Boyens. Deze track is veruit de interessantste van de vier, waarmee je een uniek inzicht krijgt hoe Peter Jackson en de zijnen de wereld van Tolkien hebben trachten te visualiseren. Wie vooral de verschillen tussen de theatrical en de extended cut wil becommentarieerd horen, kunnen we deze track aanbevelen. Peter Jacksons enthousiasme voor het hele Lord Of The Rings-project inschattende, kan je al ongeveer op voorhand extrapoleren hoe de kwaliteit van deze track is. Wat ons er vooral van bijblijft is het respect waarmee men Tolkiens oeuvre heeft benaderd.

Op de tweede track komt het design-team aan het woord, met Grant Major, Ngila Dickson, Richard Taylor, Alan Lee, John Howe, Dan Hennah, Chris Hennah en Tania Rodger, en hun inbreng is uiteraard meer gericht op de technische aspecten en de make-up. Zij becommentariëren vooral de attributen, de kostuums, de decors, de visuele effecten, wat er al dan niet met schaalmodellen is gefilmd, en ga zo maar door. Uiteraard haalt deze track het inhoudelijk niet bij de eerste, maar ze is wel rijk gedetailleerd, en de sprekers zijn redelijk enthousiast over hun inbreng. Track 3 bevat commentaar door het productie-team: Barrie Osborne, Mark Ordesky, Andrew Lesnie, John Gilbert, Mike Norton, Jabez Olssen, Rick Porras, Howard Shore, Jim Rygiel, Ethan Van Der Ryn, Mike Hopkins, Randy Cook, Christian Rivers, Brian Van't Hul en Alex Funke, en ook deze track is minder interessant voor niet-ingewijden in de kunst van het filmen. Alleen aan te bevelen voor wie geïnteresseerd is in camerahoeken, belichtings-issues en fotografie. Zeker niet minder informatief, maar bij momenten toch wel erg technisch. Track 4 is dan weer een toppertje, met aan het woord Elijah Wood (Frodo), Sir Ian McKellen (Gandalf) (die overigens voor de tweede film verstek liet gaan), Liv Tyler (Arwen), Sean Astin (Sam), John Rhys-Davies (Gimli), Billy Boyd (Pippin), Dominic Monaghan (Merry), Orlando Bloom (Legolas), Christopher Lee(Saruman), Sean Bean (Boromir), Bernard Hill (Théoden), Miranda Otto (Éowyn), David Wenham (Faramir), Brad Dourif (Grimá Wormtongue), Karl Urban (Éomer), John Noble (Denethor), Craig Parker (Haldir) en Andy Serkis (Gollum). Grote afwezige op de tracks is Viggo Mortensen. Een schat aan wetenswaardigheden, anekdotes en visie van de acteurs op hun rol zit hierin vervat. Omdat nogal wat mensen door elkaar spreken, krijg je bij elk van de commentaartracks onderaan Nederlandse ondertiteling. Het helpt natuurlijk wel dat de castmembers nog altijd een stevig aan elkaar hangende groep vrienden is gebleven, en kunnen inpikken op wat ze zeggen.

Disk 1: Easter egg
Disk 1 bevat een filmpje van de MTV Movie Awards waarin de Council of Elrond wordt geparodieerd, en de elf Jack Black na een nachtje doorzakken en een bezoek aan de piercing-shop de One Ring aan zijn kleine Hobbit heeft hangen. Met o.a. Sarah Michelle Gellar. Het filmpje activeer je door de ring aan te klikken in het menu van disk 1, waarna je felicitaties krijgt van Peter Jackson.

Disk 3: The Appendices Part One - From Book to Vision
• Introduction door Peter Jackson (1 min.)
De meester spreekt. Wij zwijgen.

• J.R.R. Tolkien - Creator Of Middle Earth (22 min.)
Deze documentaire sluit erg nauw aan bij de vele documentaires die over leven en werk van Tolkien te vinden zijn, zoals het hier eerder besproken J.R.R. Tolkien: Master Of The Rings. Uiteraard zijn niet alle historische documenten over Tolkien van even goede beeldkwaliteit, en de nadruk bij deze documentaire ligt dan ook volledig op leven en werk van Tolkien, en beantwoordt vragen waarom het schrijven van zijn magnum opus zo lang heeft geduurd, en waarom de impact ervan zo enorm was en nog is.

• From Book To Script (20 min.)
Peter Jackson licht toe hoe hij New Line Cinema zo ver heeft gekregen om een adaptatie van Tolkiens wereldberoemde werk te maken. Ook Christopher Lee komt aan het woord, in de hoedanigheid van enige lid van de cast die ooit Tolkien heeft ontmoet, en blijkbaar de boeken van voren naar achteren kent.

• Storyboards And Pre-Viz: Making Words Into Images (13 min.)
Aan de hand van enkele storyboards en animatics krijgen we een eerste kijk op de visualisaties.

• Storyboards
In een submenu krijgen we voorts een drietal storyboards, waaronder een compleet verschillende proloog-sequentie, verteld door Frodo in plaats van Galadriel, twee computersimulaties "Pre-Viz Animatics", namelijk Gandalf die naar zijn ontmoeting met Saruman rijdt en de vlucht naar de brug van Khazad-Dûm; twee storyboards worden vervolgens vergeleken met het uiteindelijke resultaat door middel van de multi angle-optie. Nog een laatste kleine featurette die niet in de play all-optie vervat zit, "Bag End Set Test", vinden we in deze sectie terug, en deze toont in een kleine 7 minuten hoe men de camera manipuleert om de éne acteur groter of kleiner dan de andere te lijken, en hiervoor soms twee identieke sets moet bouwen.

• Designing Middle Earth (41 min.)
Op een zeer gedetailleerde en vakkundige wijze krijgen we te zien hoe men bepaalde plekken in Nieuw-Zeeland heeft omgetoverd tot Hobbiton, Bree, Mount Weathertop, Isengard, Rivendell, Moria, Lothlórien en Amon-Hen. Misschien altijd wel hetzelfde weerkerende thema, maar zeer volledig en interessant.

• WETA Workshop (43 min.)
ILM, go home! Misschien wel de interessantste documentaire op de disk gunt ons een blik achter de schermen van WETA, de kleinere speciale effecten-maatschappij die initieel uitgelachen werd wanneer ze beweerde een project zoals Lord Of The Rings tot een goed einde te kunnen brengen, maar achteraf de concurrentie met verstomming sloeg. Dit is de geboorteplaats van de Orcs, de vele monsters en rare wezens die Middle Earth bevolken, alsook de tonnen rekwisieten die één voor één met de hand gemaakt moesten worden.

• Fotogalerij
Aan deze featurette zijn ook nog tal van fotogallerijen met details verbonden, onderverdeeld in twee categorieën, The Peoples Of Middle Earth en The Realms Of Middle Earth, met een paar duizend (!) foto's, allemaal te bekijken in close-up, met zelfs hier en daar een snippertje nadere audio-uitleg, tevens zowat de enige feature die niet ondertiteld is.

• Costume Design (12 min.)
In een laatste, kortere documentaire volgen we een veertigtal naaisters die dag en nacht bezig zijn aan de sumptueuze kostuums.

• Atlassen
Een laatste feature op deze derde disk zijn twee interactieve atlassen. Op de eerste, de "Middle Earth Atlas" kunnen we de tochten van Frodo en Gandalf volgen op een kaart van Middle Earth, en de cruciale plekken selecteren voor wat meer uitleg. Een tweede kaart "New Zealand As Middle Earth" toont welke plaatsen in Nieuw-Zeeland voor de diverse scènes uit de film model hebben gestaan, en welke lokaties waar in de film gebruikt zijn. Ook zien we hier en daar een snippertje beeld waarin we de crew volgen op lokatie-jacht.

Disk 4: The Appendices Part Two - From Vision to Reality
• The Fellowship Of The Cast (25 min.)
Een excellente, afwisselende documentaire waarin de voornaamste acteurs één voor één hun visie op de film mogen uiteenzetten. Ook krijgen we exclusieve beelden van de eerste opnamen en repetities, en vertellen sommige castleden, zoals Viggo Mortensen, op welke manier ze bij het project betrokken werden.

• A Day In The Life Of A Hobbit (13 min.)
Ook al terug te vinden op de 2-discversie krijgen we in deze documentaire te zien hoe zeer Elijah Wood, Sean Astin en de andere Hobbits dag na dag opnieuw van voor het eerste ochtendlicht het afschuwelijke ritueel moesten ondergaan van vier uur in de schminkkamer door te brengen.

• Camera's In Middle Earth (50 min.)
De film zou uiteraard nooit afgeraakt zijn als men slechts met één of twee ploegen had gefilmd. Op gegeven moment zijn zeven cameraploegen tegelijk aan het draaien geweest. Hoe zo'n immens werk kan gecoördineerd worden, wordt in deze featurette getoond.

• Fotogalerij
Acht pagina's foto's-van-achter-de-schermen.

• Scale (16 min.)
Wie nog in echte Hobbits gelooft, moet er deze featurette maar eens op naslaan. In detail worden alle truukjes uitgelegd hoe men de Hobbits, de Dwergen, de Elfen en de mensen in de juiste verhouding heeft gekregen. Ook leren we dat voor sommige scènes ook een beroep werd gedaan op dwergmensen.

• Bigatures (16 min.)
Wat je allemaal niet met piepschuim kan aanrichten! Decors zoals Rivendell, Lothlórien en de impressionante Argonath werden natuurlijk aan de hand van enkele modellen in beeld gebracht, maar hier kwam ook ongelofelijk veel minutieus werk bij te kijken.

• Fotogalerij
Kleinere en grotere details van Orthanc, Rivendell, Moria, Lothlórien, Hobbiton en de Argonath.

• Weta Digital (25 min.)
Niet alleen Yoda, maar ook figuren zoals de cave troll en de Balrog bestaan natuurlijk alleen maar bij de gratie van computerpixels. Details hierbij zijn moeilijk realistisch te krijgen, zoals de dynamica van de vlammen, maar bij Weta hebben ze er wat op gevonden, al dient gezegd dat de eerste versies van de cave troll er ronduit belachelijk uitzien.

• Editorial: Assembling An Epic (13 min.)
De features zijn gerangschikt in chronologische volgorde, dus nu wordt het hoog tijd om eens te kijken hoe al het voorgaande door Peter Jackson en de zijnen dit alles tot niet één, maar drie films hebben bewerkt. Er wordt ook nader ingegaan op de verschillen tussen de theatrical versie en de extended DVD-versie.

• Editorial Demonstration - The Council Of Elrond
Door middel van een multi-angle feature met maar liefst zeven (!) camerastandpunten wordt anderhalve minuut uit de scène met de Raad van Elrond uitgebeend, en kan men de verschillende acteurstandpunten volgen.

• Digital Grading (12 min.)
Na het schieten van de volledige film werden alle keuren nog eens digitaal aangepast om in bepaalde scènes een zekere stemming te bereiken. Ook dit is computerwerk, met computers die jij en ik niet in huis hebben staan. Af en toe worden de filmbeelden ook vergeleken met wat er origineel gefilmd was, wat het geheel alleen maar interessanter maakt.

• The Music Of Middle Earth (12 min.)
Geen film zonder muziek, zeker niet wanneer deze Howard Shore ook nog eens verdiend een Oscar heeft opgeleverd. Howard Shore moet zowat de eerste filmcomponist zijn die voor de verlengde cut van deze film opnieuw de studio is moeten induiken om de score nog wat aan te dikken. Ook de manier waarop men aan de typische elfenklanken komt - Tolkiens werk was bijna muzikaal op zich - wordt toegelicht.

• The Soundscapes Of Middle Earth (13 min.)
In sommige scènes, zoals op de toppen van de pas van Caradhras of bij de confrontatie met de Wachter aan de poort van Moria, heeft men artificieel allerlei geluidseffecten moeten toegevoegd. Hoe dat gebeurd is, zien we in deze featurette.

• The Road Goes Ever On... (7 min.)
En toen was het wachten op de reactie van het publiek. Overal ter wereld werd de première een massaspektakel, maar vooral in Jacksons thuisbasis Wellington in Nieuw-Zeeland werd iedereen gewoon krankzinnig.

Disk 6: Easter egg
Disk 6 bevat een filmpje van de MTV Movie Awards waarin de MTV award for Best Virtual Performance wordt uitgereikt, en waarin Gollum die persoonlijk in ontvangst komt nemen, én van de gelegenheid gebruik maakt om de jury en het publiek uit te schelden. Ook hier weer volstaat het om in het hoofdmenu de gouden ring aan te klikken.

Disk 8: The Appendices Part Three - The Journey Continues...
• Introduction door Peter Jackson (1:49)
Op disk 8 worden we eerst en vooral welkom geheten door Peter Jackson zelf, die ons wat toelichting verschaft over de menustructuur, en ons wijst op de play all-functie en de indexfunctie.

• Documentaire "J.R.R. Tolkien: Origins of Middle Earth" (29 min.)
Bij de eerste documentaire is het al meteen raak. We krijgen een uitgebreide documentaire over de relatie tussen John Tolkien en C.S. Lewis, hun literair genootschap The Inklings en Tolkiens carrière in Oxford. De hier geboden informatie overlapt wel wat met de vele andere Tolkien-biografieën die op diverse documentaire-DVD's te vinden zijn, maar voor novices in de wereld van Middle Earth is dit een interessant document dat vooral steunt op de vele biografieën die van de man zijn geschreven, en daarom een ideale Tolkien For Dummies. En eerlijk genoeg komen er ook enkele taalkundigen aan het woord die Tolkiens werk erg kritisch bekijken.

• Documentaire "From Book To Script: Finding the Story" (21 min.)
De tweede documentaire behandelt voornamelijk de moeilijkheden om het middenstuk van een trilogie te verfilmen: enerzijds heb je de vrijheid om dadelijk aan de film te kunnen beginnen zonder alle personages te moeten introduceren, maar anderzijds moet je nog genoeg mogelijkheden open laten voor het sluitstuk. Scenariste-producente Phillipa Boyens legt uitvoerig uit welk de belangrijkste verschillen zijn met het boek, waarom bijvoorbeeld het begin en het einde van het boek The Two Towers zijn verplaatst naar films 1 respectievelijk 3.

• Documentaire "Designing Middle Earth" (46 min.)
De derde documentaire geeft een uitgebreide kijk op de eerste voorbereidselen van het artwork van de film, waarbij de artiesten Alan Lee en John Howe een grote rol in het proces toebedeeld kregen. Lee en Howe hadden voor de verfilming al redelijk wat kunstreproducties gemaakt met de verhalen van Tolkien als centrale leidraad. Ook de zoektocht naar geschikte lokaties komt uitvoerig aan bod.

• Documentaire "WETA Workshop" (44 min.)
Weta Workshop, dat zijn die kerels die door Industrial Light and Magic vierkant werden uitgelachen toen ze beweerden dat zij de speciale effecten voor de films gingen verzorgen, maar uiteindelijk een wereldprestatie leverden door - in een unieke kruisbestuiving van klassieke ambacht met state-of-the-art computertechnologie - vorm gaven aan de kostuums, rekwisieten en vooral de wereldvreemde creaturen die Middle Earth bevolken. Vandaar dat deze vierde documentaire helemaal aan hen gewijd is. Er wordt uiteraard zeer veel aandacht besteed aan de slag bij Helm's Deep, de bijzonder knappe make-up van de door Saruman bezeten Théoden, en de manier waarop men heeft getracht de Ents zo getrouw mogelijk te laten lijken op de beschrijvingen uit Tolkiens boeken.

• Fotogallerijen
Deze laatste twee documentaires vind je terug onder de hoofding Designing and Building Middle Earth, en diezelfde sectie bevat nog een karrevracht aan foto's en tekeningen. Deze vallen grosso modo uiteen in twee secties, The People of Middle Earth en The Realms of Middle Earth, en worden dan nog verder thematisch onderverdeeld. In de eerste gallerij vind je designs van de diverse bondgenoten van Sauron, een sectie over Gandalf, een hele ris personages uit Rohan, de Elfenkrijgers, Treebeard, de andere Ents, Faramir en de Rangers van Ithilien. De tweede gallerij bevat onder meer concepten van alle lokaties in Rohan, de Dead Marshes, Osgiliath, het woud Fangorn en natuurlijk Isengard. Als je de galerijen laat afspelen als slideshow, krijg je er nog een streepje audiocommentaar bij.

• Documentaire "The Taming Of Sméagol" (40 min.)
Geen Gollum, hoor ik U zeggen? Toch wel: deze vrolijke CGI-rakker, altijd geïnteresseerd in een vers spartelend visje, heeft zodanig de aandacht van het publiek getrokken, dat er een aparte Gollum-sectie is voorzien. Daarin vinden we onder mee één documentaire, The Taming Of Sméagol terug, waarin zowat alles over het creëren van onze aller Sméagol wordt getoond. Hierbij wordt uitgebreid de loftrompet gestoken over de prestatie van Andy Serkis, die naast de stem van Gollum ook al het akrobatische motion capture-werk voor zijn rekening nam.

• Featurette "Andy Serkis Animation Reference" (2 min.)
In deze clip zien we in split-screen het resultaat van een vergelijking waarbij Andy Serkis in zijn motion capture-pyjama zit met het uiteindelijk resultaat van de film. Bovendien werd voor deze feature juist de scène gekozen waarin Gollums goede kant van zijn persoonlijkheid (Sméagol) in een hevige discussie verzeilt met zijn slecte kant (Gollum).

• Featurette "Gollum's 'Stand-in'" (3 min.)
Een derde kort filmpje laat zien wat er op de set gebeurde op een dag dat Andy Serkis niet beschikbaar was, en producent Rick Porras zijn plaats in Andy's caption suit innam. Rick Porras had gehoopt dat deze opnamen vernietigd zouden zijn, maar dat was buiten de samenstellers van deze DVD gerekend. De opnamen zijn overigens niet gebruikt...

• Design Gallery
Uiteraard is deze sectie niet compleet zonder een Design Gallery, ditmaal uiteraard met alleen maar Gollum-tekeningen, Gollum-maquettes, enzovoort (nog nét geen T-shirts of sleutelhangers...). Ook hier is sporadisch weer een woordje commentaar voorzien.

• Middle Earth Atlas
En voor wie niet vertrouwd is met de boeken, of nog nooit een kaart van Middle Earth van dichtbij heeft gezien, is er vervolgens de Middle Earth Atlas, een interactieve kaart, waarop je de vier reizen uit de film (die van Sam en Frodo, die van Merry en Pippin, die van Aragorn, Legolas en Gimli en die van Gandalf) van plaats naar plaats kan volgen. Van elk van de plaatsen wordt bovendien een kort stukje uit de film getoond, om je te kunnen oriënteren. Hieruit blijkt nog maar eens hoe zeer Tolkien consistentie in zijn eigen wereld heeft nagestreefd.

• Documentaires "New Zealand as Middle Earth" (14 min.)
En tot slot vinden we, net als op The Fellowship Of The Ring SE, ook een interactieve kaart van Nieuw-Zeeland, New Zealand As Middle Earth, waar je de diverse filmlokaties op kan napluizen: Emyn Muil, The Dead Marshes, Rohan, Edoras, Ithilien, Fangorn Forest en Helm's Deep. Eens te meer blijkt dat dit waarschijnlijk het enige land ter wereld is waar een film als deze in zijn geheel kon geschoten worden. Naast de lokatie stuk voor stuk af te schuimen, kan je ook voor een play all-optie kiezen, waardoor het totaal van deze filmpjes op zo'n 14 minuten komt.

Disk 9: The Appendices Part Four - The Battle For Middle Earth Begins
• Introduction door Elijah Wood (1 min.)
Disk 9 begint met een soortgelijke inleiding als op disk 8, alleen neemt ditmaal Elijah Wood oftewel Frodo de Hobbit de honneur waar om ons in te lichten over de index en de play all-optie.

• Documentaire "Warriors Of The Third Age" (21 min.)
De eerste sectie heet Filming The Two Towers, en beginnen doen we daarin met een 21-minuten durende documentaire Warriors Of The Third Age, die voornamelijk de vele halsbrekende stunts in de veldslagen behandelt.

• Documentaire "Camera's In Middle Earth" (68 min.)
De tweede documentaire is een making of-documentaire, maar niet zomaar één. De manier waarop Peter Jackson de touwtjes van de regie in handen heeft, en de acteurs op elkaar ingespeeld zijn geraakt, worden in deze documentaire op een zeer evenwichtige manier weergegeven, die enerzijds niet verzandt in een potje wederzijdse schouderklopjes, zoals in dergelijke documentaires wel eens meer gebeurt, en anderzijds ook niet te zwaar technisch wordt.

• Fotogallerij
Afsluiten doen we deze sectie met een gallerij met Production Photos, ook weer met hier en daar wat audiocommentaar.

• Miniatures
Sectie nummer twee focust op de Visual Effects, en is onderverdeeld in een sectie Miniatures en een documentaire over Weta Digital. De eerste sectie begint met een documentaire Big-atures (22 min.), over de schaalmodellen van de diverse lokaties. Daarnaast vinden we weer een reeks Galleries met een nauwere kijk op fictieve lokaties als Barad-dûr, Fangorn, Helm's Deep, het platgegooide Isengard, Osgiliatg, The Black Gate en Zirakzigil. Tot slot zien we in The Flooding Of Isengard Animatic nog twee korte featurettes, waarbij we voorstudies zien hoe aan de finale aanval van de Ents op Isengard werd vormgegeven. Samen duren deze filmpjes 4 minuten.

• Documentaire "Weta Digital" (28 min.)
In de volgende subsectie vinden we weer een documentaire terug, Weta Digital (28 min.) ditmaal over de digitale effecten die de diverse staaltjes aan acrobatie echt moeten laten lijken.

• Galerijen "Abandoned concepts":
Hiernaast vinden we nog twee Abandoned Concepts-gallerijen, getiteld Slime Balrog en The Endless Stair, die normaal het gevecht tussen Gandalf en de Balrog nog wat hadden kunnen uitbreiden, maar waarvan al vroeg werd beslist dat ze niet zouden toegevoegd worden.

• Documentaire "Editorial: Refining the story" (22 min.)
Dan komen we aan een volgende sectie, met daarin slechts één documentaire (ja, we zijn verwend, hè?) Hierin legt Peter Jackson uit waarom hij voor elk van de drie films een andere editor heeft aangesteld - voornamelijk omdat de drie films samen te veel voor één man was - en hoe hij toch, door de leiband van de drie toch genoeg in te snoeren, de nodige consistentie tussen de drie films heeft weten te scheppen.

• Music And Sound
Een dergelijk DVD-pakket is uiteraard niet volledig zonder een uitgebreide sectie over de Oscarwinnende componist Howard Shore. De sectie Music And Sound begint met een documentaire Music For Middle Earth (25 min.) over de man, voornamelijk dan over de muzikale thema's die voor deze film nieuw waren. The Soundscapes Of Middle Earth (21 min.) gaat over zowat alle andere audio-aspecten van de film dan de muziek, in het vakjargon de foley artists genoemd. In deze documentaire wordt uitgelegd hoe geluiden zoals zoevende pijlen, brullende legers en gierende zwaarden worden verkregen. En wat deze sectie écht interessant maakt is een Sound Demonstration: Helm's Deep, waarbij je het begin van desbetreffende scène kan spelen met zeven aparte geluidslagen (dialoog, muziek, geluidseffecten, de écht opgenomen audio,...) of met alles tegelijk.

• Documentaire "The Battle For Helm's Deep Is Over..." (9 min.)
En toen was de film ingeblikt, konden de castleden zich beginnen opmaken voor de red carpet-events die nu eenmaal onvermijdelijk zijn bij een première van deze omvang, en in deze finale, toepasselijk getitelde documentaire is er nog even tijd voor een paar laatste overpeinzingen.

Disk 11: Easter egg
Disk 11 bevat een geinig interview van Elijah Wood door Dominic Monaghan die zich voordoet als een Duitse interviewer die de ballen kent van de Lord Of The Rings-films en zich eerder schijnt te focusen op de tabloidrelatie tussen Elijah Wood en actrice Franka Potente. De gouden ring zoeken is alweer de boodschap.

Disk 13: The Appendices Part Five - The War Of The Ring
• Introduction door Peter Jackson (2 min.)Op disk 13 worden we opnieuw verwelkomd door - raad eens? - Peter Jackson, die de extra's van zijn eigen meesterwerk mag inleiden. Bla bla bla indexfunctie bla bla bla play all-functie. Jackson grapt verder dat de volgende keer dat we hem zullen zien, hij een seniele oude grijsaard zal zijn die de 25th Anniversary Edition komt aankondigen. Een grapje dat intussen niet zo ver van de waarheid meer verwijderd is.

• Documentaire "J.R.R. Tolkien: The Legacy Of Middle Earth" (29 min.)
In deze documentaire wordt vooral de mythisch dimensie van Tolkiens werk belicht. Verschillende experts beschrijven hoe zijn werk aansluit bij andere filosofisch-literaire werken, die de strijd tussen goed en kwaad centraal stellen, en hoe zijn oorlogservaringen uiteindelijk de vele veldslagen in het boek hebben gevormd.

• Documentaire "From Book To Script: Forging The Final Chapter" (25 min.)
De sectie "From Book To Script" bevat twee documentaires. Naast de bewerking van het boek tot een script, krijgen we onder meer de verantwoording van de makers waarom de scènes met Shelob van boek twee naar film drie zijn verschoven, en vooral, hetgeen de fans het meeste zal interesseren, waarom het hele Scouring Of The Shire-concept uit de film is gehaald.

• Documentaire "Abandoned Concept: Aragorn Battles Sauron" (5 min.)
Door middel van storyboards wordt een alternatief einde getoond, waarin Aragorn duelleert met Sauron en ook de afwikkeling in Mount Doom enigszins anders verloopt. Een dergelijk einde zou heiligschennis geweest zijn, dus zijn we maar wat blij dat het bij een concept is gebleven.

• Documentaire "Designing Middle Earth" (40 min.)
Ook weer in deze film werd van de artistieke creaties van Alan Lee en John Howe uitgegaan om enkele indrukwekkende sets te bouwen, zoals het hol van Shelob en Minas Tirith. Zowel schaalmodellen als gigantische sets kwamen hierbij te pas, en als rasechte Nieuw-Zeelander moest Peter Jackson natuurlijk nog wat de toeristische sector promoten en enkele pittoreske lokaties uitzoeken.

• Documentaire "Big-atures" (20 min.)
Enorm sterk in de film blijft natuurlijk de keuze voor echte decors boven bluescreen-effecten. In deze documentaire wordt nog maar eens de nadruk gelegd op hoeveel detail er in de architectuur van de decorstukken is gekropen.

• Documentaire "WETA Workshop" (47 min.)
Een Lord Of The Rings-film zonder de inbreng van het speciale effecten- en het makeup-team om de bonte verzameling wezens die Middle Earth bevolken tot leven te wekken is natuurlijk niet denkbaar. Eén van de indrukwekkendste verwezenlijkingen in dit derde deel zijn natuurlijk de mammoet-achtige wezens, maar zelfs na drie delen wordt er nog evenveel zorg besteed aan zelfs de nietigste Orc. En dat een van de Orks ons bijzonder erg deed terugdenken aan het personage van John Merrick uit David Lynch's The Elephant Man was dus écht geen toeval. Ook The Mouth of Sauron en Shelob worden uitvoerig besproken.

• Documentaire "Costume Design" (12 min.)
Ngila Dickson leidt ons nog maar eens rond in de garderobe, en geeft ons een woordje uitleg bij de etnische invloeden bij de diverse ontwerpen

• Design Galleries
Wie zijn honger nog niet gestild ziet met deze documentaires, kan nog altijd grasduinen in de duizenden foto's en tekeningen, onderverdeeld in The People Of Middle Earth, The Realms Of Middle Earth en Minatures. Een verdere exhaustieve opsomming van alle onderverdelingen zou ons te ver leiden. Sommige van de tekeningen zijn bovendien voorzien van een streepje audiocommentaar.

• Documentaire "Home Of The Horse Lords" (30 min.)
Vuistregel nummer één bij het maken van films is geen ingewikkelde scènes draaien met kinderen of dieren. Aangezien dit bij een film als Lord Of The Rings zo goed als onmogelijk is, en er vooral een aardig stukje ruiterkunst benodigd is, is er een aparte documentaire voorzien, gewijd aan de paardentrainers en de stunt-doubles. Wat we hier vooral uit onthouden is dat er maar zeer weinig acteurs uit de film echt kunnen paardrijden.

• Middle Earth Atlas
Eens te meer krijgen we hier een kaart van Middle Earth, waarop je de tocht van de verschillende hoofdpersonages kan volgen. Eén en ander wordt geïllustreerd met een greep filmfragmenten, maar welbeschouwd is dit niet de interessantste featurette aller tijden.

• Documentaires "New Zealand As Middle Earth" (15 min.)
En om deze disk met extra's te besluiten, krijgen we ook nog eens een tweede interactieve kaart, waarop men de verschillende lokaties in Nieuw-Zeeland kan bewonderen waar is gefilmd. Er is keuze uit East Ithilien, Dunharrow, Paths Of The Dead, The Pelennor Fields, The Black Gate en Mordor, en er is een niet te versmaden play all-functie.

Disk 14: The Appendices Part Six - The Passing Of An Age
• Introduction door Elijah Wood, Sean Astin, Billy Boyd en Dominic Monaghan (2 min.)
De inleiding van deze disk wordt verzorgd door hobbits Billy Boyd, Dominic Monaghan en Elijah Wood, die nog maar eens hun verhaaltje over play all-functies en indices mogen komen opdreunen.

• Documentaire "Cameras In Middle Earth" (73 min.)
Niet geheel onverwacht na de bijdragen "Filming The Fellowship Of The Ring" en "Filming The Two Towers" op de vorige twee edities staat er nu een sectie "Filming The Return Of The King" op de schijf. Vanuit het standpunt van filmliefhebber is met overschot de interessantste documentaire van het hele zooitje Camera's In Middle Earth. Interviews met de cast, allerlei anekdotes, decorbouw en CGI-werk, alles komt hier uitgebreid aan bod, op een zeer luchtige en info-tainende wijze. Ook Peter Jacksons cameo, de laatste draaidag en enkele bijkomende opnames drie jaar na datum passeren de revue.

• Production Photos
Hier vinden we een 70-tal foto's achter de schermen.

• Documentaire "WETA Digital" (40 min.)
De sectie documentaires "Visual Effects" opent met een documentaire over WETA. In een film met bijna 1500 special effect-shots kan je onmogelijk niets zeggen over de realisatie hiervan. Net zoals in de vorige twee films werd uitgebreid gebruik gemaakt van de Massive-software om de veldslagen in beeld te brengen, maar ook het creëren van de mammoets en Shelob levert voldoende stof om uitgebreid op in te gaan.

• Visual Effects Demonstration: "The Mûmakil Battle" (1 min.)
Dit dertig seconden durende fragment van de slag bij Pellennor Fields kan je met behulp van de multi angle-knop in verschillende stadia van afwerking bekijken, voorzien van het nodige audiocommentaar.

• Documentaire "Editorial: Completing The Trilogy" (22 min.)
De sectie Post Production - Journey's End begint met deze mooie documentaire. Peter Jackson heeft voor elk van de drie films een andere editor gebruikt; voor dit laatste deel heeft hij echter beroep gedaan op Jamie Selkirk, die met Jackson een gemeenschappelijke geschiedenis heeft die teruggaat tot hun gore splatter-films als Braindead en Bad Taste. Samen geven ze toelichting bij het kiezen van de juiste scènes, vooral bij het beëindigen van de film.

• Documentaire "Music For Middle Earth" (22 min.)
Ook om meervoudig oscarwinnaar Howard Shore, die de muziek van de drie films heeft verzorgd, kunnen we niet heen. Een bijzondere uitdaging voor deze film was uiteraard de scène waarin Billy Boyd als Pippin een lied moet zingen van Denethor, de scène waarin Viggo Mortensen zingt, en uiteraard de Houses of Healing-scène die Liv Tyler heeft mogen inzingen. Ook de bijdrage van Annie Lennox, Into The West, kan ook niet zonder wat commentaar.

• Documentaire "The Soundscapes Of Middle Earth" (22 min.)
Dit is nog een eerder technische documentaire over het werk van de foley-artists, die aan de film een substantiële bijdrage leveren.

• Documentaire "The End Of All Things" (21 min.)
In deze documentaire wordt vooral het strakke tijdsschema besproken waarin The Return Of The King gefilmd werd, waarin een flinke coördinatie tussen de filmcrew, het visuele effecten-team, de sound-designers en componist Howard Shore nodig was.

• Documentaire "The Passing Of An Age" (25 min.)
Eigen lof stinkt, maar voor één keer zullen we daar maar niets over zeggen. Peter Jackson heeft veel gedaan gekregen van de filmindustrie in Nieuw-Zeeland, maar heeft er minstens evenveel voor teruggegeven, door onder meer de première van de films telkens in Wellington te laten plaatsvinden. Iedereen die aan de film heeft meegewerkt, heeft er een stukje levenswerk in gestoken, en de artistieke erkenning heeft cast en crew oprecht geraakt. In dit laatste stukje coda bedankt Peter Jackson uitgebreid iedereen die aan de verwezenlijking van zijn levenswerk heeft geholpen.

• Documentaire "Cameron Duncan: The Inspiration For 'Into the West'" (32 min.)
Een laatste eerbetoon aan de jonge Nieuwzeelandse cineast Cameron Duncan, bij wie op zijn zestiende een kankerdiagnose werd gesteld. Zijn levensverhaal was een inspiratiebron voor het eindthema "Into The West". De documentaire bevat naast een inleiding door Peter Jackson ook twee van Camerons kortfilms, DFK6498 (5 min.) en Strike Zone (11 min.), die desgewenst ook apart te bekijken zijn.

Disks 5, 10, 15: Documentaires "Behind the scenes" (Costa Botes) (303 min.)
Tussen de release van de extended editions op dvd en de releases op blu-ray van de theatrical cuts werd er op dvd een versie uitgebracht waarop de beide versies via seamless branching te bekijken waren. Om de completiste Lord Of The Rings-aficionado's toch maar te overtuigen om ook deze schijf aan hun collectie toe te voegen, werd er aan alle drie de films een nieuwe, langdurige extra toegevoegd: een documentaire van regisseur Costa Botes, een Nieuw-Zeelandse regisseur die van Peter Jackson de opdracht kreeg om met een losse camera rond te lopen op de set, alles te filmen wat hem interessant leek en dit achteraf te monteren tot een min of meer gestructureerde B-roll. Deze documentaires waren aanvankelijk enkel bedoeld voor de eerder vermelde limited edition-releases, maar in een tijd waarin niemand kon voorzien hoe zeer Blu-ray een hoge vlucht zou nemen is het niet verwonderlijk dat de nu out of print zijnde documentaires toch weer komen opduiken op de complete Blu-rayset. Met een speelduur van 85 minuten (The Fellowship Of The Ring), 106 minuten (The Two Towers) en 112 minuten (The Return Of The King) zijn de bijdragen misschien nét iets te veel van het goede. De documentaires bevaten redelijk onsamenhangende en weinig diepzinnige bijdragen, zoals Peter Jackson die bijna ei zo na een paar 3D-shots kwijt is, Sean Astin die zijn voet verwondt, Viggo Mortensen die gaat vissen, en een Ork die zijn contactlens niet behoorlijk in zijn oog krijgt. Als reisverslag voor de acteurs die twee jaar van hun leven aan de film hebben gewijd kan deze bijdrage echter nog wel een zekere betekenis toegedicht worden. De Costa Botes-documentaires zijn zeker niet slecht te noemen, maar in al hetgeen ervoor volgde is elk aspect van de film al uitvoerig gedocumenteerd, en alhoewel de documentaires charmant zijn, zijn ze eigenlijk tegelijk een beetje redundant.

CONCLUSIE
Deze Lord Of The Rings-set is waarschijnlijk dé ultieme filmcollectie, niet alleen voor deze film in het bijzonder, maar tout court vergeleken met ál wat er ooit op Blu-ray is uitgekomen. Van een perfecte score durf ik qua beeld wel een half puntje afprutsen omwille van de rare kleurkeuze bij The Fellowship Of The Ring, maar echt onoverkomelijk is dit niet.