FILM
Meer dan 10 jaar geleden eindigde de oorlog in Sarajevo. Na het uiteenvallen van Joegoslavië brak er een burgeroorlog uit in het voormalige communistische land en streefden de verschillende bevolkingsgroepen naar onafhankelijkheid. In Sarajevo, op dat moment een multiculturele stad, leidde dat tot zware incidenten met de Servische minderheid. Die terroriseerde de rest van de bevolking met bombardementen en aanslagen vanuit de hoger gelegen buitenwijken. Naar schatting 12.000 inwoners verloren daarbij het leven en vele tienduizenden raakten gewond. Begin 1996 sloten de verschillende partijen de zgn. Daytonakkoorden waardoor een einde kwam aan de belegering. Bosnië-Herzegovina (met als hoofdstad Sarajevo) werd opgedeeld in twee zones: de Moslim-Kroatisch Federatie in het noorden en het midden, de Servische Republiek (Republika Srpska) in het zuiden en het oosten. Maar tien jaar vrede heeft geen vrede en rust in de harten van de mensen gebracht. De wonden zijn niet geheeld. De oorlogsmisdaden, gepleegd door milities van Moslims, Kroaten en Serviërs, de verkrachtingen en de massamoorden, ze hebben diepe sporen nagelaten in de hoofden en de zielen van de slachtoffers.

Eén van hen is Esma (Mirjana Karanovic), een alleenstaande moeder, die regelmatig de vergaderingen bijwoont van het plaatselijke welzijnscomité dat aan de slachtoffers maandelijks 80 euro uitkeert om te overleven, want ondanks een spectaculaire wederopbouw is de werkloosheid in Sarajevo nog bijzonder groot en hebben de inwoners het moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Om zichzelf en haar 12-jarige dochter te onderhouden, werkt Esma 's ochtends in een schoenfabriekje. Wanneer Sara (Luna Mijovic) thuiskomt met de mededeling dat ze mag deelnemen aan een meerdaags schoolreisje, heeft Esma een probleem. Het uitstapje kost 200 Euro en daarvoor zal er extra geld moeten worden verdiend. De dag nadien komt Sara met het verhaal naar huis dat kinderen van Shaheeds (Moslim Martelaren), mannen die het leven lieten in de Bosnische oorlog, gratis mee kunnen op voorlegging van een certificaat. Esma vertelt haar dochter dat zulks moeilijk is omdat het lijk van haar vader nog niet is teruggevonden. Sara staat er evenwel op dat haar moeder de nodige stappen doet om het certificaat te bemachtigen. Haar vriendje Samir (Kenan Catic) heeft het zijne al ingediend.



Esma vermijdt een pijnlijke discussie en zoekt een extra baantje als serveerster in een nachtclub. Daar leert ze Pelda (Leon Lucev) kennen, buitenwipper en opknapper van vuile zaakjes voor de mafieuze clubeigenaar. Pelda zat voor de oorlog ook op de universiteit, maar nadien had hij er geen zin meer in. Op de collegebanken zitten tussen bakvissen trok hem niet aan. Nu wacht hij op een visum voor Oostenrijk en ondertussen gaat hij regelmatig de lijken bekijken die nog regelmatig uit de massagraven te voorschijn komen: Pelda zoekt zijn gesneuvelde vader. Esma vat sympathie op voor de lotgenoot, maar zij heeft haar vader al kunnen identificeren, een tijdje terug al.

Esma vraagt een voorschot op haar uitkering en later op haar salaris, maar noch de dame van het welzijnscomité, noch haar werkgever komen met 200 euro over de brug. Dus doet ze een beroep op haar collega's in de schoenfabriek. Wanneer Sara ontdekt dat haar moeder toch de volle prijs heeft betaald, is ze razend. Ze wil een verklaring. Het gevolg is een gewelddadige confrontatie tussen moeder en dochter.

Mirjana Kranovic, een grote dame in thuisland Bosnië-Herzegovina, speelt de rol van Esma met overtuiging. Het leed dat ze heeft meegemaakt – waar de toeschouwer zich een voorstelling van kan maken – verbergt ze achter een ijzeren masker dat ze alleen aflegt in de beslotenheid van haar eigen woning op momenten dat Sara op school zit. Regelmatig neemt ze een pilletje om overeind te blijven. Ze is niet alleen moe van het lange nachtwerk en de zorg om haar dochter, Esma is ook psychisch moe. Mannen gunt ze alleen schichtige blikken, ze aarzelt in hun aanwezigheid en vermijdt zoveel mogelijk hun gezelschap, behalve Pelda die erin slaagt om een klein beetje haar vertrouwen te winnen op basis van gedeelde ervaringen. Wanneer Sara naar haar vader vraagt, komt er een glazige en zenuwachtige blik in Esma's ogen en snijdt ze meteen een ander onderwerp aan. Dat is Sara al vaker opgevallen en dan kijkt ze haar moeder aan alsof ze in die treurige ogen de waarheid probeert te lezen. Sara leeft in haar eigen wereldje. Omdat ze weinig of niets over haar vader weet, verzint ze situaties die ze uit de gesprekken met Samir over zíjn vader verneemt. Luna Mijovic, hier in haar eerste rol, is een opgeruimde en directe actrice die de speelse en emotioneel weinig stabiele Sara perfect weet te typeren. Sara is niet in orde, verneemt Esma van een vriendin die ’s avonds de zorg voor Sara op zich neemt, maar Esma reageert furieus en vijandig. Zolang je zwijgt en niet over het verleden praat, kan je het ook niet achter je laten, had de dame van het welzijnscomité haar nog op het hart gedrukt en langzaam komt Esma er achter dat die welgemeende woorden de hele waarheid bevatten.



Regisseur Jasmila Zbanic is vooral met emoties en gevoelens bezig in Grbavica (Sarajevo My Love). Ze geeft haar film een vrij conventionele inkleding zonder veel franje. De beeldfragmenten die ze aan elkaar rijgt zijn eenvoudig, functioneel en praktisch zonder de ambitie om kunstig of origineel te zijn. Zelfs het thema dat ze aansnijdt is niet uniek en heeft in eerdere filmproducties uit de Balkan al op het getouw gestaan. Toch slaagt ze erin om van Esma's drama een beklijvende film te maken en bij uitbreiding van het drama van alle vrouwen in vergelijkbare omstandigheden. Hier gaat het toevallig over een Bosnische vrouw, maar een goed verstaander begrijpt meteen dat, ondanks het opgestoken vingertje in de richting van de chetniks (Serviërs), Jasmila Zbanics Esma het oersymbool is voor alle oorlogsgeweld tegen burgers, waar ook ter wereld, inclusief die aan de andere kant van het front of de grenslijn. Ze kreeg voor Grbavica (Sarajevo My Love) dan ook terecht de Gouden Beer op het Filmfestival van Berlijn in 2006, plus de Peace Prize Award en de Prijs van de Oecumenische Jury. Welverdiend.

BEELD EN GELUID
Jasmila Zbanic kiest voor een zeer realistische aanpak zonder veel extra ditjes en datjes. Alle aandacht gaat naar de inhoudelijke problematiek en de regisseur is dan ook zelden bezig met speciale beeldinstellingen, kleurnuances of spectaculaire trouvailles. Zbanic kiest voor eenvoud, soberheid en directheid en dat komt de sfeer helemaal te goede. De kleuren van het winterse Sarajevo zijn donker en grauw. De modder en de puinhopen van het stadscentrum contrasteren fel met de maagdelijke sneeuwtapijten die de heuvels rond de stad omhullen. De transfer is in orde, met een lichte vorm van ghosting op LCD- en plasmaschermen en af en toe een vuiltje in de blekere buitenscènes. Veel aandacht schenkt Jasmila Zbanic aan de muziek. Met een mengeling van volksmuziek en Servische turbodisco voegt ze ingrediënten toe die de verbondenheid van de burgers met hun cultuur symboliseren en onrechtstreeks verwijzen naar de vastberadenheid van zelfs de kleinste minderheid in de Balkan om tot elke prijs haar eigenheid en identiteit te bewaren. Dat is niet alleen typisch voor de Bosniërs, het geldt evenzeer voor Kroaten, Serviërs, Albanezen, Grieken en Turken, volkeren die nog veel meer dan de West-Europeanen een sterke binding hebben met de cultuur van hun voorouders.



EXTRA'S
Heel weinig extra's op deze dvd: de Originele Bioscooptrailer en twee Andere Trailers, waaronder die van Elementaire Deeltjes. Een interview met Jasmila Zbanic en de hoofdvertolkers ontbreekt jammer genoeg.

CONCLUSIE
Grbavica (Sarajevo My Love) breidt een bekend thema uit de Balkanoorlogen van de jaren '90 uit naar onze tijd. Daarmee is regisseur Jasmila Zbanic de eerste om de psychologische en praktische nasleep van het conflict in beeld te brengen. Ze beperkt haar werkterrein tot een gezinnetje in Sarajevo en omschrijft met weinig middelen de moeilijke levensomstandigheden en het niet-verwerkte leed van mensen die minder dan tien jaar geleden kennis hebben gemaakt met concentratiekampen, onvoorstelbaar geweld en fysiek misbruik. Maar dit is evenzeer een film over liefde, eeuwige vriendschap en onvoorwaardelijke trouw. De acteerprestaties zijn buitengewoon en laten u beslist niet onberoerd. Grbavica (Sarajevo My Love) is niet meteen een vrolijke film, maar voor wie zich kan inleven in de problematiek die hier een gezicht wordt gegeven, is dit onbetwistbaar een zinvolle en belangrijke kijkervaring.